Araştırmada çeşitli demografik değişkenlere yer verebilmek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”; kadınların evlilik doyumlarını değerlendirebilmek amacı ile Tezer tarafından geliştirilen “Evlilik Yaşam Ölçeği”; kişilerin yalnızlık duygularının ölçülmesi amacıyla “UCLA Yalnızlık Ölçeği”; kendi kişilik özelliklerini değerlendirmeleri için Bacanlı tarafından geliştirilen “Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi”; eşlerinin kişilerarası ilişki boyutlarını değerlendirmelerini sağlayan ve Birtchnell‟e ait olan “Birtchnell Eş Değerlendirme Ölçeği – Kadın Formu” kullanılmıştır.
3.3.1. Evlilik YaĢam Ölçeği
Tezer (1996) tarafından evli çiftlerin evliliklerinden sağladıkları doyumu değerlendirmek amacı ile geliştirilmiştir. Ölçek 10 maddeden oluşan beşli likert tipindedir. Ölçeğin uygulandığı kişiler, “Kesinlikle Katılıyorum” , “Katılıyorum” , “Kararsızım” , “Katılmıyorum” , “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneklerinden birisini işaretleyerek ölçeği cevaplandırır. “Kesinlikle Katılmıyorum” yönünden “Kesinlikle Katılıyorum” seçeneğine doğru 1 ile 5 arasında puanlama yapılır. Ölçekten 10 ile 50 arasında puan alınabilir. Alınan puanların yüksekliği doyumlu bir evliliği, puanın düşük olması ise düşük evlilik doyumunu göstermektedir. Ölçek aynı kişilere 3 ay
ara ile iki kez uygulanmış ve güvenirliği ölçülmüştür. Test tekrar test güvenirliği Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı ile, tutarlığı ise Cronbach Alpha Formülü ile hesaplanmıştır. Test tekrar test güvenirlik katsayısı 0.85; iç tutarlık katsayısı ilk uygulamada 0.91 ikinci uygulama grubunda ise 0.89 bulunmuştur. Bulgular ölçeğin yüksek oranda bir güvenirliğe sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca ölçeğin sosyal beğenirlik yöneliminden ne kadar etkilendiğini incelemek için de bir çalışma yapılmıştır. Sonuçlar Evlilik Yaşamı Ölçeğinin bireylerin sosyal beğenirlik yönelimlerinden çok az etkilendiğini ortaya koymuştur. Ayrıca, ölçeğin geçerliğine ilişkin yapılan incelemeler beklenen yönde sonuçlar vermiştir. Araştırmada kadın ver erkek eşlerin doyum puanları arasında elde edilen korelasyon katsayıları ilk çalışmada 0.27; ikinci çalışmada 0.41 bulunmuştur. Özellikle ikinci çalışmadan elde edilen bulgunun evlilik doyumu üzerinde yapılan pek çok araştırmada elde edilen katsayılarla tutarlı olduğunu göstermektedir (Tezer, 1996).
3.3.2. UCLA Yalnızlık Ölçeği
Russell, Peplau ve Ferguson (1978) tarafından geliştirilmiş ve iki versiyonda oluşturulmuş, daha sonra birleştirilmiştir. İki versiyon için de geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçeğin Russell, Peplau ve Ferguson (1978) tarafından ilk geliştirilme çalışmalarında ölçeğin iç tutarlılığı 0.96, iki ay ara ile yapılan envanterin tekrarı yöntemi ile edilen güvenirliği 0.73 olarak saptanmıştır. Ölçeğin gözden geçirilmesi çalışmasında Russell, Peplau ve Cotrana (1980) ilk geliştirilen ölçek ile gözden geçirilerek elde edilen ölçek arasındaki ilişkiyi 0.91 olarak bulmuşlar ve iç tutarlılığının da 0.94 olduğunu belirlemişlerdir (Demir, 1989).
Ölçeğin geliştirilmesi çalışmalarında Russell, Peplau ve Ferguson (1978) Beck Depresyon Envanteri‟ni ölçüt olarak kullanarak iki ölçek arasında geçerliliğine bakmışlar ve iki ölçek arasında 0.67‟lik bir korelasyon bulmuşlardır. Ölçeğin gözden geçirilmesi çalışmasında ise Russell, Peplau ve Cotrana (1980) UCLA Yalnızlık Ölçeği ile Beck Depresyon Envanteri arasında 0.62‟lik bir korelasyon saptamışlardır.
3.3.3. Sıfatlara Dayalı KiĢilik Testi
SDKT Bacanlı, İlhan ve Aslan (2009) tarafından geliştirilmiş bir ölçektir. Ölçek Beş Faktör Kişilik Kuramı‟nın öne sürdüğü kişilik kavramına uygun 40 sıfat çiftinden oluşmaktadır. Duygusal Dengesizlik/Nevrotizm, Dışadönüklük, Deneyime Açıklık, Yumuşak başlılık ve Sorumluluk olmak üzere 5 alt boyuttan oluşan ölçek, Likert tipi yedi uygunluk derecelendirmesine sahiptir.
SDKT‟nin yapı geçerliğini test etmek için 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde Temel Bileşenler Faktör Analizi yapılmıştır. Scree Plot grafiğinin öngörülerinden hareketle araç, beş faktöre zorlanmış ve Direct Oblique döndürme yapılmıştır. Analiz sonucunda beş faktörün SDKT‟ye ait varyansın % 52.63‟ünü açıkladığı görülmüştür. Dışadönüklük, faktör yükleri .568 ile .790 arasında değişen dokuz maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 23.20‟ini açıklamaktadır. Benzer şekilde Yumuşak Başlılık, yükleri .778 ile .605 arasında değişen 9 maddeden oluşmaktadır. Bu dokuz maddenin SDKT‟ye ait varyansın %10.45‟ini açıkladığı görülmektedir. Sorumluluk, faktör yükleri .861 ile .665 arasında değişen yedi maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 9.15‟ini açıklamaktadır. Duygusal Dengesizlik, yükleri .719 ile .367 arasında değişen yedi maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 5.26‟sını açıklamaktadır. Son olarak Deneyime Açıklık boyutu, yükleri .793 ile .491 arasında değişmekte ve SDKT‟ye ait varyansın % 4.56‟sını açıklamaktadır. Genel olarak bakıldığında, boyutlarda yer alan maddelerin faktör yüklerinin kabul edilen sınırların üzerinde olduğu ve açıklanan varyansın tatminkâr düzeyde bulunduğu söylenebilir (Bacanlı, İlhan ve Aslan, 2009).
SDKT‟nin güvenirlik çalışmaları kapsamında 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde aracın iç tutarlık katsayıları hesaplanmış ve 90 katılımcıya ise iki hafta arayla SDKT uygulanmıştır. SDKT‟nin boyutlarının iç tutarlık katsayılarının .73 ile .89 aralığında değiştiği görülmektedir. En yüksek iç tutarlık katsayısının ise Dışadönüklük (.89), en düşük iç tutarlık katsayısının Duygusal Dengesizlik (.73) boyutuna ait olduğu görülmektedir. Duygusal Dengesizlik boyutunun iç tutarlık değerinin diğer boyutlara göre düşük çıkmasının bir nedeni madde toplam korelasyon ranjı incelendiğinde daha iyi anlaşılmaktadır (.26-.55). Diğer taraftan, aracın test tekrarına ilişkin bulgulara bakıldığında en yüksek ilişkiyi Yumuşak
Başlılık (r=.86**, p<.01), en düşük ilişkiyi ise Deneyime Açıklık Boyutunun (r=.68**, p<.01) ortaya koyduğu görülmektedir. Sonuç olarak kişilik boyutlarının iç tutarlık katsayıları kabul edilen .70 değerinin (Nunnally ve Bernstein, 1994) üzerinde olması SDKT‟nin güvenirliğinin bir kanıtı olarak görülmektedir. SDKT‟nin geçerliğini sınamak için yapılan faktör analizi sonuçlarına dayanarak 50 sıfat çiftinden 40 çift belirlenmiş ve maddeler üzerinde yapılan faktör analizinde beş boyutun SDKT‟ye ait varyansın % 52.6‟sını açıkladığı bulunmuştur. Dış geçerlik kapsamında yapılan uygulamalar sonucunda kişilik boyutlarının kullanılan ölçeklerle anlamlı düzeyde ilişkili olduğu görülmüştür. Bu bulgu aracın geçerliği için önemli bir kanıt olarak değerlendirilmiştir. SDKT‟nin yapı geçerliğini test etmek için 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde Temel Bileşenler Faktör Analizi yapılmıştır. Scree Plot grafiğinin öngörülerinden hareketle araç, beş faktöre zorlanmış ve Direct Oblique döndürme yapılmıştır. Analiz sonucunda beş faktörün SDKT‟ye ait varyansın % 52.63‟ünü açıkladığı görülmüştür. Dışadönüklük, faktör yükleri .568 ile .790 arasında değişen dokuz maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 23.20‟ini açıklamaktadır. Benzer şekilde Yumuşak Başlılık, yükleri .778 ile .605 arasında değişen 9 maddeden oluşmaktadır. Bu dokuz maddenin SDKT‟ye ait varyansın %10.45‟ini açıkladığı görülmektedir. Sorumluluk, faktör yükleri .861 ile .665 arasında değişen yedi maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 9.15‟ini açıklamaktadır. Duygusal Dengesizlik, yükleri .719 ile .367 arasında değişen yedi maddeden oluşmakta ve SDKT‟ye ait varyansın % 5.26‟sını açıklamaktadır. Son olarak Deneyime Açıklık boyutu, yükleri .793 ile .491 arasında değişmekte ve SDKT‟ye ait varyansın % 4.56‟sını açıklamaktadır. Genel olarak bakıldığında, boyutlarda yer alan maddelerin faktör yüklerinin kabul edilen sınırların üzerinde olduğu ve açıklanan varyansın tatminkâr düzeyde bulunduğu söylenebilir.
3.3.4. Birtchnell EĢ Değerlendirme Ölçeği
John Birtchnell tarafından 1988‟de geliştirilen ölçeğin Türkiye‟ye uyarlanışı Kabakçı ve arkadaşları tarafından 1993 yılında gerçekleştirilmiştir. Birtchnell Eş Değerlendirme Ölçeği eşlerin, evlilik ilişkisi içinde, birbirlerini nasıl değerlendireceklerini ölçmeye yönelik bir ölçüm aracıdır (Kabakçı, E., Tuğrul, C. ve
Öztan, N., 1993). Birtchnell Eş Değerlendirme Ölçeği‟nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına 254 evli kadın ve 260 evli erkek katılmış, toplamda 514 kişiyle araştırma yürütülmüştür. Araştırmada katılımcılara Birtchnell‟in geliştirdiği Eş Değerlendirme Ölçeği ve demografik bilgi formu uygulanmıştır. Ölçek kadın ve erkek formu olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Bu araştırma kadınlarla sürdürüldüğü için yalnızca Kadın Formu kullanılacaktır. Katılımcılardan beklenen her iki kısımda ayrı ayrı yer alan 90 ifadeye, ifadenin eşlerine uygun olup olmayışına göre “evet”, “hayır” ve “kararsızım” yanıtlarından birinin verilmesidir. Verilen 90 adet ifadenin kadın ve erkek formlarında hem ortak hem de farklı maddeler vardır, ancak tüm maddeler aynı dört boyutla ilgilidir. Söz konusu alt boyutlar “bağımlılık”, “kopukluk”, “kontrolcülük”, güvenilebilirlik” boyutlarıdır. Olumsuz özellikleri barındıran boyutlar bağımlılık, kopukluk ve kontrolcülüktür. Ölçekteki her boyut için ayrı puanlar elde edilebilir ya da olumsuz özellikleri içeren alt boyutların puanları da kullanılabilir. Ölçeğin kapsam geçerliği incelenirken belirlenen kriterlere uymayan maddeler ölçek dışına çıkarılmıştır. En son halinde ölçekte kadın formu için 79 erkek formu için 72 madde kalmıştır. Ölçeğin iç tutarlığı incelenirken Cronbach alfa değerleri hesaplanmıştır. İncelemede en çok madde çıkarılan alt boyutun kopukluk alt boyutu olduğu görülmüştür. Alt boyutlar için ortalama, standart sapma ve Pearson korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Kopukluk, kontrolcülük ve bağımlılık alt boyutları birbiriyle pozitif korelasyon göstermiş, güvenilebilirlik alt boyutu ise diğerleri ile negatif korelasyon göstermiştir. İç tutarlılık boyutları hem kadın hem erkekler için yüksek bulunmuştur. Ölçeğin ayırt edilebilirliği incelenmiş, bağımlılık, kopukluk ve kontrolcülük alt boyutlarının evliliğinden memnun olan grupla memnun olmayanları ayırt edebildiği görülmüştür. Sonuç olarak; ölçekle ilgili geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının büyük bir bölümü tamamlanmış ve ölçeğin bu örneklem için geçerli ve güvenilir bir araç olduğu gösterilmiştir (Kabakçı ve ark., 1993).
3.3.5. KiĢisel Bilgi Formu
Katılımcıların yaş, eğitim durumu, meslek, evlilik süresi, evlilik biçimi, çocuk sayısı gibi demografik değişkenleri ile ilgili bilgi toplamak amacıyla oluşturulmuştur.