Veri Toplama Araçları

Klasik GT bir nitel veri analiz yöntemi değildir, özerk bir araştırma metodolojisidir. Bu sebeple, araştırmada her türden veri kullanılabilir, fakat genel olarak araştırmalarda nitel veri kullanılması tercih edilir (Glaser 2002, 2004). Araştırmanın konusunda uygun olarak. Bu araştırmada nitel veri kullanılması uygun görülmüş ve veri toplama yöntemi olarak yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Yüz yüze görüşme yönteminin tercih edilme sebebi, “kişilerarası irtibatı” ve “etkileşimde esnekliği” en üst düzeyde sağlıyor olmasıdır (Brinkmann, 2017: 1000).

Görüşme, bilginin görüşmeyi gerçekleştiren ile görüşme yapılan kişi veya kişiler arasındaki etkileşim yoluyla üretildiği karşılıklı konuşmaya dayalı bir uygulamadır. Günlük hayatta gerçekleştirilen sohbetten farklı olarak bir araştırma görüşmesi, görüşmeyi gerçekleştirenin amaçlarına hizmet eder. Belirli bir konu veya alan ile ilgili olarak kişisel tecrübeye dayalı bilgi elde etme amacı buna örnek olarak verilebilir. Görüşmeler çeşitli biçimlerde gerçekleştirilebilir. Biçimsel veya biçimsel olmayan şekillerde internet, telefon üzerinden veya yüz yüze gerçekleştirilebilir (Given, 2008:470). Görüşme yönteminde araştırmacı bir veya daha fazla sayıda katılımcıya açık uçlu sorular yöneltir ve cevapları kaydeder. Elde edilen ham veriler, sonrasında analize hazırlamak için bir bilgisayar dosyasına aktarılır (Creswell, 2018: 287).

Kvale (1996: 87) görüşme yöntemi kullanılan bir araştırma sürecinin; temanın belirlenmesi, tasarım, görüşmenin gerçekleştirilmesi, yazıya aktarma, analiz, onaylama ve raporlama olmak üzere yedi evre olarak sınıflandırmıştır. King (2007: 14) görüşme sürecinin yapılandırılmasını ve gerçekleştirilmesini dört evreye ayırmıştır: Araştırma sorusunun belirlenmesi, görüşme formunun oluşturulması, katılımcıların belirlenmesi ve görüşmenin gerçekleştirilmesi. Kvale (1996) ve King’in (2007) belirttiği evreler, genel olarak nitel veri analiz yöntemlerinde bu sıraya uygun olarak işlemektedir. Fakat bu araştırma, nitel veri kullanılmış olsa da bu evreleri

izleyerek gerçekleştirilmemiştir. Klasik GT metodolojisinin veri toplama, teorik örnekleme ve analiz süreçlerinin eş zamanlı ve birbirine birleşik bir şekilde ilerlemesi ve ortaya çıkmakta olan teori tarafından yönlendirilmeleri sebebiyle araştırmanın hem amacında hem örneklem topluluğunda, hem de görüşme sorularında değişikliklere gidilmiştir.

Araştırmanın başlangıç amacı “yapay zekâ programlarının gelecekte üst düzey yöneticilerin yerine geçme olasılıklarını değerlendirmek ve eğer geçmeleri durumunda nasıl bir rekabet stratejisi izleyeceklerine yönelik bir bakış açısı sunabilmek” olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda belirlenen araştırma soruları ise aşağıdaki şekildedir:

1. Gelecekte yapay zekâ programları üst düzey yönetici olabilecekler midir?

2. Eğer yapay zekâlar üst düzey yöneticilik görevini üstlenirlerse, nasıl bir rekabet stratejisi izleyeceklerdir?

Belirlenen araştırma soruları dikkate alınarak ilk aşamada dokuz açık uçlu soru ve onları destekleyen “sonda soru”lardan oluşan bir görüşme formu oluşturulmuştur. Belirlenen sorular stratejik yönetim alanında araştırmalar yürüten iki akademisyene gönderilerek değerlendirmeleri istenmiştir. Akademisyenlerden gelen destekleyici önerilerle birlikte görüşme formuna son şekli verilmiştir (Bkz. EK-1). Dokuz sorudan oluşan görüşme formu etik kurulun onayına sunulmuştur. Onay belgesi alındıktan sonra teorik örneklem yöntemi ile belirlenen katılımcılarla görüşmeler gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Katılımcı görüşme formundaki soruları yöneltmekle birlikte doğaçlama olarak gelişen sorular da yöneltmiştir.

Araştırmanın ilerleyen evrelerinde, görüşme formunda revize yapılması ihtiyacı doğmuştur. Araştırmacı başlangıçta İngilizce Literatürde “CEO-chief executive officier” olarak kullanılan “İcra Kurulu Başkanı” unvanını, “Yönetim Kurulu Başkanı” olarak ifade etmeyi tercih etmiştir, fakat Türkçe literatürde “İcra Kurulu Başkanı” ile “Yönetim Kurulu Başkanı” unvanlarının bazı durumlarda farklı kişiler tarafından yürütülmesinin söz konusu olması nedeniyle, asıl amaçlanan kullanım şekli olarak “İcra Kurulu Başkanı”nın uygun olacağına karar verilmiştir.

Görüşmeler devam ederken, bazı soruların esasında birbirini tekrar ettikleri belirlenmiş ve birleştirme yoluna gidilmiştir. Soruların bir bölümü kapsam olarak güncellenmiştir. Sonuç olarak, sekiz sorudan oluşan ikinci bir görüşme formu oluşturulmuştur (Bkz: EK-2). 17. Görüşmeye kadar ikinci görüşme formu ve doğaçlama gelişen sorular üzerinden veriler toplanmaya devam etmiştir. Revize gerekçesi olarak, veri toplama, örneklem belirleme ve sürekli karşılaştırma analizi süreçlerinin eşzamanlı olarak gerçekleştirilmesi gösterilebilir. Elde edilen ilk veriden itibaren kodlamanın de başlamış olması, ortaya çıkan kodlar doğrultusunda soruların revize edilmesi gerekliliğini doğurmuştur.

18. Görüşmeden itibaren çekirdek kategorinin belirgin hale gelmesi sebebiyle araştırmacı, çekirdek kategoriyi doygunluğa ulaştırmak ve teorik kategorileri birbirleri ile ilişkilendirmek ve eksik kalan noktaları doldurmak amacıyla, teorik örneklem yöntemi ile belirlenen katılımcılarla görüşme formuna bağlı kalmadan “yapılandırılmamış” görüşmeler gerçekleştirmeye başlamıştır. Görüşme sürecinin bu son evresinde, tamamen doğaçlama görüşmeler gerçekleştirilmiştir, elde edilen verilerle teori bütünleştirilmeye çalışılmıştır. Bu süreçte araştırmanın amacında ve araştırma sorularında değişikliğe gidilmiştir. Çekirdek kategorinin belirmeye başlaması ile ortaya çıkmaya başlayan bu değişiklik sonucunda araştırmanın amacı “yapay zekâların işletmelerde İcra Kurulu Başkanı olabilme olasılıklarının araştırılması olarak değiştirilmiştir. Araştırma soruları ise aşağıda belirtilen şekilde güncellenmiştir:

Ana Araştırma Sorusu:

Yapay zekâlar işletmelerde icra kurulu başkanlığı görevini üstlenebilirler mi?

Alt Araştırma Soruları:

Yapay zekâların İcra Kurulu Başkanı olması ile ilgili görüşler nelerdir? Nasıl bir yapay zekâ icra Kurulu Başkanlığı görevini yürütebilir?

Yapay zekâların İcra Kurulu Başkanı olması önündeki engeller nelerdir? Yapay zekâların İcra Kurulu Başkanı olması önündeki engeller nasıl aşılabilir? Yapay zekâların İcra Kurulu Başkanı olması durumu işletmeleri nasıl etkiler?

Bu değişiklikler doğrultusunda araştırmanın başında enstitüye sunulan ve onaylanan “Üst Düzey Yönetici adayları Olarak Yapay Zekâların Geliştireceği Rekabet Stratejileri Üzerine Bir Araştırma” başlığı “İşletmelerde Yapay Zekâların İcra Kurulu Balkanı Olabilirliği Üzerine Bir Araştırma” olarak değiştirilmiştir. Araştırmanın seyrinde meydana gelen bu değişiklikler 5. Tez İzleme Kurulu toplantısında gündeme getirilerek çıkan karar doğrultusunda Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün onayına sunulmuş ve kabul edilmiştir. Yaşanan bu önemli gelişmeler, amaç ve araştırma sorularının değişmesi kullanılan veri toplama aracı olan görüşme formunda bazı soruların iptal edilmesine ve yapılandırılmamış görüşme sürecine geçilmesine sebebiyet vermiştir.

Sonuç olarak, veri toplama yöntemi olarak görüşme yöntemi kullanılmıştır, fakat kullanılan araç ilk evrelerde revize edilmiş, son evrede ise devre dışı bırakılarak doğaçlama bir yöntem izlenmiştir. Dolayısıyla; ilk iki evrede yarı-yapılandırılmış, son evrede “yapılandırılmamış” görüşme yöntemi veri toplama aracı olarak kullanılmıştır.