Araştırmada, öğretmen adaylarının davranışlarındaki erteleme eğilimine, düşünme stillerine, karar verme stillerine ilişkin algıları, Lay’ın(1986) Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği (Procrastination Scale, Lay, 1986), Man’ın Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği (Decisional Procrastination Questionnaire, Mann, 1982), Aitken’in Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği ( Aitken Academic Procrastination Inventory, Aitken, 1982), Epstein’ın Sezgisel-Yaşantısal ve Analitik-Rasyonel Düşünme Stilleri Ölçeği (Intuitive- Experiential and Analytical – Rational Thinking Style Inventory, Epstein.et all, 1996) ve Scott ve Bruce tarafından geliştirilen Karar Verme Stilleri Ölçeği (Decision Making Style Inventory, Scott and Bruce, 1995) ile ölçülmüştür. Ölçeklerden Lay’ın Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği, Man’ın Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği ve Aitken’in Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması da bu araştırma ile yapılmıştır.
3.3.1 Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği
Genel Erteleme Ölçeği, Lay (1986) tarafından başarı durumlarında öğrencilerin genel her konudaki erteleme eğilimlerini değerlendirmek için
geliştirilmiştir. Bu ölçek tek boyutlu erteleme davranışını ölçmektedir. Ölçek tek boyutlu olup gündelik genel işleri tanımlayan toplam 20 sorudan oluşan 5’li derecelemeli likert tipi bir ölçektir. Bireylerden kendilerini her madde için 1 ile 5 puan aralığında derecelendirmeleri istenmektedir. 1 “Hiç uymuyor”, 5 “Tamamıyla uyuyor”. Ölçekte tüm sorulara yanıt verildikten sonra ölçekte yer alan 3, 4, 6, 8, 11, 13, 14, 18, 20 numaralı maddeler tersten hesaplanarak toplam 20 madde üzerinde toplam puan elde edilir. Ölçekte edilen puan aralığı 20 ile 100 arasındadır. Yüksek puanlar bireylerin erteleme eğilimine sahip olduklarını gösterir.
3.3.1.1.Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğinin Güvenirliği ve Geçerliği
Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin güvenirliği iç tutarlık katsayısı hesaplanarak belirlenmiş. Ölçek York üniversitesinde toplam 259 üniversite öğrencisine uygulanmıştır. Yapılan analizler sonucunda ölçeğin iç tutarlılık kat sayısı toplamda α =. 82; bir ay aralıkla yapılan test -tekrar test güvenirliği katsayısı r = .80 bulunmuştur. Bu değerler madde sayısı az olan, kendini anlatma türünden ölçme araçları için yeterli sayılabilecek değerler olduğu rapor edilmiştir (Lay, 1986).
Ölçeğin geçerlik çalışmaları için, Lay (1986) öğrencilere birkaç ölçekle birlikte Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğini vermiş bu ölçekleri doldurduktan sonra posta yoluyla kendisine geri postalanmasını istemiş. Benzer bir şekilde hava alanındaki yolculara Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğini vermiş, yolculardan bu ölçeği doldurduktan sonra posta yoluyla kendisine geri postalamalarını istemiş. Her iki çalışmada da Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğinden alınan yüksek puanlarla, ölçeklerin geri gönderilmesindeki gecikmeler arasında ilişki görüldüğünü rapor etmiştir.
Ölçüt geçerliği için yaptığı bir başka çalışmada, Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğinde alınan puanlar ile kararsızlık arasında (r = .46, p< .001), kendini engelleme arasında ( r = .46, p< .001), düşük benlik saygısı arasında ( r = .23, p< .001); başarı arasında (r = .-.09, p<.05) ve savunmacı kaçıngan davranışı arasında (r = .34, p< .001), düzeyinde anlamlı ilişki görülmüştür. Bütün bu sonuçlar ölçeğin ölçüt geçerliğinin yüksek olduğunu gösterdiğini ve ölçeğin güvenilir ve geçerli bir araç olarak kullanılabileceğinin göstergesi olarak kabul edilmiştir(Lay, 1986).
3.3.1.2.Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği’ nin Türkçe’ye Uyarlama Çalışmaları
3.3.1.2.1.Güvenirlik Çalışmaları
Ölçek bu alanda uzman üç yargıcı tarafından, İngilizceden Türkçe’ ye ve Türkçe’den İngilizce’ye çevrilmiş ve çevriler karşılaştırılarak tek form üzerine fikir birliğine varıldıktan sonra ölçeğin Türkçe formu Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde farklı bölümlerinde öğrenim gören 293 öğrenciye uygulanmıştır. Bunların 100‘üne dört hafta sonra güvenirlik için test-tekrar test uygulaması ve yapılmıştır.
Öner (1997)’e göre ölçeğin toplanabilirlik özelliğinin bozulmaması için, madde-toplam korelasyonlarının negatif olmaması ve hatta .25 değerinden yüksek olması gerekir, ancak bu da kesin kural değildir. Bir maddenin ölçekten çıkarılabilmesi için, madde silinirse alfa katsayısındaki ve ölçek ortalamasındaki değişime bakmak gerekir. Bu yüzden ölçek içindeki her maddenin erteleme eğilimi düzeyini ölçüp ölçmediğini ayırt etmek için madde toplam (item-total) korelasyonlarına bakıldığında, -.27 ile .63 arasında bir değişim olduğu görülmüştür. Madde test korelasyonları iç tutarlılık analizleri hesaplandıktan sonra r = 30‘un altında olan 1, 3, 8, 11, 18. maddeler çıkarıldıktan sonra kalan maddeler üzerinde yapılan analizler sonucunda toplam puanda iç güvenirlilik katsayısı α = .74’ ten , α = .84’ e yükseldiği görülmüştür. Böylelikle ölçekten toplam 5 madde çıkarıldığında ölçekteki madde sayısı 15’e indirgenmiştir. Ölçekteki puan aralığı 15- 75 olmuştur. (Tablo 3).
Tablo 3
Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Madde-Toplam Korelasyonları Kat Sayıları
I. UYGULAMA II. UYGULAMA Maddeler
x
ss Madde ToplamKorelasyon Kat Sayısı (r)
Madde Toplam
Korelasyon Kat sayısı (r) M1 3.21 1.2 -.2704 M2 2.87 1.4 .4795 .5190 M3 2.14 1.3 .1318 M4 2.41 1.3 .3349 .3426 M5 2.23 1.2 .3024 .3303 M6 1.72 .96 .3268 .2996 M7 2.02 1.1 .5816 .6133 M8 2.58 1.2 .1350 M9 2.21 1.2 .6388 .6527 M10 3.09 1.2 .3417 .4157 M11 3.05 1.4 -.2534 M12 2.19 1.3 .5013 .5601 M13 1.83 1.1 .3608 .3672 M14 2.58 1.2 .4404 .4530 M15 2.01 1.1 .4753 .4986 M16 2.70 1.3 .3955 .4259 M17 2.07 1.2 .5774 .5957 M18 2.74 1.1 .0519 M19 2.67 1.3 .4910 .5185 M20 2.58 1.1 .4431 .4171 Toplam αααα = 74 αααα = 84 N = 293
Test- tekrar test güvenirliği için yapılan analizlerde Pearson korelasyon katsayısı r = .88, p<.001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur Tablo 4.
Tablo 4
Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği Test-Tekrar Test Güvenirlik Katsayısı
UYGULAMA
x
ss r I. UYGULAMA 34.18 10.92 II. UYGULAMA 33.95 9.73 .884 N = 100 p < .001 3.3.1.2.2.Geçerlik Çalışmaları 3.3.1.2.2.1.Yapı GeçerliğiGenel Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin yapı geçerliğini belirlemek amacı ile faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin faktör yapısı temel bileşenler yöntemiyle analiz edilmiştir. Bulgular toplam varyansın %32.09’unu oluşturan 4.80 özdeğerli (eigenvalue) temel faktör olarak varsayılan bir faktör bulunmuştur Tablo 5.
Tablo 5
Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Faktör Yapısı
Maddeler Faktör Yükü
M1 .621 M2 .412 M3 .409 M4 .364 M5 .707 M6 .737 M7 .510 M8 .648 M9 .456 M10 .547 M11 .589 M12 .522 M13 .687 M14 .614 M15 .501
3.3.1.2.2.Ölçüt Geçerliği
Ölçeğin ölçüt geçerliği için yapılan bir başka çalışmada, Scott ve Bruce ( 1995) tarafından geliştirilen ve Taşdelen (2002) tarafından Türkçe’ye uyarlama çalışması yapılan Karar Verme Stilleri Ölçeği ile ilişkisine bakılmıştır. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinden oluşan 100 kişilik bir gruba yapılan uygulamada, elde edilen veriler üzerinde yapılan analizlerde her iki ölçek arasındaki korelasyona bakılmıştır. Genel Erteleme Eğilimi ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme stili arasında negatif, kaçıngan ve anlık karar verme stilleri arasında pozif bir ilişkinin olması beklenmektedir. Yapılan analizlerde Genel Erteleme Eğilimi Ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme stili arasında r = -.344, p< .001; kaçıngan karar verme stili arasında r = .658, p<.001 ve anlık karar verme stili arasında r = .336, p<.001 düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuştur. Bütün bu sonuçlar Genel Erteleme Eğiliminin ölçüt geçerliğine sahip olduğunu göstermektedir. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin erteleme eğilimi konusunda veri toplamada güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
3.3.2. Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği
Aitken (1982) tarafından, öğrencilerin akademik görevleri erteleme eğilimlerini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek tek boyutlu toplam 19 maddeden oluşan 5’li derecelemeli likert tipi bir ölçektir. Bireylerden kendilerini her madde için 1 ile 5 puan aralığında derecelendirmeleri istenmektedir. 1 “Tamamıyla Yanlış”, 5 “Tamamıyla Doğru”. Ölçekte tüm sorulara yanıt verildikten sonra ölçekte yer alan 2, 4, 7, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18 numaralı maddeler tersten hesaplanarak toplam 19 madde üzerinde toplam puan elde edilir. Yüksek puanlar bireylerin erteleme eğilimine sahip olduklarını gösterir.
3.3.2.1.Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerliği
Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin güvenirliği iç tutarlık katsayısı hesaplanarak belirlenmiştir. Ölçek Pittsburgh üniversitesinde toplam 276 üniversite öğrencisine uygulanmıştır. Yapılan analizler sonucunda ölçeğin iç tutarlılık kat sayısı toplamda α =. 82 bulunmuştur.
Ölçeğin geçerlik çalışmaları için, Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği ile Erteleme Eğilimi Ölçeği birlikte üniversite öğrencilerine uygulanmış, yapılan analizler sonucunda iki ölçekteki toplam puanlar arasındaki korelasyon katsayısı (r = . 72, p< .05 ) bulunmuştur. Ayrıca Erteleme Eğilimi Ölçeğinde elde edilen puanlar, anksiyete düzeyi ile pozitif ilişkili, engelleri tolare etme, düzenleme, enerji düzeyi ve benlik kavramı ile negatif ilişkili olduğu görülmüştür. Bir başka çalışmada ölçekte alınan puanlar ile öğrencilerin dönem boyunca ödevlerini zamanında teslim etme, ödevlerini zamanında tamamlama ve sınavlara çalışmaya başlama zamanı arasındaki korelasyonu incelemiştir. Yapılan analizler sonucunda dönem boyunca ödevlerini teslim etme zamanı ile erteleme eğilimi puanları arasında r = .48, p<.001, ödevlerini tamamlama zamanı ile erteleme eğilimi arasında, r = .45, p<.001; ve sınava çalışmaya başlama zamanı ile erteleme eğilimi arasında r = .46 , p<.001 düzeyinde anlamlı ilişki bulmuştur. Bütün bu sonuçlar ölçeğin ölçüt geçerliğinin olduğunu gösterdiğini rapor etmiştir (Aitken, 1982).
3.3.2.2.Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Uyarlama Çalışmaları
3.3.2.2.1.Güvenirlik Çalışmaları
Ölçek bu alanda uzman üç yargıcı tarafından, İngilizce’den Türkçe’ye ve Türkçe’den İngilizce’ye çevrilmiş ve çevriler karşılaştırılarak tek form üzerine fikir birliğine varıldıktan sonra ölçeğin Türkçe formu Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde farklı bölümlerinde öğrenim gören 293 öğrenciye uygulanmıştır. Bunların 100‘ üne dört hafta sonra güvenirlik için test-tekrar test uygulaması yapılmıştır.
Ölçek içindeki her maddenin akademik görevleri erteleme eğilimi düzeyini ölçüp ölçmediğini ayırt etmek için madde toplam (item-total) korelasyonlarına bakıldığında, .15 ile .75 arasında bir değişim olduğu görülmüştür. Madde test
korelasyonları iç tutarlılık analizleri hesaplandıktan sonra r = .30 ‘ un altında olan 5, 7, 19. maddeler çıkarıldıktan sonra kalan maddeler üzerinde yapılan analizler sonucunda toplam puanda iç tutarlık katsayısı α = .86’ dan, α = .89’ a yükseldiği
görülmüştür. Böylelikle ölçekten toplam 3 madde çıkarıldığında ölçekteki madde sayısı 16’e indirgenmiştir. Ölçekteki puan aralığı 16- 80 olmuştur Tablo 6.
Tablo 6
Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Madde-Toplam Korelasyonları Kat Sayıları
I. UYGULAMA II. UYGULAMA Maddeler
x
ss Madde ToplamKorelasyon Kat Sayısı (r)
Madde Toplam
Korelasyon Kat sayısı (r) M1 2.68 1.1 .7508 .7330 M2 1.73 .90 .3075 .3308 M3 2.70 1.2 .6891 .6767 M4 2.95 1.1 .5809 .5944 M5 3.20 1.5 .1687 M6 1.73 1.0 .4714 .4909 M7 4.10 .92 .1519 M8 1.60 .89 .5479 .5650 M9 2.73 1.2 .5135 .5077 M10 2.79 1.2 .6261 .6077 M11 1.60 .88 .4144 .4439 M12 1.99 1.05 .5884 .6024 M13 2.60 1.2 .5490 .5204 M14 2.63 1.07 .6382 .6364 M15 2.63 1.1 .6358 .6316 M16 2.08 1.2 .3577 .3839 M17 1.95 .94 .4582 .5084 M18 1.95 .98 .4263 .4510 M19 3.33 1.1 .2109 Toplam αααα = . 86 αααα = 89 N = 293
Test- tekrar test güvenirliği için yapılan analizlerde Pearson korelasyon katsayısı r = .87, p<.001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur Tablo 7.
Tablo 7
Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği Test-Tekrar Test Güvenirlik Katsayısı UYGULAMA
x
Ss r I. UYGULAMA 35.29 10.72 II. UYGULAMA 35.22 9.85 .87 N = 100 p < .001 3.3.2.2.2.Geçerlik Çalışmaları 3.3.2.2.2.1.Yapı GeçerliğiAitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin yapı geçerliğini belirlemek amacı ile faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin faktör yapısı temel bileşenler yöntemiyle analiz edilmiştir. Bulgular toplam varyansın %38.38’ini oluşturan 6.14 özdeğerli (eigenvalue) temel faktör olarak varsayılan bir faktör bulunmuştur Tablo 8.
Tablo 8
Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Faktör Yapısı
Maddeler Faktör Yükü
M1 .793 M2 .388 M3 .749 M4 .668 M5 .554 M6 .628 M7 .584 M8 .681 M9 .517 M10 .676 M11 .588 M12 .706 M13 .712 M14 .448 M15 .560 M16 .509 3.3.2.2.2.2. Ölçüt Geçerliği
Ölçeğin ölçüt geçerliği için yapılan bir başka çalışmada, Scott ve Bruce ( 1995) tarafından geliştirilen ve Taşdelen (2002) tarafından Türkiye’ye uyarlama çalışması yapılan Karar Verme Stilleri Ölçeği ile ilişkisine bakılmıştır. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinden oluşan 100 kişilik bir gruba yapılan uygulamada, elde edilen veriler üzerinde yapılan analizlerde her iki ölçek arasındaki korelasyona bakılmıştır. Aitken Akademik Erteleme Eğilimi ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme stili arasında negatif, kaçıngan ve anlık karar verme stilleri arasında pozif bir ilişkinin olması beklenmektedir. Yapılan analizlerde Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme
stili arasında r = -.390, p< .001; kaçıngan karar verme stili arasında r = .618, p<.001; ve anlık karar verme stili arasında r = .289, p<.001 düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuştur. Bütün bu sonuçlar Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin ölçüt geçerliğine sahip olduğunu göstermektedir. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde Aitken Akademik Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin erteleme eğilimi konusunda veri toplamada güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
3.3.3. Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği
Karar vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği, Mann (1982) tarafından karar vermedeki erteleme eğilimini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek orijinal olarak Mann (1982) tarafından geliştirilen Çatışmayla Başaçıkma Davranışları Ölçeğinin bir alt ölçeğidir. Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği, 5 maddeden oluşan 5’li derecelemeli likert tipi bir ölçektir. Bireylerden kendilerini her madde için 1 ile 5 puan aralığında derecelendirmeleri istenmektedir. 1 “Tamamıyla Yanlış”, 5 “Tamamıyla Doğru”. Ölçekte alınan yüksek puanlar bireylerin karar vermedeki yüksek erteleme eğilimini göstermektedir.
3.3.3.1.Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeğinin Güvenirliği ve Geçerliği
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin güvenirliği iç tutarlık katsayısı hesaplanarak belirlenmiş, α =. 80; bir ay sonra yapılan test -tekrar test güvenirliği katsayısı r = .69 bulunmuştur (Mann, 1982).
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği puanları ile dönem ödevlerini teslim etmeyi geciktirme, unutkanlık, hafıza kaybı ve erteleme eğiliminin davranışsal görüngüleri arasında anlamlı düzeyde pozitif bir ilişki görülmüştür (Beswick, Rothblum ve Mann, 1988). Bir başka çalışmada da Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği puanlarının dönem ödevlerini teslimindeki gecikmeyi öngörebildiği görülmüştür( Beswick, ve Mann, 1994).
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeğinin ölçüt geçerliği konusunda yapılan bir çalışmada Ferrari (1991), 287 üniversite öğrencisi üzerinde yaptığı çalışmada
Genel Erteleme Eğilimi Ölçeği ile birlikte Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeğini uygulamış, yapılan analizler sonucunda bu iki ölçekte alınana puanlar arasında r = .74, p< .001, düzeyinde anlamlı bir ilişki bulunduğunu rapor etmiştir. Bütün bu sonuçlar ölçeğin ölçüt ve yordama geçerliğini gösterdiğini ve ölçeğin güvenilir ve geçerli bir araç olarak kullanılabileceğinin göstergesi olarak kabul edilmiştir
3.3.3.2.Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Uyarlama Çalışmaları
3.3.3.2.1.Güvenirlik Çalışmaları
Ölçek bu alanda uzman üç yargıcı tarafından, İngilizce’den Türkçe’ ye ve Türkçe’den İngilizce’ye çevrilmiş ve çevriler karşılaştırılarak tek form haline dönüştürüldükten sonra ölçeğin Türkçe formu Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde farklı bölümlerinde öğrenim gören 293 öğrenciye uygulanmıştır. Bunların 100 ‘ üne dört hafta sonra güvenirlik için test-tekrar test uygulaması yapılmıştır. Ölçek içindeki her maddenin karar vermeyi erteleme eğilimi düzeyini ölçüp ölçmediğini ayırt etmek için madde toplam (item-total) korelasyonlarına bakıldığında, .36 ile .59 arasında bir değişim olduğu görülmüştür. Madde test korelasyonları iç tutarlılık analizleri hesaplandığında toplam puanda iç güvenirlilik katsayısı α = .73 bulunmuştur. Tablo 9.
Tablo 9
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Madde-Toplam Korelasyonları Kat Sayıları
Maddeler
x
ss Madde Toplam Korelasyon Kat Sayısı (r) 1 2,87 1.31 .3695 2 2,40 1.14 .5419 3 2,72 1.16 .4535 4 2,05 1.02 .5331 5 2,14 1.07 .5983 Toplam αααα = 73 N= 293Test- tekrar test güvenirliği için yapılan analizlerde Pearson korelasyon katsayısı r = .67, p<.001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur Tablo 10.
Tablo 10
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği Test-Tekrar Test Güvenirlik Katsayısı UYGULAMA
x
Ss r I. UYGULAMA 12.39 3.91 II. UYGULAMA 12.13 3.43 .67 N = 100 p < .001 3.3.3.2.2.Geçerlik Çalışmaları 3.3.3.2.2.1.Yapı GeçerliğiKarar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin yapı geçerliğini belirlemek amacı ile faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin faktör yapısı temel bileşenler yöntemiyle analiz edilmiştir. Bulgular toplam varyansın %49.51’ini oluşturan 2.47 özdeğerli (eigenvalue) temel faktör olarak varsayılan bir faktör bulunmuştur. Buna göre, elde edilen değerler dikkate alındığında, ölçeğin tek boyutluluğundan söz edilebilir Tablo 11.
Tablo 11
Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin Faktör Yapısı
Maddeler Faktör Yükü
M1 .552
M2 .728
M3 .668
M4 .764
3.3.3.2.2.2.Ölçüt Geçerliği
Ölçeğin ölçüt geçerliği için yapılan bir başka çalışmada, Scott ve Bruce (1995) tarafından geliştirilen ve Taşdelen (2002) tarafından Türkiçe’ye uyarlama çalışması yapılan Karar Verme Stilleri Ölçeği ile ilişkisine bakılmıştır. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinden oluşan 100 kişilik bir gruba yapılan uygulamada, elde edilen veriler üzerinde yapılan analizlerde her iki ölçek arasındaki korelasyona bakılmıştır. Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme stili arasında negatif, bağımlı, kaçıngan ve anlık karar verme stilleri arasında pozif bir ilişkinin olması beklenmektedir. Yapılan analizlerde Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeğinde elde edilen puanlar ile rasyonel karar verme stili arasında r = -.259, p< .001; kaçıngan karar verme stili arasında r = .622, p<.001; bağımlı karar verme stili arasında r = .349, p<.001 ve anlık karar verme stili arasında r = .225, p<.05 düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuştur. Bütün bu sonuçlar Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin ölçüt geçerliğine
sahip olduğunu göstermektedir. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde Karar Vermeyi Erteleme Eğilimi Ölçeği’nin erteleme eğilimi konusunda veri toplamada güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
3.3.4.Rasyonel-Yaşantısal Düşünme Stilleri Ölçeği (RYDSÖ)
RYDSÖ, insanların bilgi işlemede kullandıkları sezgisel-yaşantısal ve analitik-rasyonel düşünme biçimlerinde gösterdikleri bireysel farklılıkları ölçmek amacıyla Epstein ve ark. (1996) tarafından geliştirilmiştir.
Ölçeğin kuramsal temeli Bilişsel-Yaşantısal Benlik Kuramı’ne (Epstein, 1990,1991,1993,1994) dayanmaktadır. Kurama göre, insanlar birbirinden farklı ancak birbiriyle etkileşim içinde bulunan ve farklı süreçlerle işleyen iki tür bilgi işleme (rasyonel ve yaşantısal) sistemi kullanırlar (Epstein ve ark., 1996).
RYDSÖ 31 madde ve iki alt ölçekten oluşmaktadır. Bunlardan biri rasyonel düşünmeyi ölçmektedir ve Cacioppa ve Petty (1982) tarafından geliştirilen orijinal Biliş Gereksinimi (Need for Cognition) Ölçeği’nden (45 madde) alınan 19 madde ile hazırlanan kısa Biliş Gereksinimi Ölçeği’dir. Bu ölçek, orijinali gibi, bireylerin
bilişsel aktivitelerden hoşlanma ve bunlara katılma veya hoşlanmama ve bunlardan kaçıngan düzeylerini ölçmektedir. Diğeri ise 12 maddeden oluşan Sezgisel İnanç (Faith in Intuition) alt ölçeğidir ve bireylerin bilgi işlemede ve eylemlerde bulunmada duygularına ve ilk izlenimlerine güvenme düzeyini ölçmektedir.
Ölçek maddelerine, “tamamen yanlış”tan “tamamen doğru”ya uzanan 5’li bir dereceleme üzerinden cevap verilmektedir. Biliş gereksinimi alt ölçeğinin 1,2,4,5,6,7,9,10,11,13,15,16,18,ve 19. maddeleri tersten puanlanmaktadır. Sezgisel inanç alt ölçeğinin bütün maddeleri olumlu yönde ifade edildiğinden, puanlama tamamen yanlış (1), kısmen yanlış (2), tarafsızım (3), kısmen doğru (4), tamamen doğru (5) şeklinde yapılmaktadır. Böylece, RYDSÖ’nin biliş gereksinimi alt ölçeğinin puan aralığı 19 ile 95 arasında değişirken, sezgisel inanç alt ölçeğinin puan aralığı da 12 ile 60 arasında değişmektedir.
Ölçeğin biliş gereksinimi alt ölçeği analitik-rasyonel düşünme stili, sezgisel inanç alt ölçeği ise, sezgisel-yaşantısal düşünme stili olarak tanımlanmıştır.
Orijinal Biliş Gereksinimi Ölçeği’nden (45 madde) alınan 19 madde üzerinde yapılan analizlerde, kısa biliş gereksinimi formunun güvenirlik katsayısı ∝ = .87; sezgisel inanç alt ölçeğinin (12 madde) ise ∝ = .77 olarak elde edilmiştir. Maddeler arası (inter-item) ortalama korelasyonlar Biliş Gereksinimi için .26, Sezgisel İnanç için ise .23 olarak bulunmuştur (Buluş, 2000).
Ölçek Buluş (2000) tarafından Türkçe’ ye uyarlanmıştır. Buluş’un bulguları kapsamında ölçek ele alınmıştır.
3.3.4.1.RYDSÖ’ ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışmaları
RYDSÖ önce Buluş (2000) daha sonra alanda uzman üç öğretim üyesi tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. Ölçeğin Türkçe ve İngilizce formu iki hafta arayla 40 kişiye uygulanmış ve dil eşdeğerliliğine bakılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, Biliş Gereksinimi alt ölçeği için korelasyon katsayısı r = .83, p<.001; Sezgisel İnanç alt ölçeği için, r = .66, p<.001 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar RYDSÖ ‘nin Türkçe-
İngilizce formlarının aynı gruplar tarafından oldukça, yüksek bir tutarlılık düzeyi ile algıladığını gösterdiği rapor edilmiştir
3.3.4.2.Güvenirlik, Geçerlik Çalışmaları ve Faktör Yapısı
Dil eşdeğerliği sağlanan ölçek, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde dördüncü sınıfta bulunan ve değişik bölümlerden oluşan 120 kişilik bir gruba uygulanmıştır. Bunların 55’ine dört hafta sonra test-tekrar test güvenirliği için, ölçek tekrar uygulanmıştır.
Yapılan analizlerde (n= 115) ölçeğin iç tutarlılık güvenirliği Biliş Gereksinimi için .75, Sezgisel İnanç için .80 olarak bulunmuştur. Ölçeğin madde-toplam korelasyonları incelendiğinde, 14. maddenin, -.26 düzeyinde negatif korelasyon verdiği görülmüş ve bu madde ölçekten çıkartılmıştır. Her iki ölçek arasındaki korelasyon katsayısı (r = .18, p>.05) ilişkili fakat istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Bu korelasyon katsayısı her iki ölçeğin farklı boyutları ölçtüğünün göstergesi olarak kabul edilmiştir.
Test-tekrar test güvenirliği için yapılan analizlerde (n = 54), Pearson Korelasyon Katsayısı Biliş Gereksinimi için r = .85, p< .001; Sezgisel İnanç için ise r = .86, p< .001 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar, ölçeğin güvenirliğinin oldukça yüksek olduğunu gösterdiği rapor edilmiştir.
Ölçeğin ana-bileşenler yöntemiyle yapılan faktör analizinde, 4.8 ve 4.2’lik kritik değerlerler (eigenvalue) taşıyan iki temel faktör bulunmuş ve Biliş Gereksinimi alt ölçeğinin 17. maddesi dışındaki bütün maddelerin kendilerine ilişkin alt ölçeklerde toplandıkları görülmüştür. Tüm bu sonuçlar, aynı zamanda ölçeğin yapı geçerliliğine ilişkin verilerde sunmaktadır.