Uyarlamaları gerçekleĢtirme

Uyarlamaları gerçekleştirme aĢamasında uyarlanabilir içerik ve gezinme olmak

üzere iki tür uyarlama yapılabilir. Uyarlanabilir hiperortam teknolojilerinin sınıflaması ile ilgili detaylı gösterim ġekil 7‘de sunulmuĢtur (Brusilovsky, 2001).

27

ġekil 7. Uyarlanabilir Hiperortam Teknolojilerinin Sınıflaması (Brusilovsky, 2001) ġekil 7‘de görüldüğü gibi hiperortamlar içerik ve gezinme olmak üzere iki farklı boyutta uyarlanabilir. Uyarlanabilir içerik, öğrenenlere kiĢiye özel içeriği sunarken, uyarlanabilir gezinme öğrenenlere kendi kiĢisel öğrenme yolları doğrultusunda içeriği bulmasında klavuzluk etmektedir (Yang ve diğerleri, 2013).

2.1.2.4.1 Uyarlanabilir içerik

Uyarlanabilir içerik, farklı bilgilere sahip kullanıcıların içeriğin sunum biçimini farklı Ģekillerde görmeleri ile uygulanır (Brusilovsky, 1994). Uyarlanabilir içerikte metin, çoklu ortam ve yöntem uyarlaması gerçekleĢtirilir (Kelly, 2005). Farklı yöntem ve teknikler ile içerik uyarlanabilir. Ġçerik uyarlamada kullanılan yöntem ve teknikler Tablo 3‘de sunulmuĢtur.

Uyarlanabilir Hiperortam Teknolojileri Uyarlanabilir Ġçerik Multimedya sunumunun uyarlanması Metin sunumunun uyarlanması Doğal dil adaptasyonu Metin adaptasyonu Bölümleri ekleme/ kaldırma Bölümleri değiĢtirme Bölümleri açma/ kapama Bölümleri sıralama Bölümleri belirsizleĢtirme ġeklin uyarlanması Uyarlanabilir Gezinme Doğrudan klavuzluk Bağlantıları sıralama Bağlantıları gizleme Gizleme PasifleĢtirme Kaldırma Bağlantıları açıklama Bağlantı üretme Harita adaptasyonu

28

Tablo 3. Ġçeriği Uyarlama Yöntem ve Teknikleri

Yöntemler Teknikler

 Ġlave Açıklamalar (Additional Explanations)

 Bölüm Ekleme/Kaldırma (Inserting/Removing Fragments)/ KoĢula Bağlı Metin (Conditional Text)  Ön Gereksinim Açıklamaları

(Prerequisite Explanations)

 Esnek Metin (Stretchtext)  KarĢılaĢtırıcı Açıklamalar

(Comparative Explanations)

 Farklı Bölümler (Fragment variants)  Sıralama (Sorting)  Farklı Sayfalar (Page Variants)  Farklı Açıklamalar

(Explanation Variants)

 Çerçeve Bazlı Teknik (Frame-Based Technique)  Bölümleri BelirsizleĢtirme

(Dimming Fragments)

Tablo 3‘de gösterilen yöntem ve teknikler kullanılarak içerik uyarlanabilmektedir. Uyarlanabilir içerik oluĢturmak için kullanılan yöntemleri De Bra (1998) ve Brusilovsky (2001) Ģu Ģekilde açıklamaktadırlar:

 İlave Açıklamalar Yöntemi: Kullanıcılara özellikleri doğrultusunda konu ile

iliĢkili ek bilgiler sunulabilir. Bu bilgiler her kullanıcıya aynı Ģekilde ya da her kullanıcıya sunulmayabilir.

 Ön Gereksinim Açıklamaları Yöntemi: Konu ile ilgili ön gereksinimlerin

olduğu durumlarda kullanıcının ön gereksinimlerinin olmadığı tespit edilip kullanıcıya konu sunulmadan önce konu ile ilgili ek ön gereksinim bilgileri sunulabilir.

 Karşılaştırıcı Açıklamalar Yöntemi: Yeni bir kavram, daha önceden sunulan

benzer kavramlar aracılığıyla, benzerlik ve farklılıkların vurgulanmasıyla açıklanabilir.

 Sıralama Yöntemi: Kullanıcının özellikleri doğrultusunda sayfada yer alan

içerik her kullanıcıya farklı sırada sunulabilir.

 Farklı Açıklamalar Yöntemi: Kullanıcının özellikleri doğrultusunda sayfada

yer alan içerik her kullanıcıya farklı sunumlar ya da açıklamalarla birlikte gösterilebilir.

29

Uyarlanabilir içerik oluĢturmada kullanılan yöntemleri uygulamak için Tablo 3‘de yer alan teknikler kullanılmaktadır (Brusilovsky, 1996; De Bra, 1998, Brusilovsky, 2001; Erdoğan, 2014; Somyürek, 2008). Bu tekniklerin kullanımı aĢağıdaki gibi açıklanmaktadır:

 Bölüm Ekleme/Kaldırma - Koşula Bağlı Metin: Bölüm ekleme/kaldırma ya da

koĢula bağlı metin olarak ifade edilen teknikte içeriğin bölümler halinde sunularak kullanıcı özellikleri doğrultusunda bazı bölümlerin gösterilmesi bazılarının gizlenmesi söz konudur. Kullanıcıların özelliklerine uygun olarak bazı kullanıcıların içerik ile ilgili bazı bölümleri görmesi ya da görmemesi sağlanabilir.

 Esnek Metin: Kullanıcının tercihine bağlı olarak konu içerisinde ek açıklamaların yer aldığı bölümler açılıp kapanabilir. Bu ek bölümlerin yer aldığı bağlantılara tıklandığında aynı sayfa içinde açılan pencereler, akordeon Ģeklinde açılan yazılar ya da uzayan metinler açılabilir. Böylece kullanıcı ek bölümleri açıp kapama Ģansına sahip olabilir.

 Farklı Bölümler: Ġçerik bölümlere ayrılarak her bir bölüm için farklı kullanıcı

özelliklerine göre farklı içerikler hazırlanarak sunulabilir.

 Farklı Sayfalar: Sayfalarda sunulan aynı içerik farklı kullanıcı özelliklerine

göre farklılaĢarak sunulabilir.

 Çerçeve Bazlı Teknik: Sayfalarda yer alan her bir bölüm çerçeve Ģeklinde

hazırlanarak çerçevelerin yeniden sıralanması, görünmesi ya da görünmemesi sağlanabilir.

 Bölümleri Belirsizleştirme: Kullanıcı özelliklerine göre bazı önemsiz

bölümler silik ya da belirsiz bir Ģekilde sunulabilir.

2.1.2.4.2 Uyarlanabilir gezinme

Uyarlanabilir gezinme bireysel bir ortam olan uyarlanabilir eğitsel hiperortamlarda yönlendirme ya da yönlenme problemlerini azaltabilmek için materyal içindeki bağlantıların bireylerin bilgi ve gereksinimleri doğrultusunda uyarlanabilmesi ile elde edilmektedir (De Bra, Brusilovsky ve Houben, 1999). Farklı yöntem ve teknikler ile gezinme uyarlanabilir. Gezinmeyi uyarlamada kullanılabilecek yöntem ve teknikler Tablo 4‘de yer almaktadır.

30

Tablo 4. Gezinmeyi Uyarlama Yöntem ve Teknikleri

Yöntemler Teknikler

 Genel Kılavuzluk (Global Guidance)  Doğrudan kılavuzluk (Direct Guidance)  Yerel Kılavuzluk (Local Guidance)  Bağlantı sıralama (Link Sorting)  Genel Yönlendirme (Global Orientation)  Bağlantı gizleme (Link Hiding)  Yerel Yönlendirme (Local Orientation)  Bağlantı açıklama (Link Annotation)

 Bağlantı üretme (Link Generation)  Harita adaptasyonu (Map Adaptation)

Tablo 4‘de gösterilen yöntem ve teknikler kullanılarak gezinme uyarlanabilmektedir. Uyarlanabilir gezinme oluĢturmak için kullanılan yöntemler Ģu Ģekilde açıklanabilir (Brusilovsky, 1996; De Bra, 1998):

 Genel Kılavuzluk: Kullanıcının hedefleri ve özellikleri doğrultusunda,

kullanıcıyı hedeflerine ve istediği bilgiye en kısa yoldan götüren bağlantılar kullanıcıya sunulabilir.

 Yerel Kılavuzluk: Kullanıcının özellikleri doğrultusunda kullanıcılara bağlantı

önerilerinde bulunulabilir.

 Genel Yönlendirme: Kullanıcının tüm içerik ve bağlantı yapısı harita gibi

yapılarla sunulabilir. Böylece öğrenci nerede olduğunu, nereye gitmek istediğini kolaylıkla belirleyebilir.

 Yerel Yönlendirme: Kullanıcıya yakın çevresinde hangi bağlantıların olduğu,

nereye gidebileceği gösterilebilir.

Uyarlanabilir gezinme oluĢturmada kullanılan yöntemleri uygulamak için Tablo 4‘de yer alan teknikler kullanılmaktadır (Brusilovsky, 1996; De Bra, 1998, Erdoğan, 2014; Somyürek, 2008). Bu teknikler aĢağıdaki gibi açıklanabilir:

 Doğrudan Kılavuzluk: Kullanıcı özellikleri doğrultusunda bir düğmenin (Ġleri

düğmesi vb. gibi) yardımı ile kullanıcının edinmesi gereken bilgiye en kısa zamanda ulaĢması sağlanabilir.

 Bağlantı Sıralama: Birbirleri ile ilgili bağlantı listesi kullanıcı özellikleri

doğrultusunda sırasıyla verilebilir.

 Bağlantı Gizleme: Gezinme alanı daraltılarak ilgisiz sayfaların bağlantıları

gizlenebilir (bağlantı görünmez ama etkin), pasifleĢtirilebilir (bağlantı görünür ama etkin değil) ya da kaldırılabilir.

31

 Bağlantı Açıklama: Tıklandığında açılacak sayfalar ile ilgili bilgi vermek

amacıyla kullanıcıya bağlantılar ile ilgili görsel ya da metin Ģeklinde açıklamalar yapılabilir.

 Bağlantı Üretme: Kullanıcının dinamik olarak yeni bağlantılar oluĢturması

sağlanabilir. Böylece bağlantı yapısı kullanıcı tarafından değiĢtirilebilir.

 Harita Adaptasyonu: Ġçinde bulunulan hiperortamın tanınması ve kullanıcının nerede olduğunu tayin edebilmesi açılarından bağlantı haritası görsel olarak sunulabilir.

Hem içerik hem de gezinmeyi uyarlamak bireyin özellikleri doğrultusunda gerçekleĢebilir. Bu açıdan bireyin özellikleri ile ilgili bilgi toplanması ve bu özelliklerin uyarlamalar sırasında göz önüne alınması gerekir. Bireyler arasındaki farklılıkların bilinmesi ile daha etkili ve verimli, bireye özel öğretme öğrenme süreç ve ortamları tasarlanabilir. Bu açıdan bireysel farklılıklar önem kazanmaktadır.