Çalışma alanından bölge 1, bölge 2, bölge 3 ve bölge 4’den olmak üzere alınan toprak örnekleri ve yapılan analiz sonuçları Çizelge 4.11-4.14’de verilmiştir. Toprak örneklerinde pH, EC, kireç, organik madde, jips analizi, kuru hacim ağırlığı (bozulmamış örneklerde) değişebilir Na, katyon değişim kapasitesi analizleri yapılmış, ESP (%) değeri hesap yoluyla bulunmuştur. Kuru hacim ağırlığı analiz sonuçları 4.1 kısmında tablolarda verilmiştir.
Toprak örneklerinde yukarıda adı geçen analizler dışında tane büyüklüğü ve hidrolik iletkenlik analizleri de yapılmıştır. Tane büyüklüğü analiz sonuçları EK3-6 kısmında verilmiştir. Toprak
32
örnekleri genel olarak ağır bünyeli (kil ) bir özelliğe sahiptir. Tane büyüklüğü analizinde 96 saate kadar hidrometre okumaları alınmış, ancak ince bünye nedeniyle toprak tanelerinin büyük bölümü askıda kalmıştır. Tane büyüklük eğrilerine göre genellikle araştırma alanı toprakları, birbirine yakın boyuttaki tanelerden oluşmaktadır. Toprak örneklerinde kaba fraksiyona hemen hiç rastlanmamıştır. Arazinin hemen tümüyle Çukurova düzlüklerindeki flüvyallerden kurulu olmasının, iri kum, çakıl, taş gibi büyük malzemelerin alana taşınmasını engellediği değerlendirilmiştir. Çalışma alanı toprakları neredeyse tümüyle “geçirimsiz” bulunmuştur. Hidrolik iletkenlik analizinin yöntemine göre, toprak örneklerinin iletkenlik setine yerleştirilmeden önce 1 gün süre ile doyurulması sağlanması gerekmektedir. Eldeki toprak örnekleri ise, yoğun kil içerikleri nedeniyle ancak 2-3 hafta sonra doygunluğa ulaşmış, hidrolik iletkenlik setine yerleştirildiğinde de örneklerin büyük bölümü dengeye ulaşamamıştır (Şekil 4.1). Bu durumda sadece üst horizonlardan alınan toprak örneklerinden elde edilen hidrolik iletkenlik değerleri EK 7 olarak sunulabilmektedir.
Şekil 4.1 Hidrolik iletkenlik setinden bir görünüm
Bölge 1’de pH değerleri 7,89 ile 9.56 arasında, elektriksel iletkenlik değerleri ise 0,302 ile 3,296 dS m-1 arasında değişiklik göstermektedir. Bu bölgenin en güneyi ve ana drenaj kanalına yakın olan H2L8, H2L7, H2L1’de elektriksel iletkenlik değerlerinin diğer noktalardan alınan toprak örneklerine göre genellikle daha yüksek olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.11, Şekil 4.2). Ana drenaj kanalından bölge 1’de güneyden kuzeye doğru tuz miktarlarında azalma olduğu saptanmıştır. Bölge 1’in kireç içerikleri profil boyunca düzensiz olarak artış ve azalışlar göstermektedir. Topraklarda katyon değişim kapasitesini etkileyen iki önemli faktör olan kil ve organik madde miktarları olduğu bilinmektedir.
Bölge 1’de katyon değişim kapasitesi 21,66 ile 52,97 me 100 gr -1 arasında, kil %’si ise 45,7 ile 83,1 arasında değişiklik göstermektedir. Organik madde miktarı ise %0,30 ile 2,03 arasında değişiklik göstermektedir. Çalışma alanı birkaç yıldan beri mera olarak kullanılmakta olup, işlemeli tarımsal faaliyet yapılmamaktadır.
Alanda organik madde profil boyunca düzensiz azalış göstermektedir. Ayrıca bölgenin güneyinde ikinci derinlikten başlamak üzere kuzeye doğru gidildikçe üçüncü derinlikten başlamak üzere değişebilir sodyum yüzdesi (ESP) ve değişebilir Na miktarlarında artış gözlenmektedir.
Fazla yağış alan ve yağışın olmadığı yaz aylarında yoğun olarak sulama yapılan düz ovalık çalışma alanında taban suyu sık sık yükselmektedir. Yüksek taban suyunun, yoğun sıcakların etkisinde artan buharlaşma kayıplarını karşılamak üzere kapillarite ile profile su iletmesi neticesinde, üst katmanlara doğru tuzun birikmeye başladığı belirlenmiştir.
Ülkemizde tuzlu ve sodyumlu toprakların ıslahı konusundaki çalışmalara, Tarım Bakanlığı ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün iş birliğince kurulmuş olan “Sulu Ziraat Deneme İstasyonları” ile başlanmıştır (Beyce 1962). Bu kapsamda devlet sulama şebekeleri içinde çoraklaşmanın başlamasıyla,
33
bu alanlardaki tuzluluk ve sodyumluluğun ıslahı için yapılmış ilk çalışma Tarsus’ta ele alınmıştır (Dinçer 1953). Bununla beraber Ayyıldız (1968) Alifakı-Tarsus tuzlu-sodyumlu toprakları örneklerinin laboratuarda yapılan jips ihtiyacı testlerine göre jips ihtiyaçlarının bulunmadığını ve sadece tesirli bir yıkama ile ıslah edilebileceğini önermiştir.
Bölüm 4.1 kısmında verilmiş olan profil tanımlamalarından da görülebileceği gibi çalışma alanı derin toprak profiline sahiptir. Arazi çalışmaları sırasında toprak renginin üst katmanlarda grimsi kahverengi, alt katmanlarda kahverengimsi gri, açık zeytini kahverengi, hafif sarı kahverengi arasında değişen kombinasyonlarda olduğu gözlenmiştir. Drenajın bozuk olduğu alt toprakta renk beneklerine rastlanmıştır. Bu topraklar, düz ve düze yakın eğimli, drenaj sınıfı orta yetersiz ve bozuk sınıfına dahil edilmiştir (Yarpuzlu ve Doğan 1986b). Çalışma alanının da içinde bulunduğu alan Seyhan ve Berdan ırmaklarının taşıdığı 4. Zamanda (Kuaterner) depolanmış gevşek tortullardan (genellikle kil) oluşmuş, aluvyal büyük toprak grubuna giren Arıklı serisinde bulunmaktadır. Analiz sonuçlarından da görüleceği gibi profil boyunca alınan tüm örneklerde kil miktarları oldukça yüksek bulunmuştur. Arıklı serisi toprakları deltanın alçak kısımlarının büyük bir kısmını oluşturmaktadır.
Bölge 2’de pH değerleri 7,62 ile 9,33 arasında, elektriksel iletkenlik değerleri 0,186-3,493 dS m-1 arasında değişiklik göstermektedir. Bu bölge, bölge 1’in batı paralelinde bulunmaktadır. Bu nedenle toprak özelliklerindeki değişim yönü benzerlik göstermektedir. Bölge 2’nin en güneyinden alınan toprak örneklerinin (H1A16, H3A9, H2L6, H5A8, H7A1) elektriksel iletkenlik, pH, değişebilir Na, ESP değerleri, diğer noktalardan alınan toprak örneklerine göre daha yüksek çıkmıştır. Organik maddenin profil boyunca düzensiz azalışlar içinde olduğu, kireç içeriklerinin de profil boyunca düzensiz artış ve azalışlar gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.12, Şekil 4.3).
Bölge 3’de çalışma alanının içinde konumu açısından bölge 2’nin doğusunda, genel olarak ise çalışma alanının orta kısmındadır. Bölge 3 içerisinde ise batıdan doğuya doğru gidildikçe elektriksel iletkenlik değerlerinde yükselme olduğu görülmüştür. pH değerlerindeki değişim 8,16 ile 9,59 arasında değişiklik göstermekle birlikte bölge 1 ve 2’den daha yüksek bir aralığa sahiptir. Diğer bölgelerde olduğu gibi profil boyunca değişebilir Na ve ESP değerlerinde artış gözlenmiştir. Bölge 3’te döşenmiş olan drenaj boru aralıkları diğer bölgelere göre daha geniş tutulmuştur. Bu nedenle drenaj bozukluğunun en çok görüldüğü yer bölge 3’tür. Bu durum arazi ıslah karakteristiklerine ilişkin analiz sonuçlarıyla açıkça görülmektedir (Çizelge 4.13, Şekil 4.4).
Dört nolu bölgeden toplam olarak 8 noktadan 36 adet toprak örneği alınmıştır. Bölgedeki pH değerleri 7,94 ile 8,67 arasında değişiklik gösterirken, elektriksel iletkenlik değerleri 1,43 ile 7,904 dS m-1 arasında değişmektedir. Bölge 4 topraklarının elektriksel iletkenlik değerleri, diğer bölgelere göre daha yüksektir. Bunun en önemli nedenlerinin, bölgenin çalışma alanının üst kısmında bulunan, diğer arazilerden su toplayan drenaj kanalına olan yakınlığı ve bu bölgede drenaj sisteminin kurulu olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Dördüncü bölgenin yakınındaki drenaj kanalının bakımının periyodik olarak yapılmaması sonucu, kanal içerisinde çok fazla miktarda sazlığın gelişmesi kanalın etkili bir şekilde çalışmasını engellemektedir. Yöredeki yetiştiricilerden edinilen bilgilere göre, diğer bölgelerde uzun yıllar önce kurulan sistemlerin ilk zamanlarda daha etkili olarak çalışması ve o dönemde bu bölgede herhangi bir drenaj sisteminin kurulu olmaması, toprak özelliklerinin zaman içerisinde değişmesi sonucunu getirmiş olabilir. Alanda geçmişe yönelik, koordinatlı toprak analiz sonuçlarının bulunmaması, arazinin geçmişiyle karşılaştırma yapmayı olanaksızlaştırmaktadır. Bu bölgeden toprak örneklemesi yapılırken, 6 numaralı radar hattının 6. hat üzerindeki 1 nolu örnekleme noktasında (H6L1) yaklaşık olarak 101 cm derinliğinden alınan toprak örneklerinde, aynı hat üzerindeki 2 nolu örnekleme noktasında (H6L2) 90 cm derinliğinden alınan toprak örneklerinde, radar hattının 4. hat üzerindeki 5 nolu örnekleme noktasında (H4L5) 60 cm derinlikte toprak örneğinde ve radar hattının 2. hat üzerindeki 6 nolu örnekleme noktasında (H2L6) 62 cm derinlikte, aynı hat üzerindeki 7 nolu ve 8 nolu örnekleme noktalarında (H2L7 ve L8) 67 cm ve 72 cm derinliklerde tuz
34
çökellerine rastlanmıştır. Yapılan analiz sonuçları da bulguları destekler durumdadır. Toprak örneklemesi yaparken aynı zamanda yere göre birtakım sapmalar olmakla birlikte 130-140 cm derinliklerde su olduğu, ancak bu derinliğin altının kuru olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, drenaj ağının ve zarf malzemesinin etkinliğini büyük ölçüde kuruduğunu göstermektedir. Tane büyüklüğü analiz sonuçlarına göre, örnekleme noktalarının ilk horizonlarındaki % kil miktarları, son derinliklerdeki (90-150 cm arası) toprak örneklerinden genellikle daha fazla bulunmuştur. Bu nedenle yağışın yoğun olduğu zamanlarda veya çalışma alanının yağışın olmadığı yaz mevsimlerinde çevre halkı tarafından sulanan arazide hidrolik geçirimsizlik nedeniyle taban suyunun yılın çoğu zamanı yüzey veya yüzeye yakın olduğu düşünülmektedir. Bu bölgede % kireç miktarlarında genel olarak örnekleme yerleri arasında ve örnekleme noktalarındaki profil boyunca sürekli bir artış gözlenmemiştir.
Bu durum, iklimsel olarak “kireçleşme – kalsifikasyon” olayı etkisinde bulunması gereken topraklarda, birikme horizonunun henüz gelişemediğini doğrulamaktadır. Organik madde (%) miktarları profil boyunca azalma göstermiştir (Çizelge 4.14, Şekil 4.5).
Çalışma alanının genelinden elde edilen sonuçlara göre, kireç, organik madde ve pH değerleri düzensiz artış ve azalışlar göstermektedir. Çalışma alanı alüvyal bir arazide olduğu için bu durum normal karşılanmaktadır. Ancak uzun yıllar önce kurulmuş drenaj sistemlerinin giderek etkili bir şekilde çalışmadığı belirlenmiştir. Bunun en önemli nedenleri olarak, drenaj kanallarında gerekli bakım işlemlerinin yapılmaması ve çevre halkının drenaj kanallarını kapatarak sulama yapmaya çalışması faktörleri değerlendirilmiştir.
35 Şekil 4.2 Bölge 1 toprak örnekleme noktaları
36
37
38
Ş
Şekil 4.3 Böölge 2 toprakk örneklemee noktaları
39
40
41
42
43
44
45
46 Şekil 4.4 Bölge 3 toprak örnekleme noktaları
47
48
49 Şekil 4.5 Bölge 4 toprak örnekleme noktaları
50
51
52
4.6 Ağırlıklı Ters Uzaklık İnterpolasyon Yöntemi ile Toprak Özelliklerinin Konumsal