Ticaret

İkili ilişkilerde önemli gelişmelerin yaşandığı on iki yıllık (1998–2011 arası) süreç gerginlikler nedeniyle geride kalmıştır. Türkiye hükümeti, Suriye’ye karşı çeşitli yaptırımlarda bulunmuş ve iki ülke arasındaki ticari faaliyetler durma noktasına gelmiştir. Bu durum hem iki ülke hem de yöre ekonomisinde ciddi olumsuzluklar yaratmış, toplumun çeşitli kesimleri tarafından yaşanan sürece tepkilerin de büyümesine yol açmıştır. Hatay, stratejik konumu sayesinde Ortadoğu’ya açılan kapıdır ve Antakya ekonomisi için önemli getirilere sahiptir. Ancak sınır güvenliğinin ortadan kalkması ve iki ülke arasındaki gerilimlerin artması sonucunda ithalat-ihracat değerlerinde ciddi düşüşler ve önemli durgunluk evreleri yaşanmıştır. Antakyalı vatandaşların önemli bir geçim kaynağı olan taşımacılık sektörü durma noktasına gelmiş, çoğu tır şirketi de iflas ettiğini açıklamıştır. Bu nedenle kentte işsizlik sorunu ortaya çıkmış ve halkın

96

ekonomik yaşamında birtakım olumsuzluklar belirmiştir. Ayrıca mülteciler tarafından kaçakçılığa dayalı bir pazar ekonomisinin oluşturulduğu ve bunun sonucunda da haksız rekabetin yarattığı bunalımlar birçok kişi tarafından dillendirilmiştir. Antakyalı katılımcının ifadesiyle:

“ Ekonomik durum ne yazık ki kötüye gitmektedir. Hiç kimse halinden memnun değil. Ticaret durma noktasına gelmiştir. Tır şirketlerine bakın çoğunlukla iflas etmiş ya da tırlarını boş bir araziye park etmiştir. Eskiden her ay binlerce tır Suriye’ye gidip gelirdi; ancak şu an öyle değil. Ne yazık ki savaş ekonomisi oluşturulmuştur. Bunu da başkaları yürütmektedir. Antakyalılar için bir kazanç oluşturmamaktadır. Kaçakçılık ekonomisi de diyebiliriz. Bir yolunu bulup Suriye’den getirdikleri ürünleri burada kendi pazarlarına sunuyorlar. Hatta diğer işletmeler de fazla kazanç sağlamak için onların getirdikleri ürünü ucuza alıp satışa sunmaktadır. Olan yine bizim halka oluyor. Hatay’dan Suriye’ye yönelik ticaret hacmi çok yüksekti. Buradan narenciye ürünleri, sebze meyve giderdi. Oradan da tahıl ürünleri, kuru bakliyat gelirdi. Esnaf da işletmeler de kazanç sağlar, ekonomik ilişkiler yolunda giderdi. Ancak şu an mümkün olmamaktadır.” sürece ilişkin durum izah edilmektedir (K1, E, 55 yaşında, Lise mezunu, Türk Sünni).

Antakyalı bir diğer katılımcı özellikle tır şirketlerinin küresel ölçekteki konumuna ve sonrasında yaşananlarla beraber gelinen noktaya vurgu yapmaktadır.

Ticaret ve taşımacılığın doğrudan etkilendiğine, sınır kapılarındaki canlılığında son bulduğuna dikkat çekilmiştir. Türkiye’de İstanbul’dan sonra Hatay önemli lojistik

97

firmalara sahip olsa da şirketlerin alternatif güzergâhlarının bulamamasından dolayı sıkıntılarının önemli boyutlara ulaştığını belirtmiştir:

“ Hatay Ortadoğu’ya açılan önemli bir ticari ve kültürel mekândır.

Ancak böylesine etkilerinin derin hissedildiği bir kriz hatırlamıyorum.

İşim gereği ticari yönüyle, taşımacılık sektörüyle ilgili bilgiler vermek istiyorum. Sanayi sektöründen tutun nakliye, turizm faaliyetlerine, tarıma, ihracat şirketlerine kadar bu krizin etkilerinin hissedilmediği bir sektör kalmadı. Örneğin kredi çekip “tır şirketlerini” büyütmeye çalışanlar bu olayların başlamasıyla derin bir kriz yaşadılar. İşler durunca kazanç da gitti, ödemeler gecikti. Tırlar zararına satıldı, şirketler kapandı. Arap ülkeleriyle ticari faaliyet yürüten çoğu tüccar da battı. Doğrudan Suriye, Lübnan, Irak, Ürdün’e sebze meyve ve sanayi maddesi gönderen tüccarlar vardı. Sınırlar kapandıktan sonra özellikle Cilvegözü ve Yayladağı sınır kapıları büyük krizler oluştu.”

(K5, E, 55 yaşında, Üniversite mezunu, Türk Sünni).

Bir başka katılımcı da aynı sorunsalı şu ifadelerle dile getirmiştir:

“Yaklaşık 15 senemi yurtdışında Arabistan’da geçirdim. Cilvegözü sınır kapısından binlerce tır, gıda ve meyve ürünlerini Ürdün, Bahreyn, Suriye ve Arabistan’a taşırdı. Arabistan’da özellikle Türkiye’den gelen ürünlere çok talep olurdu. Şimdi ise artık yurtdışına çıkmıyorum. Esnafım, sebze-meyve, baharat ürünleri sattığım dükkânım var gördüğünüz gibi ve bu dükkândan kazanç sağlamaya çalışıyorum; ancak onların işletmeleri dururken artık baharat işinden kazanç sağlamak çok zor. Tır şirketleri büyük bir darbe yedi,

98

eniştemin 4 tane tırı vardı onları sattı o da battı.” (K7, E, 50 yaşında, Ortaokul mezunu, Arap Alevi’si).

Sınır ticareti Antakya halkı için hayati öneme sahiptir. Sınıra dayalı ticaretin durduğu, iki toplum arasındaki alışveriş faaliyetlerinin gerginlikler nedeniyle son bulduğu, esnafın kepenk kapattığına dair serzenişler sıklıkla ifade edilmiştir. Uzun Çarşı esnafı eskisi gibi satış yapamamaktan yakınmaktadır. Bu bağlamda turizme dayalı ticaretin de büyük oranda durduğu katılımcının demeçleriyle de teyit edilmiştir:

“ Suriye iç savaşının ekonomik yönü Hatay’a ve Türkiye’ye olumsuz yansıdı. Sınırlar açıkken ticaret koşulları çok elverişliydi. Ancak sınırdaki çatışmalar ve iki ülke arasındaki gerilimler artınca ticaret koşulları kayboldu. Başka bir sorun Uzun Çarşı’da bir esnafım, gördüğünüz gibi satış yok. Savaş öncesinde Arap ülkelerinin çoğundan Uzun Çarşı’ya hem ziyaret hem de ticaret amaçlı çok turist gelirdi. Buradan çok da iyi alışveriş yaparlardı. Arabistanlı, Lübnanlı, Suriyeli, Ürdünlü esnaf da gelip buradan ürün alıp giderdi. Ancak hem sınırdaki çatışmalar hem de bölgedeki krizden dolayı bu durum değişti.” (K2, E, 42 yaşında, Lise Mezunu, Arap Alevi).

Antakya’da önemli bir getirisi olan bavul ticaretinin eskisi gibi yapılamadığı ve bu durumdan ticaretle uğraşan çoğu kesimin etkilendiğine dair söylemler mevcuttur.

Antakyalıların ifade ettiği bir başka durum da mültecilerin Reyhanlı halkıyla ortak yakıt taşımacılığını yapmalarıdır. Onlar Reyhanlı halkı kadar kendilerini şanslı görmemektedirler. Bir diğer katılımcının sözleri de şu şekildedir:

“ Ben bavul ticaretinden bahsedeyim size. Yaklaşık 2 milyar $ bavul ticareti yapılmaktaydı. Bu miktar Hatay’daki her kesime dağılırdı.

Esnaf, tüccar herkes içindi. Abimle Suriye’ye günlük ticaret

99

gerçekleştirirdik, çok da iyi kazanç sağlardık. Şeker, çay, pirinç, hurma, çikolata, tatlı çeşitleri alıp buradaki esnafa pazarlardık.

Suriye’den de gelip alışveriş yapan çok olurdu. Karşılıklı bir kazancımız vardı anlayacağınız. Şimdi işsizim, çünkü Suriye’ye gidemiyoruz. Sınırdan geçmek ölümü göze almakla eşdeğer.

Reyhanlı’dakiler bunu çok rahat yapıyor; çünkü mültecilerle ortak iş yapıyor karşı tarafı kendi toprağı gibi biliyor artık. Özellikle güçlü aileler yakıt taşımacılığı yapıyor, ticareti iyi gidiyor onların. Bizim şansımız yok.” (K3, K, 37 yaşında, Ortaokul mezunu, Arap Sünni).

Suriye ile yaşanan gerginliklerin ve bölgedeki çatışmaların, dış ticaret hacmimize de önemli oranda yansımaları olduğu söylenebilir. Bu durumun özellikle sınır illerinde hissedildiği, karşılıklı iki ülkenin de yatırımlarında ciddi aksaklıklara yol açtığı ifade edilmiştir. Antakyalı katılımcı:

“ Ortadoğu’da Arap ülkeleriyle olan ilişkilerimizde 2002 yılından itibaren bir iyileşme söz konusuydu. Özellikle Suriye ile ticari ve kültürel ilişkilerimiz 2011’e kadar çok önemli bir ivme kazanmıştı.

Herhangi bir olumsuzluk yoktu, her şey de iyi gidiyordu aslında. Hem ülkemize hem de kentimize önemli ekonomik yansımaları oldu. Ancak muhaliflerin ayaklanması ve olayların silahlı hale gelmesi sonucu Suriye’ye yönelik politikamızda önemli bir değişim yaşandı. İki ülke arasındaki ticari hayat durma noktasına geldi. Belki de en çok etkilenen iller sınır illeriydi. Suriye’ye yakınlığı nedeniyle Kilis, Gaziantep, Hatay ekonomileri ciddi yaralar aldı. Esnafın kepenk kapatmasından, tır şirketlerinin iflasından, işsiz kalan ailelerden bunu görmemiz mümkündür. Türkiye Suriye’ye karşı birtakım yaptırımlar

100

uyguladı. Bu durum Türkiye ekonomisi için de büyük bir sorun teşkil etti. 2.5 milyar $’a ulaşan bir dış ticaret hacmimiz vardı. Ülkemizin de Suriye’de turizme, gıda ve tekstile yönelik ciddi yatırımları vardı, ancak o yatırımlar yarıda kaldı.” (K4, K, 54 yaşında, Üniversite Mezunu, Arap Hıristiyan).

Antakya’da savaşla beraber ekonomik yapının el değiştirdiğine yönelik söylemler mevcuttur. Savaş öncesinde Alevi toplumunun ekonomik yapıyı elinde bulundurduğu, savaş sonrasında ise bu fırsatı Sünni çoğunluğa kaptırdığı ifade edilmektedir. Katılımcı:

“ Antakya’da ekonomi savaşla beraber el değiştirdi. Eskiden genellikle Alevilerin elinde olan ekonomik güç şimdi Sünnilerin eline geçti. Olaya şu açıdan bakılınca daha iyi anlaşılır. Muhaliflerin ve göç edenlerin çoğu Sünni’dir. Sınırlar ellerine geçince tüm kaynakları mezhep kardeşlerine aktardılar. 10’a 100 kazanç sağladılar. Aleviler elindeki bavul ticaretini bile kaybettiler. Cihatçı grupların elindeki ürünler Sünnilere yaradı. Örneğin bir Suriyeli, 75. yıl Bulvarı ve Sanayi Bölgesi’nde tüm dükkânlara malzeme dağıtıyor. Gayri resmi bir dükkân, ancak herhangi bir engelleme yok, vergi de ödemiyor.

Bizim esnaf da vergisini ödesin, borç bataklığında yüzsün. Bu durumdan kim memnun kalır?” (K6, E, 48 yaşında, Lise Mezunu, Arap Alevi).