Tipografi

Harf, sayı, sembol, çizgi ve noktalama işaretleri tipografik karakterlerdir ve bu karakterlerden oluşan dizine yazı karakteri (font) denir (bkz. Görsel 19). Yapılan mobil uygulamalarda yazı karakterinin boyutuna ve okunurluk (legibility) dikkat edilmelidir. Tipografik iletişimin birincil işlevi okunmaktır ve anlaşılır bir iletişim için okunurluk önemlidir. Okunurluk; kontrast, yalınlık, orantının oluşturacağı düzenle sağlanır. Okunurluk (legibility) harf biçiminin kendi fiziksel özellikleriyle ilgilidir. Okuturluk (readability) “bir yazı parçasının

veya tasarımın okuyucunun anlama becerisini etkileyen özellikleriyle ilgilidir” (Ambrose &

Harris, 2012,s.158). Yazının sadece okunaklı olması etkili bir mesaj vermek için yeterli olmamaktadır. Tasarımcı tarafından tipografik ögelerle aktarılacak olan veri; bilgi, analiz ve önem sırasına sokulmalıdır. “Tipografik mesaj sözel, görsel ve seslidir. Tipografik unsurlar,

okundukları ve sözle yorumlandıkları sırada izlenmekte, görsel olarak algılanmakta,

duyulmakta ve işitsel olarak yorumlanabilmektedir” (Becer, 2011, s. 184-191). Bilgisayarlar,

mantıksal-matematiksel işlemleri hızla gerçekleştirdiğinden iletişim sektöründe devrim yaratmıştır. Tipografik karakterler sayısal dizgi sisteminde bir ızgara üzerinde sayısal olarak şifrelenmiştir. Bu şekilde şifrelenen karakterlerde nokta ve çizgi sayısı arttıkça çözümleme düzeyi ve görsel kalite artar.

65

Görsel 19: Times New Roman

Tipografinin belirlenmesinde dikkate alınacak kriterlerden biri okuyucu profilinin niteliğidir. Okul öncesi dönem çocukları için yapılan tasarımlarda yazılar fazla kullanılmamaktadır. Çünkü bu yaş grubundaki çocuklar okuma-yazmayı bilmemektedir. Okul öncesi eğitimde okuma-yazma becerilerini geliştirmeye yönelik etkinliklere yer verilir. Okul öncesi etkinlikler için oluşturulan uygulamalarda kullanılacak yazı karakteri doğru seçilmelidir. Okul öncesi uygulamalarda sözcükler, kavram ve nesneleri ifade etmek için kullanılır. Çocuklar için hazırlanan uygulamalarda kullanılan yazı karakteri tırnaksız, yumuşak, sıcak ve yalın

olmalıdır. Öğretilecek bilgi, uzun metinler halinde verilemediğinden çocuklar için hazırlanan mobil uygulamalarda daha çok görsellere yer verilir. 3-6 yaş çocukları için olan mobil uygulamalarında tipografi genellikle; bilgi grafiklerinde, ikonlarda, logolarda ya da menülerde kullanıldığı görülmektedir (bkz. Görsel 20-21).

Bilgisayar denetimli dijital ve fotodizgi sistemlerinde boşluk birimi “Ünite”dir ve harf ile kelimeler arası boşluk ünite birimiyle ölçülür. Ünitelerin belirli değerleri yoktur ve (+ ve - ) değerler verilerek değiştirilebilir. Çünkü kullanılan yazı karakterlerin punto ve genişliğine göre farklılık göstermektedir. Bazen optik ilkelere göre de düzenleme yapılabilir. Bu

işlemlere Kerning (harf aralığı) denir. Tipografide harf aralarındaki boşluklar dışında, sözcük aralarındaki ve satır aralarındaki boşluklar kullanılır. Tipografik simgeler görsel olarak algılanmakta, işitsel olarak duyulmakta ve yorumlanabilmektedir. Tipografide simgelere yüklenen anlamlar “düzanlam ve yanalam” olarak iki kategoriye ayrılır. Düz anlam simgenin kendi nesnel anlamıdır. Yananlam ise simgenin akla getirdiği kavramdır (Becer, 2011, s. 184- 191). Görsel 20’de görülen yazı karakteri balonu çağrıştırmaktadır. Yananlama dayalı

66

Görsel 20: Çocuklara Yönelik Tasarımlarda Tipografi Kullanımı

Görsel 21: Çocuklar İçin Olan Mobil Uygulamalarda Logo Örnekleri

Erdal’ın (2009) yaratıcı tipografi çalışmasıyla okul öncesi çocuklara görsel ve fonetik

tasarımla harfleri tanıtmayı amaçlayan bir çalışma yapmıştır. “Çocuk Eğitiminde Tipografi” araştırması için ilk çalışmalar, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi GSF Grafik Bölümü’nde hazırlanmış ve üniversitenin çocuk evinde test edilmiştir. Aynı araştırmanın ikinci aşaması Uludağ Üniversitesi Teknik Bilimler MYO Grafik Programında yapılmıştır. Örneğin aslan “A” harfini temsil edecek şekilde, inek “İ” harfini temsil edecek şekilde tasarlanmıştır.

Akça ve Akgül’ün (2013) “Tipografi Kartları Kullanarak Okul Öncesi Dönemdeki

Çocuklarda Alfabedeki Harflerin Şekilleriyle İlgili Farkındalığın Artırılması” kapsamında

67

kartları hazırlatarak 5-6 yaş çocuklarına harflerle birlikte bitkileri tanıtmayı amaçlamıştır. Zeytini “Z” harfini temsil edecek şekilde tasarlayarak çocuğun zihninde “Z” harfinin anatomisinin şekillenmesini amaçlanmıştır.

Sözcük büyük harflerle oluşturulduğunda eşit yükseklikteki harfler durağan olduğundan okunaklılık azalır ve algılama süresi artar. Bu nedenle küçük harflerin dizilişindeki değişken yapı okunaklılığı artırır. Yüksek derecede eğimli yazıların okunması güç olduğundan 10-20 derece eğimli yazılarda istenilen vurgu ve kontrast okunaklılık bozulmadan sağlanabilir. Yazının et kalınlığı ve rengi okunaklılığı etkileyen diğer unsurlardır. İnce yazılar zeminde kaybolup okunmazken kalın yazılarda karşı biçim oluşturan özellikler kaybolur. Renklerde ise güçlü kontrast oluşturan seçim yapılmalıdır. Okuyucu genelde beyaz zemin üzerine siyah yazıya alışkındır. (Becer, 2011, s. 186-187). Özel eğitim gereksinimi olan çocuklar, fiziksel ve zihinsel gelişimlerindeki yetersizliklerden dolayı özel eğitim materyallerine ihtiyaç duyarlar. Örneğin görme yetersizliği olan çocukların görme düzeylerine göre yazı karakterinin boyutu da farklılık göstermektedir. Normal gelişim gösteren çocuklara göre görme yetersizlik düzeyi yüksek olan çocuk için büyük puntolu yazı karakterlerin bulunduğu okunurluğu yüksek olan etkinlik materyalleri kullanılır.

Özel eğitim alan çocukların bilişsel ve fiziksel gelişimi yavaş olduğu için okuma-yazma ya da dil gelişimindeki becerilerde sorun ortaya çıkar. Çocuklar, harflerdeki ses-anlam ilişkisi kurma becerisini geliştirmedikçe okuma-yazma becerisine geçemez. Ses birim, harf ve sözcük gibi dille ilişkili becerilerin kazanılması okul öncesi dönemde başlar (Kandır& Uyanık, 2010, s. 124). Okul öncesi eğitimde çocuklara sözcüklerin, harflerden ve seslerden oluştuğunu anlamaları için öncelikle harflerin ve sayıların öğretildiği etkinlik çalışmaları yaptırılır. Görsel 22’de 3-6 yaş çocuklarına uygun sayıların öğretildiği mobil uygulama örneği verilmiştir.

68

Görsel 22: “Bini Bambini” Sayı Öğreten Uygulamadan Örnek Ekran Görüntüsü

Özel gereksinimli çocuklar için uygun olmayan yazı karakterleri okuma ve anlama hızını zayıflatabilir. Okuma başarısının performansını; yazı tipi boyutu, karakterler arası boşluk, satır aralığı, çizgi uzunluğu etkiler. Çocuklar için olan yazı karakterinin boyutu ve aralığı büyüktür. Çocuklar için seçilen yazı karakterlerinin çoğu sans serifdir çünkü basitlik,

motivasyon ve okuma becerilerini artırmak için önemlidir. 5 yaş erken okuma döneminde için yaygın olarak kullanılan x yüksekliği yaklaşık olarak 4mm’dir (Wilkins & diğerleri, 2009, s.1). Çocuklar için yazı karakteri tasarlarken punto büyüklüğü, boşluk ve yazı tipi önemli etkenlerdir. 5-7 yaş arası çocukların okuma hızı metnin boyutu ve aralığı azaldıkça azalmaktadır. Okumayı kolaylaştırmak için kalın harf tipleri çocuklara daha dostça

görünmektedir. Aynı zamanda pürüzsüz ve dairesel şekiller eğlenceli, keyifli, neşeli, sıcak ve arkadaşça izlenim vermektedir. Çocukların okumasını motive edecek kalın yazı tipleri ve yuvarlak eğriler, dairesel formlar uygundur. Ancak burada önemli nokta yazı karakterinin basit olması gereken formuyla bile çocukların dikkatini çekebiliyor olmasıdır (Çağlayan, 2009, s. 4-7).