Uluslararası “ İç Denetçiler Enstitüsü ” (IIA) nün Yaptığı Düzenlemeler

“ İç Denetçiler Enstitüsü ” (IIA), kurumsal ve kamusal teşkilatların kapsamının artması ve daha karmaşık hale gelmesi sonucu meydana gelen meselelere çare bulmak maksadıyla, iç denetim kapsamında büyümeye ve yeni yönetsel taleplere yanıt olacak şekilde New York’ta 1941 yılında kurulmuştur (Keskin:2006, 32).

IIA’nın yapmış olduğu tanıma göre iç kontrol, “işletme yönetiminin ayrılmaz bir parçası olup, faaliyetlerde etkinlik ve verimlilik, bütçenin uygulanması, finansal tablolar ile ilgili raporlar dâhil olmak üzere finansal raporlama ve diğer raporların güvenilirliği, yürürlükteki yasalara ve düzenlemelere uygunluk amaçlarının gerçekleştirilmesi konusunda makul bir güvence sağlayan, organizasyon faaliyetlerinde devamlılık temelinde bir dizi eylem ve aktivitedir “(Demirbaş: 2005, 169).

IIA, denetim faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli çerçeveyi oluşturan mesleki denetim standartlarını yayınlayarak denetim faaliyetlerinin yüksek kalitede olmasını teşvik eden iç denetim, iç kontrol ve IT (Information Technology) denetimi gibi konularda hizmet veren bir kurumdur. Ayrıca Enstitü iç denetime ilişkin standartların ve etik kuralların belirlenmesi ve geliştirilmesi konusunda katkılarda bulunmaktadır (tide.org Erişim tarihi: 04/02/2016).

1.8.1.2 “Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü” (AICPA) nün Yaptığı Düzenlemeler

1947 yılında AICPA “American Institute of Certified Public Accountants”nın yayınladığı “İç Kontrol” adlı yayında şu çıkarımlar yapılmıştır.

İşletmelerin büyüklüklerinde ve faaliyet alanlarında ortaya çıkan karmaşık yapı ve büyüme neticesinde, idareler etkili kontrol eylemleri altında meydana gelen muhtelif rapor ve analizlere itibar etmek zorundadır.

İyi bir iç kontrol sisteminin varlığının sağlayacağı ortam, personelin bilgi yetersizliğinin yol açacağı zararlara karşı işletmeyi koruyacak ve muhtemel hata ve düzensizliklerin azalmasını sağlayacaktır.

Çeşitli kısıtlamalar sebebiyle bağımsız denetçilerin yapacakları denetimlerde iç kontrol sisteminin yapısına güven duymadan çalışmaları durumu yol olacaktır.

Bu tarihlerde başlayan iç kontroller ile ilgili çalışmalar giderek artmış ve günümüzde iç kontrol yapısı bir işletme için vazgeçilmez bir unsur durumuna gelmiştir (vergikilavuzu.com/ Erişim tarihi: 05/02/2016)

AICPA denetim ve muhasebe prensiplerini geliştirir. CPA (Certified Public Accountant) ‘lerin denetim yaparken izleyecekleri yöntemleri tayin eden “Genel Kabul

Görmüş Denetim Standartları” mesleki teşkilat tarafından oluşturulan Denetim Standartları Kurulunca hazırlanır.

Denetim ve muhasebe ve mevzularında düzenleyici bir meslek örgütü olarak bilinen AICPA önce 55 no’lu daha sonra revize ettiği 78 no’lu “Bir finansal tabloda iç kontrolün dikkate alınması” olarak adlandırabileceğimiz “Consideration of Internal Control in a Financial Statement” başlıklı denetim standardını açıklamıştır. Bu standardın amacı, denetim işinin organize edilmesinde işletmenin iç kontrol yapısı bir dayanak teşkil ettiği için bu yapının anlaşılmasına dair esasları ortaya koymaktır.

55 no’lu standartta bir firmanın iç kontrol sistemi ve yapısı; önceden belirlenmiş işletme amaçlarının başarılacağı hususunda makul güvence temin edecek politika ve prosedürleri kapsar. İç kontrol yapısı, bileşenlerinden kontrol ortamı, muhasebe sistemi ve çok özel kontrol prosedürleri olarak adlandırılmış olup denetçinin azami seviyeden daha alt bir seviyede kontrol riski değerlendirmeleri için kontrol testleri yapmaları öngörülmüştür. Bu testlerin neticesine göre, denetim işinin içeriği, zaman planlaması ve yürütülecek denetim usulleri tespit edilmelidir.

55 no’lu standardın içeriği sonradan 78 no’lu standart olarak değişmiş ve büyük ölçüde revize edilmiştir. COSO’nun iç kontrol tanımını olduğu gibi kabul eden 78 no’lu standart iç kontrol yapısı (internal control structure) yerine iç kontrol terimini (internal control) kullanmıştır. Bu standarda göre; iç kontrol aşağıda belirtilen amaçlara erişilmesini göz önüne alarak makul ölçüde güvence elde etmek üzere oluşturulan ve kurumun yönetim kurulu, idareci ve diğer çalışanları tarafından etkilenen bir süreçtir (İbiş ve Çatıkkaş: 2012,101).

Erişilmesi gereken amaçlar şunlardır:

• Mali raporlamanın güvenilirliği,

• Faaliyetlerin etkinliği ve verimliliği,

• Kanunlara ve diğer düzenlemelere uygunluktur.

1.8.1.3 “ Organizasyonları Destekleme Komisyonu” (COSO) Tarafından Yapılan Düzenlemeler

COSO, finansal raporlamanın iş ahlakı, etkili iç kontroller ve kurumsal yönetişim vasıtasıyla, finansal raporların niteliğinin artırılmasını hedeflemiş ve belirlenen hedefleri temin etmek üzere düzenlemeler organize eden, gönüllü kuruluşların bir araya gelip toplanmasıyla oluşturulmuştur (Keskin, 2006:39).

“The Committee of Sponsoring of the Treadway Commission (COSO)”, “Hileli Mali Raporlama Üzerine Ulusal Komisyonu” destek olmak amacıyla1985 yılında ABD’de kurulmuştur. COSO beş mesleki kuruluşun desteğiyle meydana gelen bir komitenin çalışmasıdır. Bu mesleki kuruluşlar şunlardır:

• AAA, “Amerikan Muhasebeciler Birliği”“(The American Accounting Association)”,

• AICPA, “Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü” “(The American Institute of Certified Public Accountants)”,

• FEI, “Finansal Yöneticiler Enstitüsü” “(The Financial Executives Institute)”,

• IIA, İç Denetçiler Enstitüsü (The Institute of Internal Auditors),

• Yönetim Muhasebecileri Enstitüsü (Institute of Management Accountants).

Avrupa Birliğinde, mali kontrol alanında yürütülen çalışmalar sonucunda COSO modeli doğrultusunda bir iç kontrol sistemi kabul edilmiştir (Korkmaz, “COSO İç Kontrol Standartları ve Türkiye Uygulaması” 2011).

ABD’de finans sektörünün en büyük 5 mesleki kuruluşunun sponsorluğu ile kurulan ve finansal raporlamanın kalitesini dünya çapında geliştirmek amacıyla, 1992 yılında, “ Internal Control-Integrated Framework ( İç Kontrol- Bütünleşik Çerçeve, yaygın adıyla COSO İç Kontrol Raporu)” adlı rapor yayınlanmıştır.

1992 yılında yayınlanan COSO raporu, işletmenin amaçlarına ulaşmasında iç kontrol sisteminin önemini yeniden vurgulamakta ve kurumsal sosyal sorumluluk yönetim anlayışı ile güvenilir finansal raporlamanın sağlanmasında işletmelerin iç

kontrol sistemlerinin etkinliğini yeniden gözden geçirmelerini sağlamaktadır. Bu nedenle de bu rapor finansal raporlama için ihtiyaç duyulan iç kontrolün gelişiminde kamu bilincinin yaratılmasını sağlayan bir yapı taşı olarak kabul edilmektedir (Kurt ve Uçma, 2013: 81). Bu rapor iç kontrol noktasında bir dönüm noktası olmuştur.

COSO modeli kapsamında iç kontrolün esas unsurları; “kontrol ortamı, risk değerlendirmesi, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim, izlemedir.”