Veri Toplama Metodu ve Araçları

AraĢtırmada Türkiye ve ABD‘de ilkokul düzeyinde matematik derslerinde kullanılmakta olan alternatif değerlendirme yöntemlerinin uygulanabilirlik düzeyini belirlemek ve karĢılaĢtırmak amacıyla, nitel araĢtırmanın gereği olan döküman formu, yarı- yapılandırılmıĢ gözlem, yarı-yapılandırılmıĢ görüĢme formu veri toplama aracı olarak kullanılmıĢtır.

3.4.1. Döküman Ġncelemesi

Döküman incelemesi, araĢtırılması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Simsek, 2011). Resmi veya özel kayıtların toplanması, sistematik bir Ģekilde incelenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot kapsamında elde edilen kayıtlar, metinler, yazılmıĢ kelimeler, dokümanlar vb. araçlar araĢtırılan konuya zenginlik katmakta, farklı boyutlardan konuya yaklaĢılmasına imkân vermektedir (Ekiz, 2003).

AraĢtırma kapsamında kullanılan döküman incelemesiyle IV. sınıf Matematik Dersi Öğretim Programı, öğretmen kılavuz kitapları, ders kitabı, öğrenci çalıĢma kitabı incelenmiĢ ve bu dokümanlarda alternatif değerlendirmeye iliĢkin verilen bilgilere ve örnek formalara bakılmıĢtır. Bunların yanı sıra öğretmenlerin alternatif değerlendirme yöntemlerini uygulayabilmeye yönelik hangi kaynaklara baĢvurdukları tespit edilmiĢtir.

3.4.2. Yarı YapılandırılmıĢ Gözlem

GörüĢme, görüĢülen kiĢilerin konuya iliĢkin ne düĢündüğünü, niçin düĢündüğünü, düĢüncelerinin arkasında kalan nedenleri araĢtırma fırsatı sağlar, ancak gerçekte durumun nasıl olduğu konusunda yeterli bilgi vermez. Bundan dolayı duruma yönelik gözlemin yapılması gerekmektedir.

Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluĢan davranıĢı ayrıntılı ve kapsamlı tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Gözlem alan çalıĢmasına göre yapılandırılmıĢ ve yapılandırılmamıĢ gözlem diye ikiye ayrılır. AraĢtırmada yarı yapılandırılmıĢ gözlem kullanılmıĢtır (Yıldırım ve Simsek, 2011).

Yarı yapılandırılmıĢ gözlemlerde araĢtırmacı tarafından önce araĢtırmanın amacına uygun sorular hazırlar ve daha sonrada bu gözlem formuna iliĢkin kısa kısa notlar alır. AraĢtırma ilerledikçe gözlemin niteliğine göre değiĢikler yapılır; daha fazla seçici gözlem gerektiren odak nokta belirginleĢir ve bu Ģekilde gözlem verileri toplanır (Punch, 2005). Bu tür gözlemler, davranıĢın gerçekleĢtiği doğal ortamda gerçekleĢtirilir ve araĢtırmacının ortama katıldığı ―katılımcı‖ gözlem denilen yöntemle gerçekleĢtirilir. Burada araĢtırmacı, çalıĢtığı konuya iliĢkin kültür ya da alt kültürün içine girmeye ve onun bir parçası olmaya çalıĢır (Yıldırım ve Simsek, 2011). Bu amaç doğrultusunda araĢtırmada gözlemin doğal bir ortamda yürütülebilmesi için araĢtırmacı, okullarda görev yapan öğretmenlerin kıyafetine uygun bir Ģekilde giyinmiĢ ve öyle derslere girmiĢtir. Ayrıca araĢtırmacı matematik dersini öğrencilerle birlikte dinlemiĢ, derste yapılan etkinliklere katılmıĢ ve bu yolla öğrenci ve öğretmenlerle yakın bir iliĢki kurmuĢtur.

Buradan yola çıkılarak Adıyaman ve Pittsburgh merkez okullardan baĢarı durumlarına göre seçilen ve araĢtırmanın örneklemini oluĢturan Adıyaman‘dan altı ve Pittsburgh‘tan dört okul ve bu okullarda görev yapan 12‘Ģer öğretmen yarı yapılandırılmıĢ gözlem aracılığıyla gözlenmiĢtir. AraĢtırmada gözlem yapılmadan önce araĢtırmacının deneyim kazanma sınıfın bir alt kültürü haline gelme ve sınıf içerisinde gözlem yapma sürecinde doğallığı sağlamak amacıyla her bir sınıf belli aralıklarda iki kez gözlenmiĢtir. Asıl uygulamada ise üçer hafta arayla her bir öğretmen yaklaĢık olarak üç hafta gözlenmiĢtir.

Sınıf içinde yapılan gözlemlerde IV. sınıf matematik dersinde kullanılması öngörülen alternatif değerlendirme yöntemlerinden hangilerinin kullanıldığı, bu yöntemlerin nasıl ve hangi sıklıkta kullanıldığı, öğretmen açısından bu yöntemlerin uygulanmasında karĢılaĢılan zorlukların neler olduğu ve bu zorlukların üstesinden gelmek için ne tür önlemlerin alınabildiği betimlenmeye çalıĢılmıĢtır.

3.4.3. Yarı-YapılandırılmıĢ GörüĢme Formu

AraĢtırmada gözlemin yanı sıra öğretmenlerle görüĢmeler yaparak alternatif değerlendirmeye iliĢkin görüĢlerini, bakıĢ açılarını ve kabullerini ortaya çıkarmak amacıyla öğretmenlere alternatif değerlendirmeye iliĢkin literatür taraması sonucunda hazırlanan sorulardan oluĢan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu uygulanmıĢtır. Yarı yapılandırılmıĢ görüĢmede amaç, bireylerin görüĢleri arasındaki paralelliği ve farklılığı saptamak ve buna göre karĢılaĢtırmalar yapmaktır. AraĢtırmacı önceden hazırlamıĢ olduğu görüĢme sorularını, görüĢme sırasında kiĢilere kısmi esneklik sağlayarak soruların yeniden düzenlenmesine ve yapılandırılmasına imkan verir (Ekiz, 2003). Ayrıca yarı yapılandırılmıĢ görüĢmede sorularda esneklik sağladığından görüĢmeciye ekstra bilgi için araĢtırma fırsatı vermektedir (Çepni, 2010). Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu araĢtırmacıya fırsatlar sunduğundan dolayı bu araĢtırmada veri toplama aracı kullanılmıĢtır.

AraĢtırmada yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formunu hazırlanmasında ilgili literatür taranmıĢ ve bu literatürde on iki yurtiçi ve on üç yurt dıĢında yapılmıĢ tez, çok sayıda makalenin taranmasıyla elde edilen kuramsal bilgiler, çalıĢmalarda kullanılan veri toplama

araçları, araĢtırma soruları, sonuçlar ve öneriler ile alan uzmanlarının görüĢleri esas alınmıĢtır.

Veri toplama aracı olarak kullanılan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme taslak haline getirdikten sonra görüĢme formundaki soruların geçerliğini sağlamak ve gerekli düzeltmeleri yapmak amacıyla bahsi geçen üniversitelerde eğitim alanında uzman öğretim üyelerinin görüĢleri alınmıĢtır. Alınan görüĢ ve öneriler doğrultusunda yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formunda yer alan sorular değiĢtirilip geliĢtirilmiĢ ve görüĢme formu son halini almıĢtır. GörüĢme formunda yer alan soruların açıklığı, anlaĢılırlığı ve uygulanabilirliğini ölçmek için hem Adıyaman hem de Pittsburgh‘ta görev yapmakta olan gönüllü üç öğretmene pilot uygulama yapılmıĢtır. Uygulamada alınan dönütler göz önünde bulundurularak düzeltmeler yapılmıĢtır. AraĢtırmada kullanılan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu Ek 6‗tadır.

Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formundan öğretmenlerin kıdem yılları, matematik programına aĢina olma durumları, alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında kurs veya seminer alıp almadıkları, alternatif değerlendirme yöntemleri hakkında baĢvurdukları bilgi kaynakları, değerlendirme yöntemlerinin uygulanabilirliğine iliĢkin düĢünceleri, yöntemlerin uygulanması sürecinde karĢılaĢtıkları zorluklar, sıkıntılar ile bu yöntemlerin sağlıklı bir Ģekilde uygulanmasını engelleyen zorluklar, yöntemlerin uygulanmasının sağladığı faydalar, öğretmenlerin bu yöntemleri kullanabilme açısından yeterli olup olmadıkları, hangilerini hangi sıklıkta kullandıkları ve en son olarak da yöntemlerin uygulanabilirliğine yönelik önerilerin neler olduğunu içeren sorular yer almaktadır.

Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formunun giriĢ bölümünde her bir katılımcı, araĢtırma prosedürü, araĢtırmanın amacı ve problemleri hakkında bilgilendirilmiĢtir. GörüĢme öncesi katılımcıların samimi cevap vermesini sağlamak amacıyla görüĢme baĢlamadan önce kiĢisel bilgilerin saklı kalacağı, isimlerinin hiçbir Ģekilde verilmeyeceği ve verilerin yalnızca araĢtırma amacıyla kullanılacağı teminatı verilmiĢ ve görüĢmeler, araĢtırmacı ve katılımcıların yalnız kalabilecekleri uygun bir ortamda gerçekleĢtirilmiĢtir. Her bir görüĢme

yaklaĢık 25-30 dakika sürmüĢtür. GörüĢmelerden elde edilen veriler, ses kayıt cihazı ile toplanmıĢ ve daha sonra da yazılı hale getirilmiĢtir.

ġekil 6 AraĢtırma Soruları ile Veri Toplama Araçları IliĢkisi

AraĢtırma Soruları Döküman

İncelemesi Yarı Yapılandırılmış Gözlem Yarı Yapılandırılmış Görüşme 1. Türkiye ve ABD‘de Ġlkokul IV. sınıf Matematik Dersi

Öğretim Programlarında kullanılan alternatif değerlendirme yöntemleri hakkındaki bilgi kaynakları nelerdir

xvx

2. Türkiye ve ABD‘de Ġlkokul IV. sınıf Matematik Dersi Öğretim Programında yer alan alternatif değerlendirme yöntemleri sınıf içi öğretim sürecinde hangileri ve ne sıklıkta kullanılmaktadır?

x

3. Türkiye ve ABD‘de Ġlkokul IV. Sınıf Matematik Dersi Öğretim Programında kullanılan alternatif değerlendirme yöntemlerinin uygulanabilirliğine iliĢkin öğretmen görüĢleri nelerdir?

x

4. Türkiye ve ABD‘de IV. Sınıf Matematik Dersi Öğretim Programında yer alan alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin uygulanabilirliğine iliĢkin benzerlik ve farklılıklar ıĢığında önerilebilecek model nasıl olmalıdır?

x x x