TL LİKİDİTE YÖNETİMİ

TCMB, TL likidite yönetimi çerçevesinde, ödeme sistemlerinin kesintisiz çalışmasının ve para piyasalarının etkin ve istikrarlı biçimde işlemesinin temin edildiği bir ortamda, kısa vadeli faiz oranlarının uygun görülen seviyede oluşmasının sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik olarak, piyasadaki TL likiditesinin seviyesi ve finansal sistem içindeki dağılımı dikkate alınmaktadır. Piyasadaki TL likiditesinin azalması finansal sistemin fonlama ihtiyacını artırmakta, TL likiditesinin artması ise fonlama ihtiyacını azaltmaktadır. TCMB finansal sistemin fonlama ihtiyacını para politikası işlemleri ile karşılamaktadır.

Finansal sistemdeki TL likiditesini etkileyen faktörler aşağıdaki tabloda sunulmuştur. İlk sütunda yer alan (+) işareti ilgili faktörün TL likiditesini artırdığını, (-) işareti ilgili faktörün TL likiditesini azalttığını göstermektedir.

Aşağıdaki dört kalemin toplamı finansal sistemdeki toplam TL likiditeyi vermektedir:

A. Vadesi gelen para politikası işlemleri B. Para tabanındaki değişimler

C. TCMB’nin TL karşılığı gerçekleştirdiği işlemler D. Kamunun TL karşılığı işlemleri

Finansal sistemdeki TL likidite = A + B + C + D

Vadesi gelen para politikası işlemleri, işlemin

niteliğine göre sistemin fonlama ihtiyacını

etkileyecektir. Açık piyasa işlemleri ve bankalararası para piyasası işlemleri ile piyasaya TL verildiğinde, vadesi gelen işlemler piyasadaki TL likiditesini

azaltacağından sistemin fonlama ihtiyacını

artıracaktır. Söz konusu işlemler ile piyasadan TL

çekildiğinde ise vadesi gelen işlemler TL likiditesini artıracağından, sistemin fonlama ihtiyacını azaltacaktır. Likidite senedi ihracı sistemin fonlama ihtiyacını artıran, likidite senedi itfası da sistemin fonlama ihtiyacını azaltan işlemlerdir.

Para tabanının alt kalemleri olan emisyon ile bankalar serbest mevduatının artması finansal sistemdeki likiditeyi azalttığı için finansal sistemin fonlama ihtiyacını artırmaktadır. Emisyonun ve bankalar serbest mevduatının azalması ise finansal sistemdeki TL likiditeyi artırmakta ve fonlama ihtiyacını azaltmaktadır.

TCMB’nin TL karşılığı döviz alışı, TL cinsinden faiz ödemeleri, cari harcamaları, reeskont kredisi kullandırımları ile TL menkul kıymet alımları TL likiditeyi artırarak sistemin fonlama ihtiyacını azaltmaktadır. Diğer taraftan, TCMB’nin TL karşılığı döviz satışları, TL cinsinden faiz tahsilatları, DİBS

Tablo 4: Finansal Sistemdeki TL Likiditesini ve Sistemin Fonlama İhtiyacını (SFİ) Etkileyen Faktörler

TL

Likiditesi SFİ A. Vadesi Gelen Para Politikası İşlemleri

1. Vadesi gelen repo işlemleri (-) (+) 2. Vadesi gelen ters repo satım işlemleri (+) (-) 3. Likidite senedi ihracı / itfası (-)/(+) (+)/(-) 4. Vadesi gelen TL depo alım işlemleri (+) (-) 5. Vadesi gelen TL depo satım işlemleri (-) (+) B. Para Tabanındaki Değişim

6. Emisyondaki artış / azalış (-)/(+) (+)/(-) 7. Bankalar serbest mevduatındaki artış / azalış (-)/(+) (+)/(-) C. TCMB’nin TL Karşılığı İşlemleri

8. Döviz alışı / satışı (+)/(-) (-)/(+) 9. Faiz ödemeleri / tahsilatları (+)/(-) (-)/(+)

10. Cari harcamalar (+) (-)

11. Reeskont kredileri (+) (-)

12. Menkul kıymet alışı / satışı (+)/(-) (-)/(+) D. Kamu’nun TL Karşılığı İşlemleri

13. TL menkul kıymet itfa-ihraç farkı (net) (TCMB’ye yapılan itfalar

hariç) ^{(+)/(-) (-)/(+)}

14. Faiz dışı fazla /açık (-)/(+) (+)/(-) 15. Özelleştirme ve diğer işlemler (-) (+)

faiz dışı açık vermesi durumunda ise TL likiditesi azalacaktır. Özelleştirme ve diğer işlemlerden kaynaklanan TL cinsi gelirler de TL likiditesini azaltan bir faktördür.

Temel belirleyicileri arasında tüketim harcamaları, faiz oranları ve enflasyon oranları öne çıkan emisyon (Altunoğlu, 2009), doğrudan TCMB’nin kontrolünde olmadan TL likiditesini etkileyen bir kalemdir. TCMB’nin kontrolünde olmayan ve TL likiditesini etkileyen diğer kalemler ise kamunun TL karşılığı yaptığı işlemlerdir.

TCMB para politikası işlemleri aracılığı ile TL likiditesini doğrudan etkileyebilmektedir. TCMB’nin TL likidite yönetiminde araç çeşitliliğini ve operasyonel esnekliğini koruyabilmesi için açık piyasa işlemleri portföyünde yeterli miktarda DİBS ve HMVKŞ tarafından ihraç edilen TL cinsi kira sertifikası bulundurması gerekmektedir (TCMB, 2014d). Bu doğrultuda, ilgili yıl için bir önceki yıl sonunda açıklanan bir takvim çerçevesinde TL cinsi menkul kıymet alımları gerçekleştirilmektedir.

Finansal sistemin fonlama ihtiyacını açık piyasa işlemleri ve/veya bankalararası para piyasası işlemleri ile karşılayan TCMB, sistemdeki fazla likiditeyi de yine aynı işlemler aracılığı ile çekebilir. Aşağıda, destekleyici ve sıkılaştırıcı likidite yönetiminin bilançodaki gösterimi sunulmaktadır.

Destekleyici likidite yönetimi:

TCMB, repo işlemiyle ve/veya bankalararası para piyasası işlemleriyle sistemin fonlama ihtiyacını karşıladığında, bilançonun aktifinde “6 Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar (6.1 Açık Piyasa İşlemleri ve/veya 6.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri)” kalemi, pasifinde “3 Mevduat / 3.2 Bankacılık Sektörü Mevduatı / 3.2.1 Yurt İçi Bankalar” kalemi artar:

BİLANÇO - AKTİF

6 Para Politikası İşlemlerinden Alacaklar

6.1 Açık Piyasa İşlemleri + ve/veya

6.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri +

Analitik bilançonun pasifinde “2 Merkez Bankası Parası / 2.1 Rezerv Para / 2.1.2 Bankalar Mevduatı / 2.1.2.2 Serbest Mevduat” kalemi artı yönde, “2 Merkez Bankası Parası / 2.2 Diğer Merkez Bankası Parası / 2.2.1 Açık Piyasa İşlemleri” kalemi eksi yönde artar:

ANALİTİK BİLANÇO - PASİF

2 Merkez Bankası Parası 2.1 Rezerv Para

2.1.2 Bankalar Mevduatı

2.1.2.2 Serbest Mevduat + 2.2 Diğer Merkez Bankası Parası

2.2.1 Açık Piyasa İşlemleri -

BİLANÇO - PASİF

3 Mevduat

3.2 Bankacılık Sektörü Mevduatı

Sıkılaştırıcı likidite yönetimi:

TCMB, ters repo işlemiyle ve/veya bankalararası para piyasası işlemleriyle sistemden TL likiditesini çektiğinde, bilançonun pasifinde “2 Para Politikası İşlemlerinden Borçlar (2.1 Açık Piyasa İşlemleri ve/veya 2.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri)” kalemi artar, “3 Mevduat / 3.2 Bankacılık Sektörü Mevduatı / 3.2.1 Yurt İçi Bankalar” kalemi azalır:

BİLANÇO - PASİF

2 Para Politikası İşlemlerinden Borçlar

2.1 Açık Piyasa İşlemleri + ve/veya

2.2 Bankalararası Para Piyasası İşlemleri + 3 Mevduat

3.2 Bankacılık Sektörü Mevduatı

3.2.1 Yurt İçi Bankalar -

Analitik bilançonun pasifinde “2 Merkez Bankası Parası / 2.1 Rezerv Para / 2.1.2 Bankalar Mevduatı / 2.1.2.2 Serbest Mevduat” kalemi azalır, “2 Merkez Bankası Parası / 2.2 Diğer Merkez Bankası Parası / 2.2.1 Açık Piyasa İşlemleri” kalemi artar:

ANALİTİK BİLANÇO - PASİF

2 Merkez Bankası Parası 2.1 Rezerv Para

2.1.2 Bankalar Mevduatı

2.1.2.2 Serbest Mevduat - 2.2 Diğer Merkez Bankası Parası

2.2.1 Açık Piyasa İşlemleri +