Araştırmada veri toplama aracı olarak “Aile Bilgi Formu”, “Öğretmen bilgi formu”, “Wisc-r zeka testi”, “Kulak-Burun-Boğaz ve Göz Testi”, “Sesli Okuma Hatalarını Belirleme Ölçeği”, Okuduğunu Anlama Testi” ve “Kamera” kullanılmıştır. Bunlar aşağıda açıklanmıştır.
3.4.1. Aile Bilgi Formu
Aile bilgi formu, çalışma grubuna katılan öğrenciler hakkında ailelerinden bilgi almak için yapılandırılmış 17 maddeden oluşan formdur. Ailelere uygulanan form ile öğrencilerin birinci sınıftan itibaren öğretim sürecinin aileler gözüyle değerlendirilmesi ve bilgi toplanması amaçlanmıştır.
3.4.2. Öğretmen Bilgi Formu
Çalışma grubuna alınan öğrencilerin okul içerisindeki eğitim-öğretim sürecini en iyi gözlemleyebilecek olan öğretmenleri olduğu için bu form geliştirilmiştir. Bu form önce tam yapılandırılmış 14 madde olarak düzenlenmiştir. Ancak öğretmenlerle
yapılan görüşmelerde öğretmenlerin birinci öğrenci ile ilgili bilgi verdikten sonra diğer öğrenciler hakkında bilgi verirken maddelerin sıralamasına bağlı kalmadıkları, açıklamalarını bir kompozisyon bütünlüğü içinde söyledikleri için formda yer alan maddeler yarı yapılandırılmış duruma dönüştürülmüştür.
Araştırma öncesinde öğretmenlere araştırma ile ilgili seminer verilmiştir. Seminerde çalışılması düşünülen öğrencilerin özelliklerinin ne olduğu öğretmenlere belirtilmiş ve bu doğrultuda öğrencilerin seçilmesi istenmiştir. Araştırmanın başlangıcında bu seminerin verilmesi nedeniyle “öğretmen bilgi formunun” öğretmenlere araştırmanın başlangıcında uygulanmamasına karar verilmiştir. Bu form, öğretmenlere araştırma sürecinin öncesi, süreci ve sonucunu bütün olarak değerlendirilmeleri düşüncesiyle araştırma sonunda uygulanmıştır.
3.4.3. Wisc-r Zeka Testi
Çalışma grubuna katılan öğrencilere Sincan Rehberlik Araştırma Merkezinde (RAM), Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R) uygulanmıştır. WISC-R her biri altı alt test içeren iki boyuttan oluşmaktadır. Birinci boyut sözel; genel bilgi, aritmetik, benzerlik, sözcük dağarcığı, yargılama ve sayı dizisi gibi alt boyutları içerirken; ikinci boyut olan performans, resim tamamlama, resim düzenleme, küplerle desen, parça birleştirme, labirent ve şifre alt boyutlarını içermektedir. Bu ölçek araştırmalarda öğretmen veya araştırmacıların okuma güçlüğü olan 6-16 yaşındaki öğrencilerin zeka düzeylerine ilişkin görüşlerinin doğruluğunu değerlendirmek amacıyla Wechsler tarafından 1974 yılında yeniden gözden geçirilerek standartlaştırılmıştır.
Türkçeye uyarlanması ve standardizasyonu için güvenirliğini belirlemede Yarıya Bölme (split-half reliability) yöntemi kullanılmıştır. Bunun sonucunda sözel, performans bölümü ve toplamı için elde edilen güvenirlik katsayıları .98, .96 ve 98’dir (Savaşır ve Şahin, 1988, 1995).
Çalışma grubuna uygulanan zekâ testi sonuçlarına bakıldığında çalışma grubunda bulunan sekiz öğrencinin de zekâ düzeylerinin IQ 90 ve üzeri olduğu görülmüştür. Bu sonuca göre öğrencilerin zekâ düzeylerinin normal olduğu kanıtlanmıştır. Uygulanan zekâ testinden elde edilen en önemli bulgular; öğrencilerin hepsinin kelime bilgisinin yetersiz, dikkatlerini bir probleme yoğunlaştırmaları normalin altında ve kendilerine güvenlerinin az olmasıdır.
3.4.4. Kulak-Burun-Boğaz ve Göz Kontrolü Testi
Çalışma grubuna katılacak olan öğrencilerin kulak, burun ve boğazlarında herhangi bir fiziksel bozukluğun olup olmadığını anlamak için öğrencilerle kısa bir görüşme yapılmıştır. Yapılan görüşme esnasında öğrencilere farklı ses tonlarında hitap edilmiş ve tepkilerine bakılmıştır. Öğrencilerin verecekleri cevaplar sözlü olarak istendiği için konuşmalarına da bakılmıştır. Konuşmasında kekemelik olan öğrenciler araştırma grubuna alınmamıştır. Araştırmacı tarafından yapılan ön testten geçen öğrenciler Sincan Fatih’te bulunan özel bir sağlık kuruluşunun kulak-burun- boğaz uzman doktorunun kontrolünden geçirilmiştir. Çalışma grubuna katılan 8 öğrencinin işitme testleri sonucunda hem işitme hem burun ve boğaz (dil altı bağı, damak çatlaklığı ve kekemelik) sorunlarının olmadığı görülmüştür.
Öğrencilerin göz probleminin olup olmadığını anlamak için sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmeni ve araştırmacı tarafından öğrencilere “Snellen Görme Testi” uygulanmıştır. Uygulanan testin sonucunda öğrencilerin görme probleminin olmadığı tespit edilmiştir.
3.4.5. Sesli Okuma Hatalarını Belirleme Ölçeği
Okuma hatalarını tespit edecek ölçme aracı alanla ilgili gerekli literatür taraması yapılarak İlköğretim Türkçe (1-5) Ders Programında yer alan kazanımlar doğrultusunda oluşturulmuştur. Bu şekilde ölçme aracının kapsam geçerliliği sağlanmaya çalışılmıştır. Maddelerin şekillenmesinde en çok 2005–2006 ve 2006– 2007 eğitim öğretim yılında ikişer aylık okuma güçlüğü çeken öğrencilerle yapılan
çalışmalar etkili olmuştur. Bu çalışmaların sonucunda elde edilen verilerle oluşturulan makale ve bildiriler ulusal ve uluslar arası sempozyum ve kongrelerde sunulmuştur. Bu sempozyum ve kongrelerde yapılan eleştiriler doğrultusunda bazı maddeler ölçme aracından çıkartılmış ve yeni maddeler eklenmiştir. Son olarak sekiz alan uzmanı görüşü alınarak ölçme aracını geliştirme süreci tamamlanmıştır. Ölçme aracının geliştirilmesi üç yıl sürmüştür.
Sesli okuma hatalarını belirleme ölçeği üç alt boyutta toplanmıştır. Alt boyutlardan birincisi “Oturma Hataları (6 madde)”, ikincisi “Temel Okuma Hataları (13 madde)” ve üçüncüsü “Akıcı Okuma Hataları (9 madde)”dır. Ölçme aracındaki her bir madde 10 dereceli (rubrik) olarak belirlenmiştir.
Sesli okuma hatalarını belirleme ölçeğinin her bir alt boyutunun güvenirlik değeri hesaplanırken ilk önce altı alan uzmanı tarafından öğrencilerin (18 öğrenci) hatalarını değerlendirme durumlarının korelasyonları hesaplanmış ve bu korelasyon değerlerinden hareketle , “Oturma Hataları” iç tutarlılığı .78, “Temel Okuma Hataları” iç tutarlılığı .94 ve “Akıcı Okuma Hataları” iç tutarlılığı .96 olarak tespit edilmiştir. Ölçme aracının genel güvenirlik değeri .96 olarak bulunmuştur.
Öğrencilerin okuma hataları tespit edilirken Talim Terbiye Kurulunca onaylanmış İlköğretim Türkçe 5. Sınıf ders kitaplarındaki (M.E.B., Koza, Kök) metinler kullanılmıştır.
3.4.6. Okuduğunu Anlama Testi
Okuduğunu anlama testlerinin oluşturulması için ilk önce araştırmacı tarafından İlköğretim Türkçe 5. sınıf ders kitaplarından hikâye edici ve bilgilendirici metinler olmak üzere dörder tane metin seçilmiştir. Seçilen metinlerle ilgili alan uzmanlarının görüşü alındıktan sonra araştırmanın birinci testinde kullanmak amacıyla bir hikâye edici ve bir bilgilendirici metin olmak üzere iki metin seçilmiştir. İlköğretim Türkçe Dersi (1-5) Öğretim Programındaki 5. sınıf okuduğunu anlama kazanımları, okuduğunu anlama testinde yer alacak soruların temelini oluşturmuştur.
Programda yer alan kazanımlar doğrultusunda metinlerle ilgili anlama soruları hazırlanmıştır. Hazırlanan anlama sorularına, araştırmaya alan uzmanı olarak dahil olan 8 uzmandan da görüş alınarak son şekli verilmiştir. Bu doğrultuda “hikâye edici” metinle (Balon, M.E.B.) ilgili 13 açık uçlu madde sorulmuştur. Öğrencilere sorulan bu soruların cevapları öğrencilerden sözlü olarak alınmıştır. Öğrencilerin verdikleri cevaplar araştırmanın puanlayıcıları olan 6 alan uzmanı tarafından puanlanmıştır. Alan uzmanlarının verdikleri puanlar arasındaki ilişkiye bakılmıştır ve verilen puanlar sonucunda güvenirlik değeri .93 olarak belirlenmiştir.
Araştırmada bilgilendirici metinle (Güvenli Yaşam, M.E.B.) ilgili hazırlanan okuduğunu anlama testinde 11 açık uçlu madde yer almıştır. Öğrencilere hikâye edici metinde olduğu gibi metni okuduktan hemen sonra anlama soruları sorulmuştur. Öğrencilerin vermiş olduğu cevaplar alan uzmanı puanlayıcılar tarafından puanlanmıştır. Puanlayıcıların verdikleri puanların birbiriyle olan korelasyon değerlerine göre elde edilen güvenirlik değerinin .91 olduğu görülmüştür.
Okuduğunu anlama testlerindeki maddelerin puanlanmasında, hangi maddenin kaç puan değerinde olduğuna yönelik puanlayıcı alan uzmanlarına bir yönerge olarak verilmiştir. Soruların değerlendirilmesine yönelik yönergenin hazırlanmasında, Arnold’ın (1992) öğretmenler için hazırlanmış olduğu “Diagnostic Reading Record” adlı kitabındaki “Response to Text” ölçütünden yararlanılmıştır. Bu ölçüt İlköğretim Türkçe Dersi (1-5) Öğretim Programındaki okuduğunu anlama kazanımları doğrultusunda yeniden düzenlenmiş ve ölçütün Türkçeye uyarlaması yapılmıştır.
Öğrencilere sorulan sorular üç düzeyde toplanmıştır. Bu düzeyler de kendi içinde üç farklı şekilde değerlendirilmiştir. Düzey 1 sorularında öğrencilerin cevap verme durumlarına göre en az 1 en fazla 3 puan, düzey 2 sorularında en az 1 en fazla 5 puan ve düzey 3 sorularında en az 1 en fazla 7 puan verilmiştir. Sorulara doğru cevap verilmemiş ya da hiç cevap verilmemişse o soru için öğrenciye sıfır(0) puan verilmiştir. Düzeylere ilişkin bilgiler şekil 3’te gösterilmiştir.
Şekil 3
Okuduğunu Anlama Düzeyleri ve Puanlama Ölçütleri
3.4.7. Kamera
Araştırmada verilerin sağlıklı bir şekilde toplanabilmesi için dijital kamera kaydından yararlanılmıştır. Araştırma sürecinin tamamı ve bu sürecin gidişatının kontrolü için uygulanan dört testtin (4 hikâye edici metin ve 4 bilgilendirici metin olmak üzere 8 metnin) tamamı sesli ve görüntülü olarak kamera kaydına alınmıştır.
Sekiz metnin uygulaması sonucunda elde edilen kamera kayıtları dvd’lere aktarılarak yazılı dokümanlarla birlikte alan uzmanı puanlayıcılara araştırmanın yapıldığı ilden uzaklığına göre ya elden ya da kargoyla ulaştırılmıştır.
Sekiz metnin uygulanması süreci yanında araştırma süreci içinde araştırmacının yapmış olduğu uygulamalar da kamera kaydına alınmıştır. Bunun yanında araştırma başlangıcında velilerle yapılan görüşme; araştırma sonunda
öğrenci ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler de sesli ve görüntülü olarak kaydedilmiştir.