İlk bölümde; tez çalışması hakkında özet bilgi verilmiş ve çalışmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve içeriği ile ilgili genel bilgilerden bahsedilmiştir.
İkinci bölümde; risk kavramı olgusu ele alınmıştır. İnşaat sektöründe meydana gelebilecek riskler sıralanmış ve sırasıyla açıklanmıştır. İnşaat projeleri riskleri üzerinde durulmuş ve literatür çalışmaları sonucu elde edilen tablo ve araştırmacının hali hazırda çalışmakta olduğu ana yüklenici inşaat firmasında kullanılan taşeron/tedarikçi performans değerlendirme anketlerinden yola çıkılıp alt yüklenici sözleşme riskleri oluşturulmuştur. Elde edilen alt yüklenici sözleşmeleri risklerinin sayısallaştırılması amacıyla inşaat projelerinde riskin hesaplanmasına yönelik çalışmalar irdelenmiştir. Üçüncü bölümde; inşaat sözleşmelerinde uyuşmazlıklar ve alt yüklenici sözleşmelerinde uyuşmazlık sebeplerinin belirlenmesi anlatılmaktadır. Öncelikle uyuşmazlık kavramından bahsedilmiş, daha sonra inşaat sözleşmelerinde uyuşmazlık faktörleri ve alt yüklenici sözleşmelerinde uyuşmazlık faktörleri sırayla irdelenmiştir. Elde edilen alt yüklenici sözleşmeleri uyuşmazlık faktörleri sayısallaştırılması amacıyla inşaat projelerinde uyuşmazlık potansiyelinin belirlenmesine yönelik çalışmalar özetlenmiştir.
Dördüncü bölümde; Bu bölümde edebiyat araştırmaları sonucu elde edilen ve tezin ikinci bölümünde ortaya konan alt yüklenici sözleşmeleri risk faktörleri ile tezin üçüncü bölümünde ortaya konan alt yüklenici sözleşmeleri uyuşmazlık faktörleri arasındaki ilişki modellenmeye çalışılmaktadır. Bu amaçla, 50 tanesi yurtiçi ve 10 tanesi yurtdışında gerçekleştirilmiş toplam 60 adet alt yüklenici sözleşmesi incelenmiştir. Her bir sözleşme için tez kapsamında belirlenen alt yüklenici sözleşmeleri risk faktörleri kullanılarak bir toplam risk faktörü puanı hesaplanmış ve diğer tarafta da yine tez kapsamında belirlenen alt yüklenici uyuşmazlık faktörleri kullanılarak bir toplam uyuşmazlık faktörü değeri hesaplanmıştır. Hesaplanan puanlar ile alt yüklenici sözleşmelerinde risk ve uyuşmazlıklar arasındaki ilişiklinin regresyon modeli oluşturulmuştur.
Bu bölümde tez çalışmasının yapıldığı ana yüklenici firmanın profili, ana yükleniciden verilerin ne şekilde toplandığı (alt yüklenici portalı ve yüz yüze anket çalışmaları), verilerin güvenilirliği, alt yüklenici firmalar ve projelerle ilgili bilgiler, risk ve uyuşmazlık faktörlerinin etki değerleri, her bir sözleşme için risk faktörlerinin olasılık değerleri, her bir sözleşme için uyuşmazlık faktörlerinin gerçekleşme sıklığı değerleri ve sonuçta her bir sözleşme için hesaplanan toplam risk ve uyuşmazlık faktörü puanları sunulmuştur.
Son olarak regresyon modeli ile modelin geçerliliğinin incelenmesi için yapılan analizler açıklanmıştır.
Analiz kısmı iki bölümden oluşmaktadır;
Analiz kısmının ilk aşamasında; Alt Yüklenici Sözleşmeleri Risk Faktörleri ve Uyuşmazlık Faktörlerinin Etki Değerlendirmeleri araştırmacının hazırlamış olduğu anket ile katılımcılara yöneltilmiştir. 8 gruptan oluşan 83 adet Risk Faktörü ’nün Etki Değerlendirmelerinin yapılması sağlanmıştır. Elde edilen Risk Faktörleri Etki Değerlerinin önem indeksleri alınmış ve Orta önemli faktörler elenip Yüksek öneme sahip olan faktörler modellemeye esas alınmıştır. Aynı şekilde Alt Yüklenicilik Sözleşmeleri Uyuşmazlık Faktörleri EK-A’da belirtilen ankette ile katılımcılara yöneltilerek 36 adet Uyuşmazlık Faktörü ‘nün Etki Değerlendirmelerinin yapılması sağlanmıştır. Elde edilen Uyuşmazlık Faktörleri Etki Değerlerinin önem indeksleri alınmış ve Orta önemli faktörler elenip Yüksek öneme sahip olan faktörler modellemeye esas alınmıştır. Risk ve Uyuşmazlık Etki değerlerinin veri giriş formu EK-
B1’de verilmiştir.
Anketlerden elde edilen verilere, güvenilirlik analizi (Cronbach’s alpha) uygulanarak veri setinin tutarlılığı test edilmiştir.
Analiz kısmının ikinci bölümünde; Alt Yüklenici Sözleşmeleri için Risk Olasılıkları ve Uyuşmazlık Sıklıkları belirlenecektir. Alan çalışmasının birinci aşamasında “Yüksek önemli” olarak belirlenen risk ve uyuşmazlık faktörleri alan çalışmasının ikinci aşamasında her bir alt yüklenici sözleşmesi için risk olasılıklarının ve uyuşmazlık sıklıklarının belirlenmesinde kullanılmıştır
.
Elde edilen bu faktörlerin yer aldığı soru anketleri katılımcılara yönlendirilmiştir. 60 sözleşme için ayrı ayrı olasılık / sıklık değerlendirmeleri yapılmıştır. 10 tanesi yurt dışı, 50 tanesi yurt içi olmak üzere toplam da 60 adet Alt Yüklenicilik Sözleşmesinde Risk Faktörleri Oluşma Olasılıkları ve Uyuşmazlık Faktörleri Oluşma Sıklıkları katılımcılarla bire bir görüşmeler yapılarak değerlendirmeleri sağlanmıştır. Değerlendirmeler sonucunda elde her bir sözleşme için ortalama 4 katılımcıyla elde edilen değerlerin ortalaması alınarak modellemede kullanılmamıştır. Anketlere verilen olasılık/ sıklık sonuçlarını kapsayan Veri Giriş FormuEK-B2’de verilmektedir.
Birinci bölümden elde edilen “Alt Yüklenici Sözleşmeleri Risk Faktörleri Etki Değerleri” ve “Alt Yüklenici Sözleşmeleri Uyuşmazlık Faktörleri Etki Değerleri” İkinci bölümde elde edilen “Alt Yüklenicilik Sözleşmeleri Risk Faktörleri Olasılık Değeri” ve “Alt Yüklenicilik Sözleşmeleri Uyuşmazlık Faktörleri Gerçekleşme Sıklığı değeri” ile Etki x Olasılık formülü esas alınarak çarpılmıştır. Bu işlem neticesinde Bağımsız değişken olan (X)
Risk Faktörü Değeri ve Bağımlı Değişken olan (Y) Uyuşmazlık Faktörü değerleri elde dilmiştir. Bu formülerden elde edilen X ve Y bağımlı ve bağımsız değişkenleri regresyon analizine tabii tutularak model sonuçları elde edilmiştir.
Son bölümde; yapılan çalışmaya ilişkin sonuçlar, model performansının değerlendirilmesi ve önerilere yer verilmiştir.
2. RİSK KAVRAMI, ALT YÜKLENİCİ SÖZLEŞMELERİNDE RİSKLERİN