1. Uluslararası SözleĢmelerde Haksız Rekabet Kavramı
Uluslararası ticaretin hızla geliĢmesi ile birlikte uluslararası alanda haksız rekabetin önlenmesine yönelik çeĢitli düzenlemeler öngörülmektedir.
Sınai mülkiyetin korunmasına iliĢkin olarak imzalanmıĢ olan, Avrupa Birliği üyesi ülkelerle beraber Türkiye‟nin de taraf olduğu Paris AnlaĢması‟nın58
mükerrer 10. maddesinde haksız rekabet düzenlenmiĢ olup akit devletler, vatandaĢlarına haksız rekabete karĢı etkin bir koruma sağlamakla yükümlü tutulmuĢlardır. Paris AnlaĢması‟nda da Türk Ticaret Kanunu‟nda yer alan düzenlemenin sistemine benzer
57
Ayrıntılı açıklama için bkz. DĠRĠKKAN, s. 271 vd.
58 Paris AnlaĢması‟na Türkiye, Lozan BarıĢ AnlaĢması‟nın eki olan Ticaret Mukavelenamesi‟nin 14. maddesi ile katılmayı kabul etmiĢ ve bu taahhüdünü 1925 yılında 342 sayılı Kanun‟la onaylayarak yerine getirmiĢtir. Paris AnlaĢması‟nın La Haye metnini Türkiye 1619 sayılı Kanun‟la (RG. 29.05.1930 T., 1506 S.), Londra metnini 30.01.1957 tarihli, 6894 sayılı Kanun‟la (RG. 07.02.1957 T., 9529 S.) onaylamıĢtır. Ayrıntılı açıklama için bkz. UZUNALLI, Sevilay, Avrupa Birliği‟ne Uyum Sürecinde Markanın Köken Ayırt Etme ĠĢlevi ile Bağlantılı Kavramların Yorumu, Ġzmir 2008, s. 24- 25; ARKAN, Ticari ĠĢletme, s. 267 vd.
21
Ģekilde öncelikle genel bir tanım verilmiĢ ve ardından haksız rekabet oluĢturacak birtakım örnekler sıralanmıĢtır. AnlaĢmada, ticari ve sınai hususlarda dürüst uygulamalara aykırı olan rekabet davranıĢlarının haksız rekabet oluĢturacağı düzenlenmiĢtir. Bu anlamda özellikle bir rakibin ticarethanesi, malları veya sınai veya ticari faaliyetleri ile ilgili olarak herhangi bir Ģekilde bir karıĢıklığa yol açacak nitelikteki tüm davranıĢlar, ticari faaliyet esnasında, bir rakibin ticarethanesini, mallarını veya sınai ya da ticari faaliyetlerinin itibarını düĢürecek nitelikteki sahte iddialar, ürünlerin cinsi, üretim yöntemi, özellikleri, amaca uygun olmaları veya miktarı gibi hususlarda, ticari faaliyet esnasında kullanılan, kamuyu yanıltabilecek ibare ve iddialar haksız rekabet oluĢturan haller olarak kabul edilerek yasaklanmıĢtır59
.
1994 tarihli, Dünya Ticaret Örgütü Kurucu AnlaĢması‟nın eki olan “Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaret ile Ġlgili Yönlerine ĠliĢkin SözleĢme(TRIPS)”nin60
39. maddesi‟ne göre üye devletler, “Paris SözleĢmesi‟nin 10. mükerrer maddesinde öngörüldüğü üzere haksız rekabete karĢı etkin korumayı temin etmek amacıyla 2. paragrafa göre açıklanmamıĢ bilgileri ve 3. paragrafa göre de hükümete ya da devlet dairelerine sunulan verileri korumakla” yükümlü kılınmıĢtır61. 2. paragraf, dürüst ticari uygulamalara aykırı surette ele geçirilen ya da kullanılan ticari sırların kullanımını hukuken ellerinde bulunduran kiĢilere bu sırların açıklanmasına karĢı korunma imkanı tanımaktadır.
59Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından 1996 yılında “Haksız Rekabete KarĢı Koruma Ġçin Model Kanunlar” yayınlanmıĢtır. Bağlayıcılığı olmayan bu hükümler Paris SözleĢmesi‟nin mükerrer 10. maddesine atıfta bulunmakla beraber birçok yönden söz konusu hükümle öngörülen korumayı geniĢletir niteliktedir. Ayrıntılı açıklama için bkz. PLENDER, Richard/WILDERSPIN, Michael, The European Private International Law of Obligations, 3. Ed., U.K. 2009, s. 602.
60 RG. 29.01.1995 T., 22186 S. Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü KuruluĢ AnlaĢması‟nı 26.01.1995 tarihinde 4067 sayılı Kanun‟la onaylamıĢ ve böylece TRIPS de Türkiye için bağlayıcı hale gelmiĢtir. Ayrıntılı açıklama için bkz. UZUNALLI, Markanın Köken Ayırt Etme ĠĢlevi, s. 26.
61 TRIPS AnlaĢma metni için bkz. http://www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/t_agm3_e.htm (29.05.2010).
22 2. KarĢılaĢtırmalı Hukukta Haksız Rekabet Kavramı
ABAD62 tarafından haksız rekabet kavramına bağımsız bir anlam yüklenmekte ise de, kararlarının üye devletlerin kanunlarından ve temel prensiplerinden etkilendiği açıktır63. Bu nedenle, bazı Avrupa Birliği üyesi devletlerin haksız rekabet konusundaki düzenlemelerini incelemek gerekli görülmektedir.
a. Fransa
Fransa‟da haksız rekabet hukuku haksız fiil hukuku bağlamında geliĢmiĢtir. Bir baĢkasına kusuruyla zarar veren kiĢiyi bu zararı tazmin etmekle yükümlü kılan Medeni Kanun‟un 1382. maddesi temelinde, mahkemeler, diğerlerine ilaveten, kötüleme, karıĢtırılma ihtimali, taklit, aldatma gibi eylemlere karĢı koruma geliĢtirmiĢtir. Bu hüküm kapsamında esasen haksız rekabete karĢı bireysel anlamda rakipler korunurken, Fransız Tüketici Kanunu64 yalnızca rakipleri değil, aynı zamanda tüketicileri, küçük iĢletmeleri ve genel anlamda kamuyu korumayı amaçlamaktadır. Fransız Ticaret Kanunu65
kartellere karĢı ayrıca haksız rekabet hukuku ile rekabetin sınırlanması arasındaki sınırlara iliĢkin birtakım düzenlemeler içermektedir66
.
b. Avusturya
Avusturya Haksız Rekabet Kanunu67
, ahlaka ve adaba aykırı (contra bonos
mores) rekabet amacıyla gerçekleĢtirilen eylemleri yasaklamıĢ, bu tür davranıĢları
yaptırıma bağlamıĢtır. Bu hukuk dalı, rekabet hakkına aykırı davranarak kendisine
62
Avrupa Toplulukları Adalet Divanı‟nın adı 1 Aralık 2009‟da yürürlüğe giren Lizbon AntlaĢması (O.J. 17.12.2007, 2007/C 306/01) ile Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) (The Court of Justice of The European Union) olarak değiĢtirilmiĢtir.
63 PLENDER/WILDERSPIN, s. 602. 64
Code of Consumer‟s Protection. (Code de la Consommation).
65 Commercial Law. (Code de Commerce).
66 Ayrıntılı açıklama için bkz. PLENDER/WILDERSPIN, s. 603.
23
haksız yarar sağlayan faili kanunlara uygun davranan rakiplerden ayırmayı ve haksız eylemi yaptırıma bağlamayı amaçlamaktadır68
.
c. Almanya
Almanya‟da rakipler, tüketiciler ve piyasaya diğer katılanlar haksız rekabete karĢı 22 Aralık 2008 tarihli Kanun‟la büyük ölçüde tadil edilmiĢ olan, 2004 tarihli Alman Haksız Rekabet Kanunu69
ile korunmaktadır70. Haksızlık artık ahlaka aykırılık kavramı temelinde tanımlanmamakta olup haksız rekabet meydana getiren eylemler örnek kabilinden sayılmak yoluna gidilmektedir. Buna göre, hile ya da müĢterileri istismar etme, aldatıcı ve hileli reklam yapma, kötüleme suretiyle rakibin ününe zarar verme, piyasayı düzenleyen kurallara aykırı davranma gibi haller haksız rekabet olarak sayılmaktadır. Kanun ayrıca tüketicinin korunmasına iliĢkin AB Direktiflerini de iç hukuka uyarlamaktadır. Bu anlamda, yanıltıcı reklam, karĢılaĢtırmalı reklam ve saldırgan satıĢ teknikleri yasaklanmaktadır.
d. Ġtalya
Ġtalya‟da, hukuken korunan bir isim ya da iĢaret karıĢtırılmaya müsait bir Ģekilde kullanılıyor ya da rakibin ürünleri haksız olarak karıĢtırılmaya müsait bir Ģekilde taklit ediliyorsa, rakibin mallarını ve eylemlerini kötüleyici beyanlarda bulunuluyorsa, doğrudan ya da dolaylı olarak iĢ koĢullarına aykırı eylemlerde bulunarak diğer teĢebbüse zarar veriliyorsa, bu durumda söz konusu eylem Ġtalyan Medeni Kanunu‟nun 2598. maddesi uyarınca haksız rekabet olarak kabul edilir. Ġtalyan Medeni Kanunu‟nun 2600. maddesine göre, haksız rekabet meydana getiren bir eylemin aynı zamanda kusurlu olduğu kabul edilmektedir71
.
68 PLENDER/WILDERSPIN, s. 603.
69 Law of Unfair Competition. (Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb “UWG”). 70
Alman hukukunda haksız rekabete iliĢkin düzenlemeler hakkında ayrıntılı açıklama için bkz. GÖKSOY, YaĢar Can, “Yeni Alman Haksız Rekabet Kanunu ve Haksız Rekabet Alanında Getirdiği Yenilikler”, DEÜHFD, C. 9, S. 2, 2007, s. 143 vd.
24 e. Avrupa Birliği
Topluluk hukukundaki ticari alanda meydana getirilen haksız eylemleri düzenleyen Direktif 2005/29 EC sayılı Topluluk Direktifi‟dir. Direktifin (Yönergenin) amacı, tüketicilerin ekonomik menfaatlerine zarar veren haksız iĢ uygulamalarına iliĢkin üye devletlerin hukuki ve idari mevzuatını uyumlaĢtırarak iç pazarın kesintisiz iĢleyiĢine ve tüketicinin yüksek koruma düzeyine ulaĢmasına yardım etmektir72
. Direktif, Avrupa Birliği genelinde, özellikle yanıltıcı reklam ve saldırgan satıĢ teknikleri bakımından iĢletmelerin tüketiciyle iliĢkilerindeki tutumlarında belirli bir standart oluĢturmayı amaçlamaktadır73
.
Direktif, üye devletlere rekabeti düzenleyen kurallarda daha sınırlayıcı olabilme – bu sınırlandırmalar tüketici aleyhine değil haksız rekabeti önleme amacıyla yapılmak Ģartıyla – imkanı tanımakla birlikte, hukukun belirli alanlarındaki ticari eylemlerde bir uyumlaĢtırma sağlayabilme amacı gütmektedir. Direktifin kapsamında esas olarak ticari iliĢki boyunca iĢletme ve müĢteri arasında gerçekleĢebilecek haksız ticari uygulamalar düzenlenmektedir. Direktif ile haksız ticari uygulamalar yasaklanmaktadır. Hangi tür ticari uygulamaların haksız sayılacağı Direktif‟in 5. maddesinde belirtilmiĢtir. Buna göre, ticari bir uygulama mesleki özen yükümlülüklerine aykırı ise; ürünün sunulduğu tüketici ya da tüketici grubunun ekonomik davranıĢını etkilemeye yönelik ise haksız kabul edilir.
YaĢ vb. sebeplerle daha zayıf durumda olan tüketici kitlesine sunulan ürünler bakımından eylemin haksız ticari uygulama oluĢturup oluĢturmadığı bu tüketici kitlesinin ortalama bir üyesine göre belirlenir. Tüketici geneli baz alınarak ve yasal olarak yapılan reklamlardaki abartılı ifadeler bu kapsamda değerlendirilmez. Bunun yanı sıra, Direktif‟in 6. ve 7. maddelerinde düzenlenen aldatıcı ticari uygulamalar ile 8. ve 9. maddelerinde düzenlenen saldırgan ticari uygulamalar da 5. madde anlamında haksız ticari uygulama olarak nitelendirilmektedirler. Ayrıca Direktif Ek I‟de her koĢulda haksız ticari uygulama olarak değerlendirilecek eylemler de sayılmıĢtır.
72 2005/29 EC sayılı Direktif m.1.
25 III. Haksız Rekabetin ġartları
Rekabet düzenini bozucu eylemlerde haksız rekabetin meydana geldiğinin kabul edilebilmesi için birtakım Ģartların bir araya gelmesi gerekmektedir.
Haksız rekabetin Ģartları, bir eylemin haksız rekabet sayılabilmesi için varlığı zorunlu olan Ģartlar ile varlığı zorunlu olmayan Ģartlar olarak sınıflandırarak incelenecektir.