Toplu UlaĢım ve Performans Ölçümünün GeliĢimi

1944’e kadar pek çok Ģehirde toplu taĢımayla ilgili araĢtırmalar baĢlamamıĢtır. Federal-Aid Highway Act tarafından yapılacak yeni projeler yüzünden Ģehir içi ulaĢım bilgilerinin az olduğu ve o zamana kadar kapsamlı ve karĢılaĢtırmalı bir araĢtırma metodu geliĢtirilmemiĢ olduğu fark edilmiĢtir. UlaĢımla ilgili çalıĢma olmasına rağmen ancak 1950’lerde seyahat talep ve tahminleri üstünde Ģekillenmeye baĢlamıĢ, Detroit Metropolitan Area Traffic Study ile birlikte fayda – maliyet analizleri gündeme gelmiĢtir. 1960’lı yıllarda kullanıcılar ve sistemi kullanmayanlar sistemin içine dahil edilerek toplu taĢıma araĢtırmaları ile ilgili Altın Çağ baĢlamıĢtır (Weiner, 1992).

Dünya üzerinde pek çok iĢletmede yol ve ulaĢım sistemleri uygulamaları ve özellikle son yirmi yıldır performans ölçümü ile ilgili çalıĢmalar bilimin önderliğinde artmıĢ (Transportation Association of Canada, 2006), performans ölçümü için oluĢturulan planlama ve yönetimde deneyim sahibi olunmuĢtur. Lakin, kurumdan kuruma farklılık gösteren çeĢitli geliĢim yolları ve pratiklerini oluĢturan genel elemanlar henüz bir noktada birleĢememiĢtir (Summary of the Second National Conference, 2001).

Genelde üzerinde yoğunlaĢılan ana konular performans ölçümünün neden önemli olduğu, nasıl baĢlanacağı ve ne Ģekilde ölçüleceğidir. Performans ölçümünde nihai amaç, yolcular için ulaĢım hizmetinin sağlanmasıdır. Ġki önemli nokta, yolcular ve hizmetler vardır. OECD’nin yayınladığı performans ölçüm

kriterleri, kamu yönetiminden beklentileri açıklar. Baskın amaç minimum maliyetle maksimum hizmet verilmesidir. Kamu yönetimi, bir yandan hizmet bölümlerindeki maliyetleri azaltarak ve bir yandan da yolculardan geri bildirim alarak beklentileri yerine getirir (Transportation Association of Canada, 2006).

Yeni trend gittikçe artan Ģeffaflık ve sorumluluktur. Son yıllarda planlama, kurumsal gözetim ve karar alma vb. nitelikler A.B.D. ulaĢımının önemli bir karakteristiği olmuĢtur. Üstünde durulan konu, tek taraflı olarak yapılan performans ölçümünün kurumsal verimlilik veya ulaĢım sistemi performansına gösterge olup olamayacağıdır. Bu göstergeler, görevliler, yasa çıkaranlar ve halk vb. indikatörler sayesinde ulaĢım sistemi performansı için çalıĢmaların devamlılığını sağlar (International Transportation Committee, 2004).

Performans temelli yönetim, vatandaĢlara karĢı açık ve Ģeffaf olan demokratik toplumlarda bir ihtiyaçtır. Merkezi ve rekabetçi olmayan risklerin alınması, bilimsel araçlar ve veri devamlılığı gibi unsurlar yerel yönetim kurumlarında istenen etkiyi gösterir. Performans temelli yönetim ve büyüme göstergeleri kamu sektöründe uygulanmaya baĢlanmadan önce özel sektörde yapılandırılmıĢtır. UlaĢım sektöründe tam zamanlı performans ölçümü kapasite kullanım ve iĢlem etkinliği hissedarlar (ve halk) tarafından düzenli olarak takip edilmekte, bazı ölçümler kural ve düzenlemelerle oluĢmaktadır (Padgette, 2006).

Bir ulaĢım kurumunun baĢarısı, mesleki performans ölçümleriyle yapılan programların, bireysel hedeflerle desteklenmesi sayesinde Ģekillenir. Bazı organizasyonlarda performans ölçüm programları yolcular ve hissedarlar (ve halk) üstüne kurulur. Bazı organizasyonlarda ise doğrudan etkisi olan operasyonlar veya karar alma iĢlemleri ile sağlanır (Padgette, 2006; Meyer, 2000). Hedeflere ulaĢmak ve performans ölçüm programlarının baĢarılı olması için üst yönetim (lider), alt yönetim (lider), performans ölçüm kültürü ve çalıĢan sorumluluğu, ölçüm ve faaliyet bağlantısı, sorumluluğun paylaĢılması (merkezi olmayan sorumluluk), performansın ölçümüyle dönem dönem verilen raporlar birer anahtar kuvvet olarak belirlenmiĢtir (Padgette, 2006).

Bazı araĢtırmalar iĢletme içi iĢlemler ve tedarik zincirinde yer alan iĢletmeler arası performans ölçümünde optimizasyon (mükemmele eriĢmek) üstüne odaklanmıĢtır. Dağıtım planlarındaki doluluk oranları, mil baĢına boĢ yükleme ve geri dönenler, saat baĢına ekipman kullanım oranı, araç bakım maliyeti vb. göstergelerle etkinlik ve zayıflık ölçümü için kullanılmaktadır. MüĢteri karĢılama zamanı, müĢteriye duyarlı dağıtım performansı, çıkıĢ - yükleme iĢlemi için

zamanlamadaki hız veya sorumluluk sayısal ölçüm kriterleridir. Kalite ve bilgi konusunda dağıtım performansı değiĢebilir. Mümkün performans göstergeleri; kusursuz ulaĢım hizmeti, müĢteri ihtiyaçlarına göre esnek dağıtım sistemleri, müĢteri hizmet ve memnuniyetinin ölçümü, müĢteri sorgulama zamanı ve hizmetten sonraki iĢlemlerin esnekliğidir (Krauth ve Moonen, 2005). En iyi ölçümler genelde kaliteli yaĢam için belirlenen hedefler, hareketlilik ve emniyet üstünde odaklanmıĢtır (Padgette, 2006).

UlaĢım sisteminde baĢarı, sistem yönetimi ve faaliyetler üstüne odaklanır. UlaĢım sistemiyle kısa zamanda insan akıĢı nasıl sağlanabilir ? Uzun dönemde yönetim ve faaliyetlerde mümkün olan en iyi performans için strateji ne olmalıdır ? Strateji sadece var olan yeteneklerin geliĢtirilmesi için değil aynı zamanda gözetim, denetim, trafik kazalarını önleme, trafik ıĢıklarının ve değiĢik taĢıma modlarının koordinasyonunun sağlanması gibi kullanıcı bilgilerini de içermelidir (Meyer, 2000).

UlaĢım hizmetlerinin nasıl algılandığıyla ilgili yolcu odaklı performans ölçümlerine ise ilgi büyümektedir. Algılanan performans ölçümlerinden elde edilen veriler, halk ve yolcularla yapılan araĢtırmalar, web üzerinden yapılan araĢtırmalar, 311 belediye hizmeti telefonları, 511 yolculuk bilgi hizmetleri, gazete haberleri ve medya yazıları hasattan sonra baĢak toplamak gibi anlaĢılabilir (Padgette, 2006).

Hedef ve amaçlar gerçekçi olmalıdır. Performans ölçümü amaçlar ile bağlantılı olmalıdır, bir iĢletmenin hedefleri (iĢletme neyi baĢarmayı arzular) ve performans ölçümleri bu amaçlara ulaĢmak için nasıl baĢarı sağlanacağını gösterir. Açık olmalıdır, programı izleyenler önemli bir rol oynarlar ki daha iyi sonucun nasıl alınacağına dair bilgileri ilgili ölçümlerin rapor ve sonuçlarıyla anlayabilir. Güvenilir ve inandırıcı olmalıdır, ölçümlerde kullanılan verinin kalitesi üstünde doğrudan etkili performans ölçümü sonuçları ve ölçümleri tarafsız olarak seçilmiĢ ve raporlanmıĢ olmalıdır. Performans ölçümleri geçmiĢ, Ģimdiki ve gelecek performansının saptanmasına yardımcı olmalı ve konu ile ilgili noktalarda geniĢ bir dizin göstermelidir. Ölçümlerin sayısı ve ölçümlerin çeĢitliliği hizmet kalitesinin anahtarıdır, fakat anlaĢılması güçleĢen lüzumsuz verilerden kaçınarak ölçüm sayısı dengelenmelidir. Detayların seviyesi önemlidir, ölçümler gerektiğinden daha karmaĢık olmamalı fakat ihtiyaç duyulanlar sağlandığında belirlenen kısımlar için yeterince detaylandırılmıĢ olmalıdır. Esnek olmalıdır, sistem gerekli tarihsel ölçümlerle bağlantı kurabilmeli, fakat iĢletme amaçlarının geliĢimi gibi zamanla değiĢime izin vermelidir. (Nakanishi ve List, 2000).

Performans ölçümü hakkındaki yayınların bazıları ulaĢım sektöründe Etkin Performans Ölçümünü ön plana çıkarır (Nakanishi ve List, 2000). Kamuya ait toplu taĢıma sisteminde emniyet, güvenirlik ve ulaĢılabilirliğin sağlanması sırasında oluĢan çıktıların bir araya gelmesi ile etkinlik sağlanır (Meyer, 2000).

Ölçümlerde niceliksel (sayısal), göstergeler veya bilanço yönlü kullanımlar da görülmektedir. Kriterler, karar veren yöneticiler için önemli göstergelerdir (Poorman, 1997). ÇalıĢmalarda paydaĢ memnuniyeti, stratejiler, iĢlemler ve yetenekler katkı sağlamıĢtır (Neely, Adams ve Marr, 2000). Sistem güvenirliği ve ortalama seyahat süresi operasyonel bölümlerde önemli sorunlar olarak görülmüĢtür (Meyer, 2000). AraĢtırmalarda, yolcuların seyahatleri sırasında memnuniyet düzeylerini etkileyen trafik akıĢının önemli bir eleman olduğu bulunmuĢtur (Meyer, 2000; Larson, 2000).

UlaĢım ĠĢletmeleri yönünden bakıldığında genelde;

 Finansal performans ve sonuçlar (çıktılar) (Meyer, 2000)

 Girdiler (finans, çalıĢan, amaçlar, ihtiyaçlar, geliĢim sonuçları) (Pascal, 2001)

 Kurumsal çıktılar, dağıtım ve yönetim iĢlemleri (Meyer, 2000)

 Bakım, izin ve lisanslar, yollar (Pascal, 2001)

 Plan ve hedeflere ulaĢma (Meyer, 2000)

 ĠĢlemler (tanımlanan ihtiyaçlar, stratejik planlar, yıllık programlar, tedarik, geliĢim) (Pascal, 2001)

 Yolcu ve hissedarlardan alınan geri bildirimler (Meyer, 2000; Pascal, 2001)

 Kullanıcıyı etkileyen kondisyon (sürüĢ hızı, hava kirliliği, konfor) (Pascal, 2001; Kittelson, 1999; Nakanishi ve List, 2000; Eccles, 1998; Furth, 2000; Jenks, 2003)

 Nihai çıktılar ve masrafların açıklanması (Meyer, 2000)

 Kaza sayıları, Kirlenen su miktarı, Ġstihdam (Pascal, 2001)

 Program ve hizmet arzında periyodik iyileĢtirmeler (Meyer, 2000)

 Personel davranıĢları, çalıĢma ve algılamaları (Management Advisory Committee, 2001)

 ĠĢ zaman çizelgeleri, kalite, personel ve geribildirimler (Management Advisory Committee, 2001)

 Ġç paydaĢlarla ilgili girdiler (Management Advisory Committee, 2001) gibi performans ölçüm kriterleri üstüne odaklanılmıĢtır.