IV. YÖNTEM
3. Veri Toplama Araçları
Eğitim araĢtırmaları farklı modellere dayanılarak gerçekleĢtirilebilir. Bu modeller aynı zamanda veri elde etme Ģeklini de açıklar. Verilerin nasıl elde edileceğinin cevabı ise verileri elde etmede kullanılacak araçlarda saklıdır.
ÇalıĢma için uygun veri elde etme yolunun belirlenmesi için neyin nasıl ölçüleceği sorusunu cevaplamak gerekir. “AraĢtırmadaki problem ifadesi, ele alınacak değiĢkenlerin araĢtırılabilirliğini açık seçik bir Ģekilde ortaya koyar. “Problem cümlesi, neyin (değiĢkenler), nasıl (ölçek tipi), neden (verilere uygulanacak analiz tipi) gibi süreç aĢamalarını tam olarak belirtmelidir (Arseven, 2001, s.73)”. Burada nelerin ölçüleceği konusu, problem cümlesi ile daha önce ortaya konulmuĢtur. Bunlar, sınıf dıĢı
etkinliklerin, öğrencilerin sosyal bilgiler dersindeki baĢarısına etkisi ve bununla iliĢkili görülen; öğretmenlerin sınıf dıĢı etkinlikleri uygulama durumları, velilerin sınıf dıĢı etkinlikler hakkındaki görüĢleri ve öğrencilerin sınıf dıĢı etkinlikler hakkındaki görüĢleridir. Ölçülecek konular belirlendikten sonra bunlar için uygun ölçme araçları oluĢturmak ya da seçmek gerekir. Ölçme iĢlemi araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen anketler ve baĢarı testleri ile gerçekleĢtirilecektir. AraĢtırmada kullanılacak ölçme araçları aĢağıda ayrıntılı Ģekilde verilmiĢtir.
3.1.Öğretmen Anketi
Anket hazırlamadan önce bu konuda ne öğrenmek istendiği ile ilgili bazı sorular oluĢturulmuĢtur ( BaĢ, 2008, s.21). Çözmek istenen problem için ihtiyaç duyulan yeni bilgiler, öğretmenlerin etkinlikleri uygulama durumları, varsa araĢtırmacının ulaĢamadığı farklı etkinlik yöntem ve teknikleri ile öğretmenlerin sınıf dıĢı etkinlikler hakkındaki görüĢleri olarak sıralanabilir. Öğretmenlerin öğrenci baĢarısı üzerinde büyük etkisi olan değiĢkenlerden biri olduğu, konu ile ilgili yapılmıĢ bazı çalıĢmalarda vurgulanmıĢtır (Demir, 2007; Kamber, 2007; Güler, 2001; Sarıaslan, 2005). Dolayısıyla, öğretmenlerin sınıf dıĢı etkinlerin uygulanması ile ilgili görüĢleri, “Sınıf dıĢı etkinliklerin öğrenci baĢarısına etkisini” yorumlamada kullanılacak verilerden biridir. Öğretmen anketi, öğretmenler ile ilgili genel bilgiler, sınıf dıĢı etkinliklerin öğretmenler tarafından kullanma durumlarını gösteren likert tipi bir ölçek ve iki açık uçlu sorunun yer aldığı üç bölümden oluĢmaktadır (EK:2.a). Anket hazırlanırken, öncelikle ankette yer alacak sınıf dıĢı etkinlikler belirlenmiĢtir. Bu iĢ için 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı incelenerek, burada adı geçen sınıf dıĢı etkinlikler listelenmiĢtir. Daha sonra alan yazında yer alan etkinlikler taranarak liste tamamlanmıĢtır. Anketin geçerlik ve güvenirlik durumu konusunda, sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve ölçme değerlendirme uzmanlarının görüĢleri alınmıĢtır. Anketin son hali bir okuldaki sosyal bilgiler öğretmenlerine uygulanarak ön değerlendirme yapılmıĢtır. Daha sonra uygulanacak örneklem belirlenmiĢ, gerekli resmi izinler alınmıĢ, uygulama araĢtırmacının tek tek öğretmenler ile görüĢerek çeĢitli notlar alması ve anket uygulaması ile sonuçlandırılmıĢtır. Anket sonuçları yüzde oranı ve frekans olarak analiz edilmiĢtir. Açık uçlu sorulara verilen cevaplar listelenerek değerlendirilmiĢtir.
3.2. Veli Anketi
Sınıf dıĢı etkinliklerin uygulanabilmesinde etkili olan faktörlerden biri de öğrenci velileridir. Velilerin bu konudaki olumlu ya da olumsuz düĢünceleri etkinliklerin uygulanmasında önemli bir etken olarak, hipotezin test edilme sürecinde değerlendirmeye alınması gereken bir değiĢkendir. Konu ile ilgili birçok araĢtırma sonucu da velilerin bu yöndeki etkilerini vurgular niteliktedir (Çelenk, 2003; Kolay, 2004; Arı, 2007; Krashen, 2005, s.16).
Veli anketinin ilk bölümünde, veli hakkında genel bilgiler, öğrencinin, evdeki çalıĢma ortamı, derse hazırlık kaynaklarının durumu ve öğrencinin ders çalıĢma alıĢkanlıkları araĢtırılmaktadır. Ġkinci bölümde, velinin ders çalıĢma alıĢkanlıklarındaki rolü, sınıf dıĢı etkinliklerin öğrenci baĢarısına etkisi ile bu uygulamalara çocuklarının katılmaları hakkındaki görüĢleri sorulmaktadır (EK:2.b). Sorular evet hayır seçenekli olanlar, seçenek iĢaretlemeliler ve sınıf dıĢı etkinlikler hakkında önerilerin yazılacağı açık uçlu bir sorudan oluĢmaktadır. Veli anketi gerekli uzman görüĢleri ve izinler alındıktan sonra belirlenen deney ve kontrol gruplarına uygulanmıĢtır. Anket sonuçları yüzde oranı ve frekans olarak analiz edilmiĢtir. Açık uçlu sorulara verilen cevaplar birleĢtirilerek listelenmiĢtir.
3.2. Öğrenci Görüşleri
Ders baĢarısında öğrencilerin derse karĢı tutumlarının önemi birçok yayında altı çizilmiĢtir (ÇalıĢkan, 2008 s.252; BaĢaran, 2005, s.442, Kobus vd. 2008, s.84). Sosyal bilgiler dersine yönelik tutumu etkileyen etmenler genel olarak, öğretmen, sınıf ortamı, aile ve öğrenci özellikleri olarak belirtilmiĢtir (Gencel, 2006, s.26, Krashen, 2005, s.16). “Olaylara nesnelere biçilen değer, onlar için verilen yargı, belirtilen kanı (Öncül, 2000, s.522)” görüĢ olarak tanımlanırken “tutumlar söz ya da yazı ile ortaya konulduğunda bu o insanın görüĢü olmuĢ olur (Öncül, 2000,s.1083)” ifadesi dikkat çeker. ÇalıĢmada öğrenci görüĢleri değerlendirilmiĢtir (Özgüven, 2007, s.406). GörüĢ anketi hazırlanırken, öncelikle sınıf dıĢı etkinlik kavramı ile ilgili temel maddeler belirlenmiĢ, bu maddeler ifadelere dönüĢtürülmüĢtür. 33 maddelik likert tipi anketin kapsam, yordama, yapı ve görünüĢ geçerliliği konusunda alan uzmanlarına danıĢılmıĢtır. Anket önce deneysel uygulamanın yapılacağı okulda, oluĢturulan çalıĢma grubu dıĢındaki öğrencilere ön
deneme olarak uygulanmıĢtır. Güvenirlik için, 150 kadar öğrenci ile gerçekleĢtirilen bu uygulama sonucunda elde edilen puanlar, büyükten küçüğe sıralanmıĢ ve ilk %25 ve son % 25‟lik dilimler belirlenmiĢtir. Bu dilimlerde bir maddeyi cevaplayan bireylerin ortalamaları alınmıĢ, bu ortalamalar arasındaki fark, maddeler için ayırt edicilik derecesinin ölçütü olarak kullanılmıĢtır (Özgüven, 2007, s. 362). Gerekli elemeler yapıldıktan sonra tek boyutlu olarak toplam 20 soruluk anket ortaya çıkmıĢtır (EK:2.c) Ankette hiç katılmıyorum (1), katılmıyorum (2), katılıyorum (3) ve tamamen katılıyorum (4), seçenekleri verilmiĢ, olumsuz ifade yer almamıĢtır. Yazıcıoğlu ve Erdoğan‟ın belirttiği anket ön uygulama aĢamaları yerine getirilerek uygulamaya hazır hale gelmiĢtir (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2007, s.88). Uygulama, ön ve son test olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Anket sonuçları SPSS paket programı ile değerlendirilmiĢtir.
3.4.Öğrenci Başarı Testleri
BaĢarı testleri geliĢtirilirken ünite kazanımları belirtke tablosu hazırlanarak kapsam geçerliği sağlanmaya çalıĢılmıĢ, ayrıca kapsam ve görünüĢ geçerliliği için sosyal bilgiler öğretmenleriyle ilgili uzmanların görüĢlerine baĢvurulmuĢtur (EK:3-4.a). Güvenirlik çalıĢmaları ile ilgili olarak ölçme aracını iki defa aynı gruba uygulamak mümkün olmadığından bütün soruların birbiri ile uyumuna bakmak yoluna gidilmiĢ ve Kuder Richardson 21 formulü kullanılmıĢtır. Madde analizi sürecinde ise,
S= ye göre; I. Test için S= 3.2; II. Test için S= 2,9 belirlenmiĢ,
Oranı, I. test için 4,4; II.test için 4,9 olarak bulunmuĢtur. Güvenirlik için Kuder Richardson 21 fomulü kullanılmıĢtır
r = ,
Ayırt edicilik için, D= formülü kullanılmıĢtır (Tekin, 1993, s.251- 255). BaĢarı testi madde toplam korelasyonu için, çift serili korelasyon katsayısı formülü kullanılmıĢtır (SPSS Data Editör).
Tablo: 9- Testlerin Madde Analiz Sonuçları
Testler S p Güvenirlik Ayırt
edicilik I. Yeryüzünde YaĢam 13 3,2 0,43 0,75 0,34 II. Ülkemizde Nüfus 12,5 2,9 0,6 0,80 0,44
Tablo:9‟da görüldüğü üzere, elde edilen değerlere göre madde analizleri yapılan baĢarı testleri çalıĢma planı dâhilinde deney ve kontrol gruplarına ön ve son test olarak uygulanmıĢtır. Uygulama sonuçları SPSS paket programı ile değerlendirilmiĢtir.
3.5.Öğrenci Etkinlikleri
ÇalıĢmanın, deneysel kısmını oluĢturan öğrenci etkinlikleri uygulaması, öğrencilerin sınıf dıĢında tek baĢlarına küçük grupla ve tüm sınıfla yapacakları çalıĢmaları içerir. Etkinlik kavramı çerçevesinde sınıf dıĢında yapılabilinecek etkinlikler listelenmiĢtir. Bu listeden belirlenen ünitelerin konularına uygun olabilecek sınıf dıĢı etkinlikler seçilmiĢtir. Ünitelere yıllık planlarda ayrılan süre göz önüne alınarak bir aylık bir çalıĢma planlanmıĢtır. Bu çerçevede 6 ve 7. Sınıflar için 6‟Ģar etkinlik belirlenmiĢtir. AraĢtırmacı tarafından geliĢtirilen bu etkinlikler Ģöyledir;
3.5.1. Altıncı Sınıf Etkinlikleri
1. Harita Ölçek ve Konum Etkinliği: Öğrencilerden bir hafta sonraki derse getirmek üzere, kendilerine verilen harita, ölçek ve konum ile ilgili çalıĢma kağıtlarını doldurmaları istenir (Ek:5.a)
Ġlgili kazanımlar:
1. Farklı ölçeklerde çizilmiĢ haritalardan yaralanarak, ölçek değiĢtiğinde haritanın değiĢen özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
2. Konum ile ilgili kavramları kullanarak, kıtaların, okyanusların ve ülkemizin coğrafi konumunu tanımlar.
2. İklimler Etkinliği: Öğrencilere farklı iklimlere ait metinlerden oluĢan çalıĢma kâğıtları verilir. Öğrencileri bireysel olarak bu iklimleri çalıĢma kâğıdındaki yönlendirmelere uygun Ģekilde analiz ederler (Ek:5.b).
Ġlgili kazanım:
3. Dünyanın farklı doğal ortamlarındaki insan yaĢantılarından yola çıkarak iklim özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
3. Ülkemizi Tanıyalım Etkinliği: Öğrenciler 4-6 kiĢilik gruplara ayrılır. Gruplar birbirleri ile okul dıĢında en az 2-3 saat bir araya gelerek ortak bir ürün ortaya koyarlar bunun için önce sınıfta gruplar belirlenir. Öğrenci gruplarına etkinlik yönergesinin bulunduğu fotokopiler verilir. ÇalıĢma süresi 1 hafta olarak belirlenmiĢtir (Ek:5.c).
Ġlgili kazanım:
4.Haritalardan ve görsel materyallerden yararlanarak Türkiye‟de Görülen iklim türlerinin özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur.
4. Emlakçılık Yapalım Etkinliği: Öğrenciler 4-6 kiĢilik gruplara ayrılır. Gruplar, birbirleri ile okul dıĢında, en az 2-3 saat bir araya gelerek ortak bir ürün ortaya koyarlar bunun için önce sınıfta gruplar belirlenir. Öğrencilerden kendilerine verilen yerleĢme dönemi ile ilgili, satılık ev ilanları oluĢturmaları istenir (Ek:5.d).
Ġlgili kazanım:
5. Örnek incelemeler yoluyla tarih öncesindeki ilk yerleĢmelerden günümüze yerleĢmeyi etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur.
5. Müzede Bir Gün Etkinliği: Tüm sınıf Anadolu Medeniyetler Müzesi‟ne geziye götürülür. Gezi sırasında doldurmaları için gezi çalıĢma kâğıdı verilir ve gezi sonrası için gezi raporu hazırlanır (Ek:5.d).
Ġlgili kazanımlar:
6. Anadolu ve Mezopotamya‟da yaĢamıĢ ilk uygarlıkların yerleĢme ve ekonomik faaliyetleri ile sosyal yapıları arasındaki etkileĢimi fark eder.
3.5.2. Yedinci Sınıf Etkinlikleri
1. Nüfusun Dağılışı-1 Etkinliği: Bireysel uygulanacak bir etkinliktir. Öğrencilere üzerinde yönerge de olan çalıĢma kâğıdı verilir. Süre 1 haftadır (Ek:6.a).
Ġlgili kazanım:
1.Görsel materyal ve verilerden yararlanarak Türkiye‟de nüfusun dağılıĢının neden ve sonuçlarını tartıĢır.
2. Nüfusun Dağılışı-2 Etkinliği: Bireysel uygulanacak bir etkinliktir. Öğrencilere üzerinde yönerge de olan çalıĢma kâğıdı verilir (Ek:6.b). Ġlgili kazanım:
1.Görsel materyal ve verilerden yararlanarak Türkiye‟de nüfusun dağılıĢının neden ve sonuçlarını tartıĢır.
3. Nüfusun Özellikleri Etkinliği: Öğrencilerden 4-6 kiĢilik gruplar oluĢturularak çalıĢma kâğıtları gruplara verilir ve birlikte çalıĢarak çalıĢma kâğıdını tamamlayacakları söylenir (Ek:6.c).
Ġlgili kazanım:
2.Tablo ve grafiklerden yararlanarak ülkemiz nüfusu ile ilgili verileri yorumlar
4. Göçün Neden ve Sonuçları Etkinliği: Öğrenciler 4-6 kiĢilik gruplara ayrılır. Her grup yakın çevresinde yaĢadıkları yere baĢka yerden göç etmiĢ ve 60 yaĢ üstünde olan 1-3 kiĢi belirleyerek onlarla röportaj yaparlar. Röportaj kayıt edilebilir, fotoğraflar ile desteklenebilir(Ek:6.d).
Ġlgili kazanım:
4.Örnek incelemeler yoluyla göçün neden ve sonuçlarını tartıĢır.
5. Eğitim ve Çalışma Hakkı Etkinliği: Tüm sınıf ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‟na ya da belediyelerin ilgili birimlerinden birine geziye götürülür. Gezi için çalıĢma kâğıtları hazırlanır (Ek:6.e).
Ġlgili kazanımlar:
3.Eğitim ve ÇalıĢma Hakkının kullanılması ile devletin ve vatandaĢın bu konudaki sorumluluklarını iliĢkilendirir.
Etkinlikler hazırlanırken ve teknikler seçilirken, okulun çevresi ve pedagojik olarak öğrencilerin geliĢim özellikleri ile öğrenci ön bilgi ve seviyeleri göz önüne alınmıĢtır. Etkinlik uygulamaları baĢlamadan önce, baĢarı ön testi ile öğrenci görüĢleri anketi uygulanmıĢtır. Daha önceden hazırlanan sınıf dıĢı etkinlikler, belirlenen deney gruplarına konular iĢlendikçe dağıtmıĢtır. Etkinlikler ile beraber gözlem formları öz değerlendirme formları da dağıtılmıĢtır. Sonuçlar etkinlikler uygulandıktan sonra grup öz değerlendirme formları ve bireysel çalıĢmalar için değerlendirme formları ile değerlendirilmiĢtir.