Çalışmada, veri toplama aracı olarak tanılayıcı test kullanılmıştır. Tanılayıcı test hazırlanırken, Osborne ve Gilbert (1980) tarafından geliştirilen “olaylarla mülakat” ve “örneklerle mülakat” tekniklerinden (Osborne ve Freyberg, 1985: 6) yararlanılmıştır. Bu tekniklerde, araştırılan konuyla ilgili çizimler kullanılır ve çocuklara çizimlerde gördükleri ile ilgili ne düşündükleri ve neden öyle düşündükleri sorulur.
bulunan sorulardan bir soru havuzu oluşturulmuştur. Bu havuzda bulunan sorulardan en temel kavramları içerenler belirlenmiş, daha sonra çocuğun günlük hayatta en çok karşılaştığı durumları içerenler, tanılayıcı testte kullanılmak üzere seçilmiştir. Tanılayıcı test çoktan seçmeli bir test olacağı için bu sorular çoktan seçmeli hale getirilmeye çalışılmıştır. Bu aşamada bazı sorular literatürde çoktan seçmeli bir biçimde bulunduğu için aynen alınmıştır. Seçenekleri bulunmayan soruların düzenlenmesinde ise, literatürdeki çalışmaların bulgularında yer alan çocukların düşünceleri dikkate alınmış ve seçenekler, bu düşüncelerden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Böyle bir yola başvurulmasının nedeni, “çocukların temel fen olgu ve olaylarına ilişkin düşüncelerinin bilimselliği”ni ölçecek bir ölçme aracı oluştururken araştırmacı tarafından hazırlanacak olan ifadelerin çocukların düşünme tarzlarından uzak olabileceği endişesinin taşınması, dolayısıyla oluşturulacak ölçme aracının seçeneklerinin onların düşüncelerinden yola çıkılarak oluşturulmasının gerektiğine inanılmasıdır. Piaget de (2005), çocukların herhangi bir açıklama öbeğinin üstünde araştırma yapıldığında, araştırmayı yönlendirebilmek için aynı yaştaki ya da daha küçük yaştaki çocukların bazı sorularından hareket ederek, çalışmada bu soruların kullanılmasının önemli olduğunu belirtmiştir.
Yukarıda belirtilen kriterler dikkate alınarak 19 soruluk bir ölçme aracı hazırlanmış ve alan uzmanlarına incelettirilerek, görüşleri doğrultusunda test düzenlenmiştir. Hazırlanmış olan bu ölçme aracı, çocukların, seçeneklerde sunduklarımızdan farklı düşüncelere sahip olabilecekleri düşüncesinden hareketle beş seçenekli olarak hazırlanmış ve beşinci seçenek boş bırakılmıştır. Uygulama sırasında, çocuklardan seçeneklerden farklı bir düşünceleri varsa boş bırakılan bu seçeneğe yazmaları istenmiştir.
Hazırlanan bu testin ön uygulamasının yapılması amacıyla Kırşehir İl merkezinde bulunan Süleyman Türkmani İlköğretim Okulu pilot okul olarak seçilmiştir. Bu okulun 4.-8. sınıflarından toplam 200 öğrenciye test uygulanmıştır. Ancak, bu testlerden 185 tanesi değerlendirilmeye alınabilmiştir.
zorlandıkları ifadeler not alınmış, bu notlardan yola çıkılarak sorular ya da seçenekler düzeltilmiştir. Ayrıca, boş olarak sunulmuş olan beşinci seçeneğe verilen cevaplardan yola çıkılarak seçenekler değiştirilmiştir. Soruların anlatmak istediği durumun çocuk tarafından doğru anlaşılıp anlaşılmadığının ortaya çıkarılması amacıyla testlerin uygulandığı 7 öğrenciyle cevaplarından yola çıkılarak görüşülmüş ve sorular değerlendirilmiştir. Farklı düşüncelerin bulunup bulunmayacağının kontrol edilmesi amacıyla da daha önceden testin uygulanmadığı 8 öğrenciyle de, seçenek sunulmadan sadece soruların sorulması şeklinde görüşme yapılmıştır. Bu görüşme sonucunda testimizde kullanmış olduğumuz ifadelere yakın cevaplar verildiği gözlenmiştir.
Toplanan veriler, güvenirlik hesaplamaları için SPSS Windows Paket Programına girilmiştir. Yapılan istatistiki değerlendirmeler ve uygulama esnasında alınan notlardan yola çıkılarak testler yeniden düzenlenmiş ve inceleme sonucunda başarı testi 18 soruya düşürülmüştür. Testin son halinin güvenirliği Cronbach Alpha .78 olarak bulunmuştur.
Bu soruların temalarını, hayvan, bitki, kuvvet, ışık, elektrik ve hal değişimi kavramları oluşturmuştur. Bu temaların seçilmesinin nedenleri şöyledir:
• Biyolojinin temel konularından olan, bitki ve hayvan kavramlarının ve bunların farklarının iyi anlaşılması, daha sonra öğrenilecek olan, besin zinciri, karbon döngüsü, ekosistemde canlıların yeri gibi bir çok konunun anlaşılmasında anahtar role sahiptir. Çocukların bitki ve hayvan kavramlarına yükledikleri anlamları tespit edebilmek (1 ve 3. soru) amacıyla Bell (1981) tarafından kullanılan resimlerden yararlanılmıştır. Bu resimlere eklemeler yapılarak, seçenekler zenginleştirilmiştir. Bitki ve hayvanların yaşamak için gerekli olan enerjiyi nereden aldıkları (soru 2 ve 4) ile ilgili düşüncelerin tespit edilmesi için Anderson, Sheldon ve Dubay’ın (1990) çalışmalarından yararlanılmıştır. Soruların düzenlenmesinde bazı seçenekler çıkarılmış, ön uygulama doğrultusunda yeni seçenekler eklenmiştir.
düşünceler, daha sonra öğrenilecek olan momentum, enerji gibi bir çok konunun anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Kuvvet kavramıyla ilgili düşüncelerin açığa çıkarılması için kullanılan 5. ve 6. sorular Osborne ve Freyberg (1985)’ten alınmıştır. Bu soruların seçenekleri, daha önceki çalışmalarda öğrencilerin verdikleri cevaplar doğrultusunda oluşturulmuştur. 7-8-9. sorular Watts ve Zylbersztajn’den (1981) alınmıştır.
• Işık konusu, optiğin temel konularındandır. Öğrencilerin ilerleyen fen derslerinde görecekleri, mercekler, renkler, gölge oluşumu, görüntü oluşumu gibi pek çok konunun sağlıklı bir şekilde anlaşılması, ışığın özelliklerinin bilinmesi ile mümkün olacaktır. Işık hareket mesafesi ile ilgili 10 ve 11. soru Osborne ve Freyberg’ten (1985) alınmıştır. Nasıl gördüğümüzle ilgili olan 12. soru ise, Shapiro’dan (1994) alınmış, seçenekler Shapiro’nun (1994) çalışmasında ulaşılan genellemelerden oluşturulmuştur.
• Elektrik, fiziğin diğer bir önemli konusudur. Elektrikle ilgili temel kavramların anlaşılması, daha sonra öğrenilecek olan, elektrik alan, manyetik alan gibi pek çok konunun anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Elektrik kavramıyla ilgili öğrencilerin düşüncelerini açığa çıkarmak amacıyla, basit bir elektrik devresi kullanılmıştır. Bununla ilgili, 13, 14 ve 15. soruların oluşturulmasında Osborne ve Freyberg’in (1985) çalışmalarından yararlanılmıştır. Soruların seçenekleri, literatürde bulunan öğrenci cevaplarından uyarlanmıştır.
• Hal değişimi ile ilgili olan buharlaşma, yoğunlaşma, kaynama ve erime kavramları kimyanın temel kavramlarındandır. Bu kavramlar, daha sonra öğrenilecek olan, maddenin dönüşümü, maddenin korunumu, maddenin tanecikli yapısı gibi konuların anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Hal değişimleriyle ilgili olan 16, 17. 18. sorular, Osborne ve Cosgrove’dan (1983) alınmıştır.