Bu araştırmada, lise öğrencilerinin öfke düzeylerini belirlemek için Spilberger (1988) tarafından geliştirilen ve Özer (1994) tarafından Türkçeye uyarlaması yapılan “Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarz Ölçeği” kullanılmıştır.
3.9.1. Sürekli Öfke-Öfke İfade Tarz Ölçeği
Türkçe uyarlaması Özer (1994) tarafından yapılan ‘Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarzı Ölçeği’, (1988)’de Spielberger, Jacobs, Russel ve Crane tarafından “Trait Anger and Anger Expression Scale” adıyla geliştirilmiştir (Özer, 1994b).
Spielberger, öfke duygusuna, ‘süreklilik’ ve ‘durumsallık’ kavramlarının ayrımı ile bakmaktadır. Durumsal öfke, ‘amaca yönelik davranışın engellenmesi veya haksızlık algılanması karşısında hangi ölçüde sinirlilik, kızgınlık, hiddet gibi subjektif duyumsamaların yaşandığını gösteren duygu durumu’dur. Sürekli öfke ise durumsal öfkenin genelde hangi sıklıkla yaşandığını göstermektedir (Özer, 1994b).
Ölçeğin Geliştirilmesi
Durumluk Sürekli Öfke İfadesi Ölçeği iki aşamada geliştirilmiştir. İlk aşamada 20 maddelik Durumluk Sürekli Öfke Ölçeği, Spielberger ve arkadaşları tarafından 1980 ile
1983 arasında yapılan çalışmalar sonucu oluşturulmuştur. Dörtlü likert tekniğiyle değerlendirilen 20 maddenin 10 tanesi sürekli öfkeyi, 10 tanesi de durumluk öfkeyi ölçmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Envanterin geliştirilmesindeki ikinci aşamada, öfkenin ifade edilme tarzının da önemli olduğu göz önünde bulundurularak, “bastırılmış, içe yönelik ve dışa yönelik” öfke ifadelerini ölçmeyi amaçlayan 24 maddelik bir ölçek eklenmiştir. Bu ölçek ise içinde her biri 8 maddeden oluşan öfke içte, öfke dışta ve öfke kontrolü alt ölçeklerini ifade etmektedir (Özer, 1994b).
Güvenirlik
İç Tutarlık: Asıl formun güvenirlik çalışmalarında, ölçeğin iç tutarlığını sınamak için madde toplam puan korelasyonları (.14 ile .56 arasında) ve Cronbach Alfa değerleri (.73 ile .84) arasında bulunmuştur (Özer, 1994b).
Geçerlik
Ölçüt Bağıntılı Geçerlik: Geçerlik çalışmalarında envanterin Buss-Durke Hostilite Ölçeği ile korelasyonu, .66 ile .73 arasında, Shullz Açık Hostilite Ölçeği ile korelasyonu, .27 ile .32 arasında, Durumluk Öfke Ölçeği ile korelasyonu, .22 ile .44 arasında bulunmuştur. Bu değerler istatistiksel olarak anlamlıdır (Özer, 1994b).
Yapı Geçerliği: Yapı geçerliğinin saptanmasında faktör analizi ve hipotez sınama kullanılmıştır. Envanter hipertansiyon hastalarına üzerinde uygulanmıştır. Bu yapılırken öfke duygusu ile hipertansiyon arasındaki ilişkinin bulgulanmasından yola çıkılmıştır. Sonuçta ölçekten yüksek puan aldıkları gözlenmiştir (Gürbüz, 2008: 43).
Ölçeğin Türkiye Uyarlaması
Sürekli Öfke Ölçeği’nde kişinin genelde kendisini nasıl hissettiği, öfke tarz ölçeğinde ise ne kadar sıklıkla sözü edilen şekilde davrandığını belirtmesi istenmektedir. Maddeler öfkenin yokluğundan değil, varlığından hareket ederek ölçüm yapar. Toplam 34 maddeden oluşan ve dörtlü likert tekniği ile değerlendirilen ölçek, üç alt ölçeğe sahiptir. Ölçekte bireyden kendisi için uygun gelen ifadeleri, “Sizi ne kadar tanımlıyor?” sorusuna cevap verecek şekilde “Hiç”, “Biraz”, “Oldukça” ve “Tümüyle” seçeneklerinden birini işaretlemesi istenir. “Hiç tanımlamıyor” yanıtından 1, “Biraz tanımlıyor” yanıtından 2, “Oldukça tanımlıyor” yanıtından 3 ve “Tümüyle tanımlıyor” yanıtından 4 puan elde edilir.
Ölçekteki ilk 10 madde, sürekli öfke ölçeğinin maddeleridir. Sürekli öfke ölçeğinden alınan yüksek puanlar, öfke düzeyinin yüksek olduğunu; öfke dışa alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar, öfkenin kolayca ifade ediliyor olduğunu, öfke içe alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar öfkenin bastırılmış olduğunu ve öfke kontrolü alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar öfkenin kontrol edilebildiğini göstermektedir. Öfke kontrol alt ölçeği puanları 11, 14, 18, 21, 25, 28, 30 ve 34 no’lu maddelerin puanlarının toplanmasıyla; öfke içte alt ölçeği puanı, 13, 15, 16, 20, 23, 26, 27 ve 31 no’lu maddelerin puanlarının toplanmasıyla; öfke dışa alt ölçeği puanı, 12, 17, 19, 22, 24, 29, 32 ve 33 no’lu maddelerin puanlarının toplanmasıyla elde edilmektedir. (SÖÖTÖ)’deki maddelerin tümü düzdür. Sürekli öfke ölçeğinden bireyler 10 ile 40 arasında bir puan alabilirler. Öfke ifade tarzı alt ölçeğindeki her bir boyutun toplamından 8 ile 32 puan alabilirler (Özer, 1994b).
Güvenirlik Çalışmaları
Özer (1994b) tarafından yapılan güvenirlilik çalışmalarında ölçeklerin iç tutarlılık değerleri üzerinde durulmuştur. Üniversite, lise, hemşirelik meslek lisesi öğrencileri, lise öğrencileri ile yöneticiler, nörotik gruplar ve hipertansiyon hastaları arasında yapılan çeşitli ölçümlerde sürekli öfke ölçeğinin alfa değerleri α: .67 ile α: 92; arasında, öfke kontrolü değerleri α: .80 ile α: .90; arasında, öfke dışa değerleri α: .69 ile α: .91 arasında ve öfke içte değerlerinin ise α: .58 ile α: 76 arasında olduğu gözlenmiştir. Bu değerler kabul edilebilir sınırlar içinde olup ölçeklerin orijinalleriyle ilgili yayınlanmış olan verilerle genellikle tutarlılık göstermektedir.
Geçerlik
Ölçüt Bağıntılı Geçerlik: Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçeği’nin, Sürekli Kaygı, Depresif Sıfatlar Listesi ve Öfke Envanteri ile korelasyonlarına bakılmış, elde edilen korelasyonlar .01 ve .001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur (Gürbüz, 2008: 44). Sürekli öfke ölçeğinin kaygı ile .40 ve depresyon ile .33 olan korelasyonları bu üç duygu eğiliminin iç içe olduğuna bir gösterge olarak alınabilir (Özer, 1994b).
Yapı Geçerliği: Veriler Varimax tekniği ile 3’lü faktör analizine tabi tutularak, ölçeklerin faktör yapıları incelenmiştir. 1. Faktör 8 maddelik ‘Öfke Kontrolü’; 2.faktör 8 maddelik ‘Öfke Dışta’; 3. Faktör ‘Öfke İçte’ boyutundan oluşmuştur. Öfke tarz ölçeğinin faktör yapısının orijinal ölçeğin faktör yapısını yansıttığı gözlenmiştir. Yapı
geçerliğini sınayan bir diğer çalışmada araştırmaya katılan denek grupları arasındaki farklılık tek yönlü varyans analizi ile araştırılmıştır. Tüm alt testlerde görülen farklılıklar p<.001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Sürekli öfke ve öfke tarz ölçeklerinin, tansiyon hastalarını kontrol grubundan oldukça net bir şekilde ayırt ettiği saptanmıştır (Gürbüz, 2008: 44-45).
3.9.2. Birey Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından araştırmaya katılan bireyler hakkında bilgi toplanması amacıyla aşağıdaki durumlarla ilgili bilgi formu hazırlanmış ve öğrencilere uygulanmıştır.
Birey bilgi formunda yaş, cinsiyet, gittiği bölüm ve sınıfı, aile ile ilgili bilgiler (sağ-ölü/öz-üvey) ve kardeş sayısı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.