I. Giriş
I.2. Temel Tanımlamalar
Temel tanımlamalar içerisinde ilk sırayı Ar-Ge almaktadır.
Ar-Ge; bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım üretimi dahil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya mevcut olanları geliştirmek amacı ile ya-pılan düzenli çalışmaları ifade etmektedir.
Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında araştırma ve geliştirme har-caması kavramı kullanılmış olmakla birlikte bu kavramın tanımı ya-pılmamıştır. Bu harcamaların niteliği ve dönem kazancının tespitin-de ne şekiltespitin-de dikkate alınacağı konusunda ise ne bu Kanunlarda ne de Vergi Usul Kanunu’nda herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
Ancak 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Tebliği ve 38 Seri No.lu Türkiye Muhasebe Standardında tanımlar yer almaktadır.
4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun üçüncü maddesinde Ar-Ge faaliyetleri, bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek ya da mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım üretimi dahil olmak üze-re yeni sistem, süüze-reç ve hizmetler oluşturmak ya da mevcut olanla-rı geliştirmek amacıyla yapılan düzenli çalışmalar olarak tanımlan-maktadır.
Araştırma ve geliştirme, toplum, kültür ve insan bilgisini de içeren bilgi birikimini artırmak ve bunu yeni uygulamalarda kullanmak için yapılan düzenli yenilikçi çalışmalardan oluşmakla beraber dar anlamda araştırma ve geliştirme, işletmelerde yeni ürün ve üretim süreçlerinin bulunarak ortaya konmasına yönelik sistemli ve yaratı-cı çalışmaların bütünüdür ve Ar-Ge’yi ilgili benzer etkinliklerden ayıran temel kriter, Ar-Ge’de dikkate değer ölçüde yenilik ve özgün-lük bulunmasıdır
Diğer bir anlatımla araştırma; mevcut olmayan ve bilinmeyen bilgi ve teknolojinin kazanılması, geliştirme ise daha ileriye yönlendiril-mesi faaliyeti olup bu faaliyetlerle ilgili olarak yapılan harcamaların tümü de Ar-Ge harcaması olarak ifade edilmektedir.
5746 sayılı Kanunun 2. maddesinde; araştırma ve geliştirme faali-yeti (Ar-Ge); araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bil-gisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarı-mı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik geliş-me sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktı-ları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri ifade etmektedir.
38 No.lu Türkiye Muhasebe Standardında yer alan araştırma ve ge-liştirme tanımına baktığımızda ise; “Araştırma; yeni bilimsel ya da teknik bir bilgi ve anlayış kazanma amacıyla üstlenilen özgün ve planlı incelemedir. Geliştirme; ticari üretim ya da kullanıma başla-madan önce yeni ya da önemli ölçüde geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem ya da hizmetin üretim planı veya tasarımında araştırma sonuçları ya da diğer bilgilerin uygulanmasıdır.”
Türkiye’ de toplam Ar-Ge harcamalarının % 57,2’si üniversite, % 32,3’ü özel sektör, % 10,5’i kamu sektörü tarafından yapılmaktadır ancak Amerika, Japonya ve Avrupa ülkelerinde ise üniversite ile özel sektör arasındaki dağılım Türkiye’dekinin tam tersidir.
Ar-Ge (Araştırma-Geliştirme) kavramı dilimize, İngilizce “RD:
Research and Development” deyiminden tercüme suretiyle girmiş ve yerleşmiştir. Bu kavram herhangi bir açıklamayı gerektirmeye-cek nitelikte çekirdek bir deyimdir. İçeriğine gelince, burada üç te-mel öğeye yer vermek gerekir.
1- Temel Araştırma: Belirli, önceden planlanmış ticari veya sınai amacı bulunmayan bilimsel bir araştırma türüdür.
2- Uygulamalı Araştırma: Belirli bir ticari ve sınai amaca yönel-miş, ya da bir buluşu kar getirici bir duruma getirmeye yönelik araştırma türüdür.
3- Geliştirme Faaliyetleri: Mevcut bir buluş ve teknolojiyi, daha verimli ve etkin bir duruma getirmek için yapılan çalışmalardır.
Ar-Ge harcamaları temel olarak, Ar-Ge faaliyet ve projelerinin yü-rütülmesi için yapılan, ilk madde, malzeme, personel, genel gider türündeki harcamalar ile dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetlerin tü-münü kapsayan giderlerden oluşan harcamalar toplamını ifade eder Ar-Ge konusu irdelendiğinde karşımıza çıkan başlıca kavramlardan birisi de teknoloji kavramıdır. Teknoloji, teknik üretme ve bu tekni-ğin uygulanması ile ilgili gerekli alet, makine ve malzemeyi gelişti-rebilme bilgisidir.
Yenilik (Innovation); bir fikrin veya buluşun pazarlanabilir hale tirilmesi ya da bir mal veya hizmet üretiminde geçerli yeni veya
ge-liştirilmiş bir yöntemin kullanılmasıdır. Bu açıdan yenileme tekno-lojik yenilik yapma süreci, bir dizi bilimsel, teknotekno-lojik, ticari ve ma-li etkinma-liği ifade eder. 5746 sayılı Kanun’un 2. maddesinde yenima-lik;
sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticelerini ifade etmektedir. İngilizce kö-kenli bu sözcük “yenilik” anlamındadır. İnovasyon, yeni veya önem-li ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin; ya da iş uygulamalarında, işyeri organi-zasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır.1
Bu açıdan, şekil, renk ve dekorasyondaki değişiklikler şeklinde bü-tünüyle görsel ve estetik değişiklikler ile ürünün yapı, nitelik ve per-formansını teknik açıdan değiştirmeyen, küçük tasarım ve görünüm farklarından ibaret basit değişiklikler yenilik sayılmaz.
Ar-Ge Projesi; Ar-Ge faaliyetlerini yürütmek için kamu veya özel sektör kuruluşlarınca, bilimsel ve teknik nitelikteki esaslar çerçeve-sinde hazırlanan, bütçesi, süresi, finansman kaynağı gösterilmiş be-lirli bir amacı olan projeler olarak tanımlanmaktadır. 5746 sayılı Ka-nunun 2. maddesine göre; Ar-Ge Projesi: Amacı, kapsamı, genel ve teknik tanımı, süresi, bütçesi, özel şartları, diğer kurum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce sağlanacak aynî ve/veya nakdî destek tu-tarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve Ar-Ge faaliyetlerinin her safhasını belirleyecek ma-hiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde hazırlanan projeyi ifade et-mektedir.
1 Oslo Kılavuzu/OECD, AB–2005
Ar-Ge Finansmanı; Ar-Ge projesi bazında, yerli, yabancı ve ulus-lararası kuruluşlardan sağlanan kredi ve fonlar ile Devlet ve özel sektör kuruluşlarının bütçelerine konulan ödeneklerden oluşan kay-naklar toplamıdır.
5746 sayılı Kanunun 2. maddesine göre; Ar-Ge Merkezi; dar mü-kellef kurumların
Türkiye’deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bu-lunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir bi-rim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliş-tirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan bi-rimleri ifade etmektedir.
5746 sayılı Kanunun 2. maddesine göre; Ar-Ge Projesi: amacı, kap-samı, genel ve teknik tanımı, süresi, bütçesi, özel şartları, diğer ku-rum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce sağlanacak ayni ve/veya nakdi destek tutarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve Ar-Ge faaliyetlerinin her safhası-nı belirleyecek mahiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde hazırla-nan projeyi ifade etmektedir.
5746 sayılı Kanunda açık olarak tanımlanan diğer kavramlar aşağı-daki gibidir:
Rekabet öncesi işbirliği projeleri; birden fazla kuruluşun; ölçek ekonomisinden yararlanmak suretiyle yeni süreç, sistem ve uygula-malar tasarlayarak verimliliği artırmak ve mevcut duruma göre da-ha yüksek katma değer sağlamak üzere, rekabet öncesinde ortak parça veya sistem geliştirmek ya da platform kurabilmek amacıyla yürütecekleri, Ar-Ge faaliyetlerine yönelik olarak yapılan ve
fizibi-liteye dayanan işbirliği anlaşması kapsamında, bilimsel ve teknolo-jik niteliği olan projeleri,
Teknogirişim sermayesi; örgün öğrenim veren üniversitelerin her-hangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek du-rumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihin-den en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu ida-releri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçeve-sinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan serma-ye desteğini,
Ar-Ge personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştır-macı ve teknisyenleri;
Araştırmacı: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım ve-ya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanları,
Teknisyen: Mühendislik, fen ve sağlık bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek lisesi veya meslek yüksek okullarının teknik fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişileri,
Destek personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli,
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumunu, ifade etmektedir.