Toplumsal Hareket Sosyolojisi Bakımından Sokağa Çıkma

Bir araya gelen her kalabalık psikolojik kitleyi oluşturmaz. Psikolojik kitleyi oluşturmanın koşulu yalnızca bir araya gelmek değil, aynı düşüncelerle ilgilenip benzer şekilde etkilenmektir.106 15 Temmuz gecesi farklı kimlik ve motivasyonlardaki insanlar ortak bir amaç uğruna bir araya gelerek toplumsal hareket oluşturmuşlardır.

15 Temmuz’da darbe girişimine karşı çıkan insanların davranışı “mücadeleci kolektif eylem” (contentious collective action) niteliğindedir. Tüm toplumsal hareketlerin temelde çatışmacı olduğunu öne süren Tarrow mücadeleci hareketlerin her zaman şiddet içerikli ve aşırı hareketleri kast etmediğini belirtmektedir. Toplumsal hareketin özellikleri arasında; ortak amaç birliği, kitlenin kültürel çerçevesinin çizilmesi, kolektif eylemin devam edebilmesi için birleştirici yapıya ve ortak kimliğe sahip olması gibi unsurlar yer almaktadır.107

Kolektif hareketlerin doğuşu kitleyi oluşturan bireylerin talepleriyle ilgilidir. Talep ve gereksinimlerinin yerine getirilmemesi, kitlenin oluşmasının en temel        

103 Cynthia Cockburn, , Buradan Baktığımızda Kadınların Militarizme Karşı Mücadelesi, çev. Füsun Özlen İstanbul: Metis Yayınları, 2009, ss. 47-79. 

104 Yayla, a.g.m., s. 56.  105 Nagel, a.g.e., s. 67 

106 William Mcdougall, “The Mental Life of the Group”, The Group Mind A Sketch of the Principle of

Collective Psyhology, e-artnow, 2017, ss. 1-9. 

107 Sidney Tarrow, Power in Movement Social Movements and Contentious Politics, 3. b., New York: Cambridge University Press, 2011, s. 7-8. 

sebeplerinden birisidir.108 Bir kalabalığın kitle olabilmesi için örgütlenmenin ilk adımlarını gerçekleştirmesi gerekir.

Diana Kendall toplumsal hareketlerin gelişim sürecini üç evreyle açıklamaktadır. Bunlardan birincisi başlangıç aşaması olup, toplum tarafından huzursuzluğun algılanmasıdır. Toplumsal hareket (diğer adıyla kolektif davranış), halkın memnun olmadığı gidişatın dışa vurumu olarak karşımıza çıkmaktadır. İkinci evrede ise insanlar bir araya gelerek organize olurlar. Son aşamada ise kurumsallaşma yani lider etrafında örgütlenmenin gelişmesidir.109 15 Temmuz gecesi halkın sokağa dökülmesinde bu aşamalar sırasıyla yaşanmıştır. Medya yayın organlarından, sosyal medyadan ya da yakınları tarafından darbe girişimini öğrenen insanlarda tedirginlik ve rahatsızlık duygusu uyandırmıştır. Cumhurbaşkanının açıklamasından önce dışarıya çıkan insanlar, canlı yayın yapan yayın organları tarafından diğer izleyicilere de aktarılarak tepki göstermek isteyen kişilere örnek teşkil etmiştir. Kolektif davranışlar planlı bir şekilde değil kendiliğinden ortaya çıkar. Buradan hareketle toplumsal hareketlerin önceden belirlenmiş, üyeliğe dayalı oluşumlara benzemediğini söyleyebiliriz. İnsanların plansız kendi kendine kalabalık oluşturmasına rağmen birbiri ile iletişim halinde organize hareket etmesi darbenin başarısız olmasında önemli bir rol oynamıştır.

Toplumsal hareketlerde yapıcı değerler bel kemiğini oluşturmaktadır. 15 Temmuz’da vatan, millet, demokrasi kavramları çerçevesinde dayanışma içerisinde kitleler birleşmiştir. 16 Temmuz sabahı tek tek sokakların kurtarılmasının ardından insanların evlerine dönmesi ve Cumhurbaşkanının emriyle demokrasi nöbetlerinin başlaması, toplumsal hareketin üçüncü ve son aşamasını oluşturmuştur. Toplumun taleplerinin yanında değişime karşı yani mevcut sistemin muhafazasını isteyerek bir

108 Sigmund Freud, Kitle Psikolojisi, çev. Kâmuran Şipal, 4. b., İstanbul: Say Yayınları, 2017, ss. 36-37.  109 Diana Kendall, Sociology in Our Times The Essentials, 8. b., Belmont: Wadswortf Cengage Learnig,

araya gelen kolektif hareketler de mevcuttur. Bu oluşumları Cahit Aslan reaksiyoner hareketler olarak tanımlamaktadır:

“Her şeyi olduğu gibi tutmak, kurtarmak ve korumak isterler. Gayeleri, toplumun genel gayeleri ile aynıdır. Bunları tehdit eden değişmelere direnirler. Bu durumda daha ziyade karşı sosyal hareketler gelişir.”110

15 Temmuz darbe girişimi bu tanıma göre reaksiyoner harekettir. Sokaklara dökülen insanlar halkın iradesinin gasp edilmesine karşı çıkmıştır. Darbe girişimini tehdit olarak algılayan halk huzurlu toplum yapısını muhafaza etmek adına darbeyi engellemeye çalışmıştır. 15 Temmuz’da vatandaşlar sosyal medya veya platformlar aracılığıyla bir araya gelerek kolektif bir duruş sergilemişlerdir. Toplumsal hareketlerde birbirinden farklı arka plana sahip insanlar spesifik bir konuda birleşip, gönüllü katılım ile eylemde bulunur. Kolektif eylemi gerçekleştiren aynı düşünce etrafında birleşen kişiler ortak bir kimliğe sahiptir. Toplumsal harekette mücadele, toplumsal davranışın belirleyici temel aksiyonlarından birisidir. Temelinde dayanışma duygusu vardır. Kitleler; maddi gerekçeler, ideolojik problemler, politik gerginlikler, halk ve yöneticiler arasındaki çıkar çatışması vb. hoşnutsuzluk çevresinde birleşerek toplumsal hareketi gerçekleştirir.111

Toplumda gerçekleşen değişimin aracısı olarak kolektif davranışlar sivil toplumun yeniden üretilmesini sağlar. Yeni toplumsal hareketlerin yapısı canlı ve devinimlidir. Bununla birlikte toplumsal hareket ile söz söyleme ve karar almaya katılım söz konusudur.112

Toplumsal hareketler, toplumsal eylemin aktörleri dışındakileri de etkiler ve uzun vadede sonuçları vardır. Toplumsal harekete tanık olanların da zamanla eyleme katılarak yayılması toplumsal değişimin gerçekleşmesine neden olmaktadır. 15        

110 Cahit Aslan, Sosyal Hareketler Sosyolojisi Toplumsal Fay Hatlarının Anatomisi, Adana: Karahan Kitabevi, 2016, s. 100. 

111 İbrahim Nacak, ““Sessiz Yığın”ların Sosyal Teoride Ele Gel(e)meyişi: 15 Temmuz Örneği”,

Muhafazakâr Düşünce, S. 149, 2016, s. 96.

112 Elif Topal Demiroğlu, “Yeni Toplumsal Hareketler: Bir Literatür Taraması”, İstanbul, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, C.II, S. 1 (2014), ss. 137-141. 

Temmuz sonrasında 26 gün süren demokrasi nöbetlerine katılımın artması bu görüşü desteklemektedir. Toplumsal olaylar değişime neden olması ile yeni özne tipleri yaratmaktadır.113 15 Temmuz’da evde oturup haberleri izlemek yerine dışarıya çıkıp müdahale etmeye çalışan kadınlar yeni özne profili oluşturmuşlardır.

İKİNCİ BÖLÜM

SOSYO-KÜLTÜREL AÇIDAN DARBE KARŞITI KADINLAR A. MÜLAKATA KATILANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Araştırmaya çoğunlukla İstanbul ili olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerinden gönüllü kişilerin katılımı ile yapılmıştır. Gerçekleştirilen mülakatlar Şubat-Mayıs 2017 tarihleri arasında yapılmıştır. 15 Temmuz olayının canlı vuku bulduğu şehirlerden biri olan İstanbul şehri özellikle seçilmiştir.