3. KATALOG
4.10. Tespit Edilen Halıların Bugünkü Durumu
Araştırmada incelenen örneklerin bugünkü durumlarına ait veriler 4 grupta ele alınmıştır. Tespit edilen halıların bugünkü durumlarına ait bulgular Tablo No 10. a’ da görüldüğü gibidir.
Tablo No: 10.a. İncelenen Halıların Bugünkü Durumlarına Ait Döküm Tablosu ÖRNEKLER Görmüş Onarım
Renginde Solmalar
Olmuş Yıpranmış Sağlam
1 x 2 x 3 x 4 x 5 x 6 x 7 x 8 x 9 x 10 x 11 x x 12 x 13 x 14 x x 15 x 16 x 17 x 18 x 19 x 20 x 21 x 22 x 23 x 24 x 25 x 26 x 27 x 28 x 29 x 30 x 31 x 32 x 33 x
171 ÖRNEKLER Görmüş Onarım Renginde Solmalar Olmuş Yıpranmış Sağlam 34 x 35 x x 36 x 37 x 38 x 39 x 40 x 41 x n: 41
İncelenen halıların bugünkü durumları döküm tablosundan elde edilen bulgulara ait yüzde dağılımları Tablo No: 10. b de görüldüğü gibidir.
Tablo No: 10.b. İncelenen Halıların Bugünkü Durumlarına Ait Dağılım Tablosu BUGÜNKÜ DURUMLARI DAĞILIM f % Onarım Görmüş 2 4,87 Renginde Solmalar Olmuş 6 14,63 Yıpranmış 5 12,19 Sağlam 31 75,60 n: 41
Araştırmada incelenen halı dokuma örneklerinden 31 örnek ve % 75.60’lık kısmı sağlam halde, 5 örnek ve % 12,19’luk kısmında kısa kenarlarda yıpranmalar oluşmuştur. 6 örnek ve % 14,63’lük kısmında ise güneş ışığından kaynaklanan solmalar oluşmuştur. 11 numaralı örneğin saçakları, oluşan yıpranmalar sebebiyle kesilerek 11 cm den, 6 cm ye düşürülmüştür. 23 numaralı örnek oldukça yıpranmış durumdadır. İlme ipliklerinde sökülmeler olmuş ve kenarlarında yıpranmalar mevcuttur. Tamir edilecektir. 35 numaralı örnekte ise yastık merkezinde ilme ipliklerin sökülmesiyle oluşan delik yama tekniğiyle onarılarak yastığa sabitlenmiştir.
172
4.11. Kavak Yöresi Halı Dokumacılığı Hakkında Bulgular
Yapılan görüşmelerde yörede halı dokumacılığının aktif olduğu 1980li yıllarda, bu bölgeye kazanlarıyla birlikte gelen boyacıların olduğu ve yöre halkının yünlerini kendileri eğirerek bu boyacılara boyattıklarını ve kendi ihtiyaçları için ya da çocuklarının çeyizleri için halı dokudukları öğrenilmiştir36
.
Yörede evlenecek kız ve erkeklerin çeyizlerinde dokuma seccade halısı ve Yastık halılarının ayrıca kilim örtülerinin dokunduğu(Fot. No. 18), çeyiz olarak dokunan Yastık halılarının toplamda sekiz adet dokunularak bir takım yapıldığı da edinilen bilgiler arasında yer almaktadır. Erkeklerin çeyizlerine de mutlaka büyük ebatlardaki seccade halısı dokutulduğu ve düğün öncesinde tamamlanmasına önem verildiği öğrenilmiştir. Ayrıca evlenecek olan çiftlere kayınvalidelerin de Yastık halısı ya da seccade halısı hediye ettikleri veya vefatları sebebiyle bu dokumaların çocuklarına miras kaldığı da edinilen bilgiler arasındadır. Bazı şahıslar ise yöreye gelen antikacılara makine dokuması halılar karşılığında takas yöntemiyle ellerindeki halı dokumaları elden çıkarmışlardır. Saklama koşullarının güçlüğü ve halkın ellerindeki dokumaları değerlendirmek istemeleri nedeni ile halı ticareti yapan kişilere para karşılığında bu halıların satıldığı da öğrenilmiştir37
.
Günümüzde ise yöre halkından vefat eden bazı kimseler kendilerine ait olan halıların ölümlerinden sonra camilere hediye edilmesini vasiyet etmişlerdir. Böylece halı dokumacılığın devam etmediği evlerde bulunan halıların sayısı azalırken, camilerde bulunan halıların sayısı artmıştır. Yörede ki üç camide toplam olarak 140’ın üzerinde halı bulunmakta iken hırsızlıkların önlenememesi sonucunda bu sayı oldukça azalmıştır. Camilerde kalan halıların yöresel özellik ve orijinallik taşıyan kısmı Etnografya Müzesi’ne bağışlanmış, geri kalan halılar ise düzenlenen ihale ile Malatyalı bir tüccara satılmışlardır38
.
Kavak yöresi halılarının en önemli özelliğinin yörede ve kaynaklarda ibrik olarak bilinen motifin seccade halısı üzerine ters olarak yerleştirilmesidir. Ters
36
Fatma ÇAPA, şifahen verdiği bilgilere göre (11. 12. 2011) 37 Hatice BOZACI, şifahen verdiği bilgilere göre (11. 12. 2011) 38 Mustafa, GÜMÜŞ, şifahen verdiği bilgilere göre(19.12.2010)
173
şekilde yerleştirilen bu motif yöreye adını da veren Bayındır boyu damgası olup, mihrap nişi köşelerine yerleştirilmek amacıyla stilize edilerek kullanılmıştır (Fot. No. 9), (Şekil No.13). Nuzumla yöresi yatak halılarıyla benzerlik gösteren39(Fot. No. 106), Kavak yöresi yatak halılarını Nuzumla’dan ayıran ise halılarda görülen bu damgadır40
. Yörede yaklaşık 150 yıl öncesine kadar Nuzumla yöresi yatak halılarıyla birebir benzerlik gösteren halılar dokunduğu da öğrenilmiştir41
.
Yöre halkının çeyiz, takas ya da satın alma gibi yöntemlerle elde ettikleri farklı yöre dokumalarına “Yaban Halısı” ya da “Yaban Dokuması” gibi isimler verdikleri edinilen bilgiler arasındadır42(Fot. No. 109).
Yörede seccade halısı ve yastık halısılar üzerinde bulunan motiflere çeşitli isimler verildiği öğrenilmiştir. Seccade halılarının mihrap merkezinde bulunan geometrik düzenlemeye yörede “Saçak” denilmektedir (Şekil No:8). Halı dokumalara saçak sayısına göre “Tek Saçaklı”, “Çift Saçaklı” ve “Üç Saçaklı” gibi isimler verilmektedir (Şekil No: 1, 3, 2). Halıların bordürlerine yörede “Su” denilmekte bordür sayılarına göre de “Beş Sulu”, “Altı Sulu” gibi isimlendirilmektedirler. Bordürlerde Görülen stilize edilmiş dal- yaprak ve çiçek motiflerine “Bayrak- Gül”, “Badem- Bıyık”, “ Sümbül, “Armut” denilmektedir ( Şekil No: 9, 10, 11). Bu bordürlere yörede “Bayraklı Su”, “Bademli Su” ya da bordür zemin rengine göre “Kara Su”, “Ak Su” “Kırmızı Su”, “Mavi Su”, “Yeşil Su”, “Sarı Su” gibi isimler verilmektedir.
Seccade halılarının mihrap zemininde bulunan hayat ağacı motifinin tepesindeki stilize eşkenar dörtgene “Topbaş” denilmektedir (Şekil No: 16). Mihrap nişi tepeliğindeki koçboynuzu motifine “Kerpeten” ( Şekil No: 23) mihrap nişinin iki yanına yerleştirilen yıldız ve ters ibrik motifine “İbrik- Leğen” ya da “İbrik- Lenger” Lâdik Seccadelerinde de görülen stilize lale motifine ise “Ceran Boynuzu” (Şekil No:12) denilmektedir.
39 AKAN(BEZİRCİ), Meral, Konya Nuzumla Köyü ve Çevresinde Bulunan Yatak Halıları, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2001, s. 147–149.
40
H. Hüseyin AĞIL, şifahen verdiği bilgilere göre (19.12.2010) 41 Nesibe ŞAFAKÇI, şifahen verdiği bilgilere göre (11. 12. 2011) 42 Hatice BOZACI, şifahen verdiği bilgilere göre (11. 12. 2011)
174
Yastık halılarının zemin merkezinde bulunan çengellerle basamaklandırılmış eş kenar dörtgenlere yörede “Büyük Top” ve “Küçük Top” (Şekil No: 15) eş kenar dörtgenlerin içlerini dolduran sekiz köşeli yıldız motifine de “Çatal” denilmektedir (Şekil No: 18). Büyük eşkenar dörtgene sedeflerle bağlanmış olan stilize edilmiş çiçek motifine “Turunç” denilmektedir (Şekil No: 19). Zemin merkezindeki köşelere yerleştirilen basamaklandırılmış stilize üçgene “Çakmak” (Şekil No: 17), zemin merkezindeki boşluklara yerleştirilen stilize edilmiş bitkisel ve geometrik bezemelere de “Kurbağa”, “Armut” ve “Portakal” denilmektedir (Şekil No: 14, 20, 21).
Yörede, günümüzde halı dokumacılığı yapılmamaktadır. 2009-2010 yılının ilk yarısında Halk Eğitim Merkezi bünyesinde açılan halı dokuma kursuna yöre halkından 20 kişilik bir kayıt olmasına rağmen kursa yalnızca altı kişi katılmıştır. Altı ay kadar süren kurs boyunca bir halının dokuması bitme aşamasına gelmiş fakat tamamlanamamıştır43
.
175 5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Konya’nın Meram ilçesine bağlı Kavak Kasabası, yerleşim olarak uzun bir geçmişe sahiptir. Çatalhöyük ve Karahöyük gibi yerleşim yerlerine yakınlığı ve sınırları içerisinde barındırdığı tarihi kalıntılardan da bu sonuca varılmaktadır.
Kavak kasabası dil yapısı, gelenek, görenek, giyim kuşam ve yemek kültürü açısından çevre yerleşim birimlerinden farklılık göstermektedir. Bu bölgede yaşayanlar geçmişten günümüze sürdürdükleri “Barana” ve “Bayrakı” denilen geleneklerini devam ettirmektedirler (Fot. No. 3).
Kavak Kasabası ve çevresi halı ve kilim dokuma sanatı açısından çeşitli örneklerin ortaya konulduğu, Konya çevresi halı dokumacılığı açısından önemli bir merkezdir. Yöreye ait dokuma örnekleri “Kavak Halıları” ya da “Kavak Kilimleri” adı ile kaynaklarda da yerini almıştır. Kavak halıları motif ve kompozisyon özellikleriyle dikkati çekmektedir.
Araştırmada incelenen halı dokuma örnekleri arasında 20 örneğin seccade halısı, 18 örneğin yastık halısı, 2 örneğin zemin halısı ve 1 örneğin sedir halısı olduğu görülmüştür. Seccade halılarının yoğunluğu % 48.78’lik, yastık halılarının yoğunluğu % 43.90’lık, zemin halılarının yoğunluğu % 4.87’lik ve sedir halılarının yoğunluğu ise % 2.43’lük bir orandadır. İncelenen 23 seccade halısı örneğinden 20 tanesi anıldıkları isimleriyle doğru orantılı olup, seccade halısı olarak kullanılmakta, geriye kalan üç örnekten 2’si seccade halısı formunda olup zemin halısı (Örnek No. 40, 41), diğer bir örnek ise yine aynı isimle anılıp sedir halısıdır (Örnek No. 21). Bunun sebebi ise bu üç örneğin motif, kompozisyon ve boyut olarak bir takım değişiklikler göstermesinden kaynaklanmaktadır.
Bu değişiklikler ise, zemin halısı olarak kullanılan örneklerde diğer örneklerde ki gibi zemin merkezinde saçak ve hayat ağacı motiflerinin bulunmasına karşın, tüm örneklerde beş ile yedi arasında ince bordür bulunurken, zemin halısı olarak kullanılan örneklerde dört ince bordür bulunmasıdır. Ayrıca mihrap nişinin iki yanında bulunan ibrik motifinin olmayışı ve mihrap nişinin arkasında kalan kısımda yörede “Ceran Boynuzu” denilen Lâdik seccadelerinde de görülen stilize edilmiş lale
176
motifinin yerine pıtrak motifinin kullanılmış olması (Örnek No. 41) da gösterilebilir. Sedir halısı olarak kullanılan örnekte ise farklılıkların en belirgin olanı bu örneğin diğerlerinden daha uzun dokunmuş olmasıdır. Sedir halısında diğer seccade halılarında kullanılan saçak, ibrik, altı ince bordür gibi ortak motifler bulunmasına rağmen, bu motiflerin yerleştiriliş biçimi bir takım farklılıklar göstermektedir. Zemin merkezine yerleştirilmiş ve yörede “Çift Mihrap” olarak anılan Çift yönlü mihrabın oluşturduğu göbek bu halının göze çarpan özelliğidir. Göbeğin içine simetrik olarak yerleştirilmiş saçak, hayat ağacı ve sekiz köşeli yıldız motifleri ise diğer farklılığıdır.
Kavak bölgesi ve civar yörelerde Sine (İran) düğümü bilinmemekte ve kullanılmamaktadır. Araştırmada incelenen örneklerin tamamında % 100’lük oranda çift çözgü teline düğüm atılarak yapılan Gördes (Türk) düğümü tekniği kullanılmıştır.
Araştırmada incelenen halı dokumalarda atkı ipliği renk çeşitliliği dikkati çekmektedir. Atkı ipliklerinde dokuz farklı rengin kullanıldığı ve bazı örneklerde iki farklı renkte atkı ipliği kullanıldığı belirlenmiştir. 3 örnek ve % 7.31’lik oranda (örnek No. 8, 12, 16,) iki faklı renkte atkı ipliği kullanılmıştır. 8 ve 12 no’lu örneklerde kahverengi- kırmızı, 16 numaralı örnekte ise kahverengi ve sütlü kahverengi kullanılmıştır.
Halılara ait veriler incelendiğinde atkı ipliklerinde en fazla 22 örnek ve % 53.65’lik oranda kahverengi yoğun olarak kullanılmıştır. En az ise bir örnek ve % 2.43 oranda ise açık mor, bordo, lacivert ve yaprak yeşili renklerin kullanıldığı belirlenmiştir.
Çözgü ipliklerinde ise bu çeşitlilik görülmez. Çözgü ipliklerinde 40 örnekte % 97.56’lık oranda yün ipliğin doğal rengi (krem) kullanılırken, yalnızca bir örnekte % 2.43’lük oranda (Örnek No. 41) beyaz renk kullanılmıştır.
İlme ipliklerinde, en fazla 33 örnek ve % 80.48’lik oranda siyah ve yün ipliğin doğal renginin (krem), en az ise 1 örnek ve % 2.43’lük oranda10 değişik rengin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu renkler; kiremit kırmızısı, toz sarısı, açık mavi, haki
177
yeşil, ot yeşili, saman yeşili, türbe yeşili, yaprak yeşili, açık kahverengi ve patlıcan morudur.
İlme ipliği renk dağılım tablosu incelendiğinde en yoğun kırmızı ve tonlarının daha sonra sırayla yeşil, sarı, mavi, mor ve tonlarının en az ise kahverengi ve tonlarının yoğun olarak kullanıldığı belirlenmiştir.
Araştırmada incelenen halılardaki parlak turuncu, kırmızı ve yeşil renklerin bu bölgede yetişen boya bitkilerine bağlı olarak elde edildiği ve zaman içerisinde geleneksel bir kullanım alışkanlığına dönüştüğü ifade edilmiştir. B.O.A. M.V. T.D.’ de verilen bilgilerde “Köyden adet-i ağnam, otlakıye ve kışlakıye, bedel-i öşr-ü boya, virguyu mahsusa ve dönümü bağ gibi vergiler alınmıştır. Köyde ekilen ürünler arasında buğday ve arpa basta gelmektedir. Ancak köyün en önemli gelir kaynağı kök boya ekimidir. Temettuat defterinde geliri yüksek olan kişilerin kök boya ekimiyle uğraştıkları ve yaklaşık bir dönüm kök boya ekiminden 1000 kuruş gelir
elde ettikleri görülmektedir” 44
şeklindeki bilgiler köyde bitkisel boyacılığın geçmişten beri sürdürüldüğünü açıkça ortaya koymaktadır.
Yörede ve halı ticarethanelerinde yapılan görüşmeler sırasında yün ipliklerin boyanmasında bitkisel boyaların kullanıldığı belirtilmiştir. Fakat halılar üzerinde görülen canlı ve parlak renkler kimyasal boyalarında kullanıldığı kanısını oluşturmaktadır. Yörede yapılan görüşmeler esnasında 1980’li yıllarda yöredeki kişilerin köye boya kazanlarıyla gelen boyacılara kendi eğirdikleri yün ipleri boyattıkları da öğrenilmiştir. Bu boyamalar sırasında da kimyasal boyaların kullanılma olasılığı oldukça yüksektir.
İncelenen halıların en uzunlukları 51- 60 cm aralığında 17 örnek ve % 41.46’lık oranda yoğunlaşmaktadır. İncelenen örneklerin eni, en kısa olan 51 cm (Örnek No. 33), en uzun olan ise 169 cm’dir (Örnek No. 5). Boy uzunlukları 121- 130 cm aralığında 6 örnek ve % 14.63’ lük oranda yoğunlaşmaktadır. İncelenen örneklerde boyu en kısa olan 95 cm (Örnek No. 35), en uzun olan ise 280 cm’dir
44
Anonim, B.O.A. M.V. T.D., No. 10406, 1300m(1888) s.3-4., Çev. Hamit ŞAFAKÇI, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi 12.10.2011).
178
(Örnek No.. 21). Hav yükseklikleri 0,1- 0,5 cm aralığında 33 örnek ve % 33.48 oranında yoğunlaşmaktadır. Hav yüksekliği en düşük 0,1 cm (Örnek No. 23), en yüksek 1 cm (Örnek No. 8) olarak ölçülmüştür. Saçak boyu uzunlukları 6- 10, 11- 15 ve 16- 20 cm aralıklarında 6 örnek ve % 14.63’lük oranda yoğunlaşmaktadır. İncelenen örneklerde saçak boyu en kısa olan 1,5 cm (Örnek No. 26), en uzun olan ise 22 cm’dir (Örnek No. 13). İncelenen 41 örnekten 19 örnek ve % 46.34’lük oranda saçaksız halı olduğu saptanmıştır. Bu halılar çoğunlukla kullanılmakta olan yastık halılarıdır.
Halıların kaliteleri incelendiğinde endeki, en düşük değerin 16 (Örnek No. 29), en yüksek değerin 38 (Örnek No. 13) olduğu, boy kalitelerinde ise en düşük değerin 18 (Örnek No. 29), en yüksek değerin 45 (Örnek No. 2) olduğu saptanmıştır. İncelenen örneklerde endeki kalitelerin ortalaması 27, boydaki kalitelerin ortalaması ise 33 olarak belirlenmiştir.
Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yoğun olan yörede, yün iplik elde etmekte oldukça kolaydır. Buna bağlı olarak incelenen halıların hepsinde atkı çözgü ve ilme ipliklerinde çift kat bükülmüş yün iplik kullanıldığı tespit edilmiştir. Yalnızca 2 numaralı örneğin atkısında pamuk ipliği kullanıldığı belirlenmiştir.
Halılarda kullanılan motiflere ait dağılım tablosu incelendiğinde en fazla bitkisel motiflerden dal yaprak motifi ve çiçek motifinin, geometrik motiflerinden sekiz köşeli yıldız motifinin (Şekil No: 9, 10, 11, 18), sembolik motiflerden de sedef motifinin tüm örneklerde % 100 oranında kullanıldığı görülmüştür. Geometrik motiflerinden suyolu motifi 40 örnek ve % 97.56’lık oranda, çengel motifi 39 örnek ve % 95.12’lik oranda ve figürlü motiflerden koçboynuzu motifi de 39 örnek ve %92,86’lık oranla yoğun olarak kullanılmıştır. En az ise 1 örnek ve % 2, 43’lük oranda bitkisel motiflerden pıtrak motifinin kullanıldığı daha sonra figürlü motiflerden stilize edilmiş bitkisel şekil “Kurbağa” (Şekil No: 14) motifinin 3 örnek ve % 7.31’lik oranda kullanıldığı belirlenmiştir.
Araştırma kapsamındaki halı dokumalara yörede, kompozisyon ve motif özelliklerine göre isimler verilmektedir. Halı dokuma örnekleri yörede bordür
179
sayılarına göre “Beş Sulu”, “Altı Sulu”,“Yedi Sulu” gibi isimlerle anılmaktadırlar. İncelemeler esnasında ilgili kişiler ile yapılan görüşmelerden ince ve çok sayıdaki bordür sayısının Kavak yöresi dokumacılığına ait bir kompozisyon özelliği olduğu öğrenilmiştir. Tüm örnekler incelendiğinde halı dokumalarda farklı zemin kompozisyonları olmasına karşın ince bordür sayısının 4 ile 7 arasında değişiklik gösterdiği fakat ince yapılarında herhangi bir değişiklik bulunmadığı saptanmıştır.
Bordür zeminde yörede “Bayrak- Gül”, “Badem- Bıyık”, “Sümbül” denilen (Şekil No: 9, 10, 11) stilize edilmiş bitkisel bezemelerle, suyolu motifleri bulunmaktadır. Yörede bu bordürlere zemin düzenlemelerine göre “Bayraklı Su”, “Bademli Su”, bordür zemini renklerine göre de “Kara Su”, “Sarı Su” “Mavi Su”“Yeşil Su” denilmektedir. Tüm örneklerde bordürleri “Direk” ya da “Çubuk” denilen şeritler ve yörede “Boncuk” denilen sedefler çevrelemektedir.
İncelenen Seccade halısı örneklerinden 13’ünde, mihrap merkezinde yörede “Saçak” (Şekil No: 8) Konya yöresindeki bazı bölgelerde de “Kartal” 45
denilen Kavak halılarının zemin düzenlemesindeki ana öğeyi oluşturan geometrik düzenleme bulunmaktadır. Yörede mihrap merkezine yerleştirilen saçak motifi sayısına göre halılara “Tek Saçaklı”, “Üç Saçaklı” ya da “Çift Saçaklı” (Şekil No: 1, 2, 3) gibi isimler de verilmektedir.
Saçak motifi, zemin merkezine 6 örnekte tek saçak, 5 örnekte çift saçak, 1 örnekte ise üç saçak bulunduğu tespit edilmiştir.
İncelenen örneklerden 4 tanesinde ise mihrap merkezinde üst üste yerleştirilmiş sekiz köşeli yıldızlar ile stilize edilmiş bitkisel ve geometrik motiflerin oluşturduğu bezemeler bulunmaktadır (Şekil No: 7). Dört örnekte de mihrap merkezine yalnızca hayat ağacı motifi, bu motifin dal uçlarına da stilize edilmiş bitkisel ve geometrik bezemeler yerleştirilmiştir (Örnek No: 12, 16), (Şekil No:4).
İncelenen seccade halısı örneklerinin 22’sinde hayat ağacı motifinin altında sekiz köşeli yıldız motifinin olduğu tespit edilmiştir (Şekil No: 18). 21 numaralı
180
örnekte ise zemine simetrik yerleştirilen hayat ağacı motifinin birleşim noktasının iki yana yıldız motifi yerleştirilmiştir. İncelenen 19 örnekte hayat ağacının tepe kısmında yörede “Topbaş” denilen stilize edilmiş eşkenar dörtgen bulunmaktadır (Şekil No: 16). Bu motifin Bayundur boyuna ait bir sembol olduğu yöredeki kişiler ile yapılan görüşmelerde öğrenilmiştir.
Seccade halılarından 21 örnekte basamaklandırılmış mihrap nişinin iki yanında ibrik motifinin olduğu (Şekil No:13), 18 örnekte ibrik motifinin ters, 3 örnekte ise düz olarak yerleştirildiği saptanmıştır. Mihrap nişinin iki yanına yerleştirilen ve yörede “İbrik- Leğen” denilen ters ibrik ve yıldız motifi de Kavak Yöresi halı dokumalarının en belirgin özelliğidir.
İncelenen seccade halısı dokumaların tamamına yakınında mihrap nişinin arkasında kalan kısımda Lâdik seccadelerinde de görülen ve yörede “Ceran Boynuzu” da denilin stilize edilmiş lale motifleri raport şekilde yerleştirilmiştir (Şekil No: 12). Bazı örneklerde (Örnek No. 17, 18, 19, 20) bu motifin yarım olarak ta kullanıldığı görülmüştür. 41 numaralı zemin halısı örneğinde ise bu motif yerine pıtrak motifi kullanılmıştır.
Saçak motifi üzerindeki mihraba doğru uzanan göz motiflerinin her biri 24 kola ayrılan Oğuz boylarını temsil etmekte ve bu halıların Kavak halısı olduğunu işaret etmektedir (Şekil No: 8). Besim Atalay çevirisini yaptığı “Divan-ü Lügat-it Türk” adlı eserde Bayundur boyu hakkında, “Bayundur boyu, Oğuz Kağan
Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı
Lügati't-Türk'deki yirmi iki Oğuz bölüğünden üçüncüsü; "Bayundur"lardır.
Damgaları şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur” demiştir46. Ters bir ibrik
motifini hatırlatan bu damga, bölgedeki halıların mihrap boşluklarının iki yanına yerleştirilmiştir. Yörede “İbrik Leğen” olarak isimlendirilen motif Bayundur boyu damgasının mihrabın iki yanına yerleştirilirken stilize edilmiş halidir. Yöredeki kişiler ile yapılan görüşmelerde de bu doğrultuda bilgiler edinilmiştir. Halk
46
Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügati't – Türk, Cilt I , Çev. Besim ATALAY, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, ISBN 975-16-0405-2, 2006, s. 56.
181
tarafından “İbrik-Leğen” motifi olarak isimlendirilen bu damga bölgedeki halı örnekleri için simge durumundadır. Saçak motifinin ortasından geçerek yukarı uzayan hayat ağacı motifinin tepe kısmında bulunan yörede “Topbaş” denilen stilize edilmiş eş kenar dörtgen ise Bayundur Boyunun sembolüdür (Şekil No: 16).
Yastık halılarının kompozisyon düzenlemeleri incelendiğinde, yastık merkezinde çengellerle basamaklandırılmış, yörede “Büyük Top” denilen stilize edilmiş eşkenar dörtgen bulunmaktadır( Şekil No: 15). Bu eşkenar kenar dörtgenlerin içlerinde yörede “Çatal” denilen sekiz köşeli yıldız motifleri ile(Şekil No: 18), bu eşkenar dörtgenden köşelere doğru uzanan yörede “Turunç” denilen (Şekil No: 19), stilize edilmiş çiçek motifleri bulunmaktadır. Merkezde bordürün oluşturduğu köşelere yerleştirilmiş yörede “Çakmak” denilen (Şekil No: 17) stilize edilmiş basamaklandırılmış üçgen motifleri bulunmaktadır. Büyük top ve çakmak motiflerinin arasında kalan alana ise ikişer tane yörede “Küçük Top” denilen (Şekil No: 15) içleri sekiz köşeli yıldız motifiyle (çatal) doldurulmuş ve çengellerle basamaklandırılmış stilize edilmiş eşkenar dörtgen motifi bulunmaktadır.
Yastık halılarında zeminini bir ince bordür çevrelemektedir. Tüm örneklerde bu ince bordürün zeminin de ise suyolu motifi üzerine yerleştirilmiş, yörede “Sümbül” denilen (Şekil No: 11), stilize edilmiş bitkisel bezemeler bulunmaktadır. Yalnızca bir örnekte (Örnek No. 34) sümbül motifi yerine yörede Bayrak- Gül denilen (Şekil No: 9) stilize edilmiş bitkisel bezeme kullanılmıştır.
Bazı Yastık halısı örneklerinde zemin merkezine yörede “Kurbağa”, “Topbaş”, “Armut” ve “Portakal” gibi isimler verilen stilize edilmiş bitkisel ve geometrik bezemeler yerleştirilmiştir (Şekil No: 14, 15, 20, 21).
Halıların bugünkü durumları incelendiğinde genel olarak sağlam ve tek parça halinde oldukları görülmüş fakat bazı örneklerin yüzeylerinde ve kısa kenarlarında yıpranma ve yırtıklar olduğu tespit edilmiştir. Yüzeyde yırtıkların yanı sıra renklerde de güneş ışığından kaynaklanan solmalar oluştuğu görülmüştür.
182
Araştırmada incelenen halı dokuma örneklerinden 31 örnek ve % 75.60’lık