DSÖ’nün Temel Organları

62 işbirlikleri hiçbir zaman kapsamlı olmamış ve yalnızca salgın hastalıklar gibi spesifik konuları kapsamıştır. DSÖ ise sağlık konusu ile en geniş anlamda ilgilenmekte ve görev alanını daha geniş sosyal bir bağlamda ele almaktadır. Birinci bölümde de ayrıntılı biçimde değinildiği üzere DSÖ kurulana kadar birçok bölgesel ve uluslararası çapta faaliyet gösteren sağlık örgütü kurulmuştur. Ancak DSÖ tüm dünya ülkelerinin üye sayıldığı bir genel kurulunun bulunması sebebiyle, diğer uluslararası örgütlerden farklıdır. Bu genel kurul Dünya Sağlık Asamblesi olarak adlandırılmaktadır ve ilk Dünya Sağlık Asamblesi, 24 Haziran 1948'de Cenevre'de 55 üye devletten 53'ünün katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Düzenlenen ilk Asamble’de DSÖ Ara Komisyonu’nun varlığının, görevleri DSÖ tarafından hemen üstlenilmek üzere 31 Ağustos 1948 tarihinde sona ermesine karar verilmiştir. Günümüzde DSÖ’ye üye, 194 adet ülke bulunmaktadır.

63 dış ilişkiler konularına hâkim delegeler de göndermektedir.¹³⁶ Her üye ülkenin sağlık uzmanlarından oluşan 3 adet delegesi bulunmaktadır.¹³⁷ Asamble’nin temel görevi, örgütün politikalarını belirlemektir. Ayrıca Genel Direktör’ü atamakta, örgütün mali politikalarını denetlemekte ve önerilen program bütçesini gözden geçirerek onaylamaktadır. Yönetim Kurulu’nun hazırladığı raporlar da Asamble’de değerlendirilmekte; daha ileri çalışma, araştırma veya rapor gereken konular hususunda talimatlar verilmektedir. Diğer ilgili uluslararası kuruluşların temsilcilerinin ve resmi olarak kabul gören STK’ların, gözlemci olarak Asamble’ye katılmalarına izin verilmektedir. Asamble, çalışmalarını yürütürken Yönetim, Finans, Hukuki İşler, Program ve Bütçe Komitesi gibi belirli sorumlulukları olan komiteler tarafından desteklenmektedir. Kararlar "bir devlet, bir oy" ilkesi ile alınmaktadır, böylece tüm ülkelere boyutları ve gücü ne olursa olsun karar verme konusunda eşit söz hakkı verilmektedir. Uygulamada Asamble’de alınan kararların çoğunluğu oylamaya tabi değildir, kararlar oybirliği ile kabul edilir ve öneri olarak sunulmaktadır.¹³⁸ DSÖ Anayasası’nın 19. ila 23. maddeleri çerçevesinde, örgütün yetkisi dâhilindeki meselelere ilişkin sözleşmeler ve tavsiyeler ile DSÖ Anayasası’nın 21. maddesinde belirtilen konularda¹³⁹ tüzükler kabul edilebilmektedir. Gerek sözleşmeler, gerek tüzükler taraflar için bağlayıcı hukukî niteliktedir. Ancak Asamble tarafından kabul edilen tavsiyelerin üye devletler bakımından bağlayıcılığı bulunmamaktadır.¹⁴⁰

136Nitsan Chorev, The World Health Organization between North and South, Ithaca, Cornell University Press, 2012, s.4.

137Cockerham ve Cockerham, a.g.e. , s.122.

138Lee, 2009, a. g. e. , s. 25.

13921.madde hastalıkların uluslararası yayılmasını önlemek için sıhhi ve karantina gereksinimleri, uluslararası kullanım için teşhis ve tanı yöntemlerine ilişkin standartlar gibi konuları kapsamaktadır.

Ayrıntılı bilgi için bkz. DSÖ Anayasası: http://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf?ua=1 , Erişim Tarihi: 10.03.2017.

140Uğur Samancı, “Dünya Sağlık Örgütü ve Normatif İşlevi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1, 2016, s. 83-84.

64 Yönetim Kurulu ise Asamble tarafından alınan kararların uygulanmasını denetlemektedir. Yönetim Kurulu’nun temel görevleri Asamble’nin karar ve politikalarını uygulamak, Asamble’ye danışmanlık yapmak ve genel olarak Asamble’nin işlerini kolaylaştırmaktır. 1948 yılında DSÖ kurulduğunda Yönetim Kurulu 18 üyeden oluşmaktayken, 2007 yılında DSÖ'nün üye sayısının artması sebebiyle, Yönetim Kurulu üye sayısı 34'e yükseltilmiştir.¹⁴¹ Günümüzde DSÖ’nün Yönetim Kurulu, sağlık alanında teknik açıdan yetkin, Asamble tarafından 3 yıllık bir süre için seçilen 34 üyeden oluşmaktadır. Uygulanan rotasyon kuralı aynı üye ülkeden ard arda iki dönem Yönetim Kurulu üyesi seçilmesine izin vermemekte, böylece her ülkenin iki dönemde bir Yönetim Kurulu’nun bir parçası olabilmesi mümkün kılınmaktadır. Asamble delegelerden farklı olarak, Yönetim Kurulu üyelerinin kendi hükümetlerinin temsilcileri olarak değil, konferansa katılanların tamamı adına uzman olarak hareket etmeleri beklenmektedir.¹⁴² Yıllık Yönetim Kurulu toplantısı, üyeler Dünya Sağlık Asamblesi’nin belirlediği gündem ve Asamble’de ele alınacak kararlar konusunda uzlaşmaya vardıklarında, Ocak Ayı’nda gerçekleşmektedir. Daha sonra Dünya Sağlık Asamblesi’nin akabinde Mayıs Ayı’nda daha kısa olan ikinci bir toplantı gerçekleşmektedir.

Sekretarya ise örgütün teknik ve idari personelinden oluşan, DSÖ programlarını ve kampanyalarını yürütmekle yükümlü bir organdır. Sekretarya, Cenevre’deki Genel Merkez, 6 bölge ofisi ve 150’yi aşkın ülke ofisinden oluşmaktadır. Sekretarya, Yönetim Kurulu tarafından aday gösterilen ve Asamble tarafından beş yıllık bir dönem için onaylanan Genel Direktör tarafından yönetilmektedir. Genel Direktör’ün üstlendiği sorumluluklar arasında Sekretarya personelinin atanması, yıllık mali tabloların hazırlanması ve önerilen program bütçesinin hazırlanması yer almaktadır. Üye devletlerin

141Lee, 2009, a. g. e., s. 26.

142Chorev, a.g.e., s.5.

65 personel atanması konusunda yetkileri yoktur. Genel olarak tüm idarî kararlar Genel Direktör tarafından alınmakla birlikte, Genel Direktör’ün bu idarî nitelikte işlem yapma yetkisi devredilebilmektedir. Ancak DSÖ Genel Direktörü’nün teknik ve idarî sorumluluklarının ötesinde de sorumlulukları vardır. Genel Direktör üye devletlerle, diğer örgütlerle ve uluslararası kamuoyuyla ilişkilerde örgütü temsil eder ve dolayısıyla örgütün itibarını ve saygınlığını da korumakla yükümlüdür.¹⁴³ DSÖ’nün sekretaryasında sağlık da dâhil olmak üzere birçok farklı branşlarda uzmanlar ve destek personel, kuruluşun faaliyetlerini uygulamak, toplantılar ve raporlar hazırlamak gibi kuruluşun işleyişini sağlamak üzere görev yapmaktadır. DSÖ personeli belirli süreli iş sözleşmesi kapsamında dünya çapında 150’den fazla ülkede çalışmakta, teknik konularda sağlık bakanlıklarına danışmanlık yaparak sağlık sektörü genelinde önleme, tedavi ve bakım hizmetleri konusunda yardım sağlamaktadır.

Bu çabalar merkez ofisinin yanı sıra bölgelerin özel ihtiyaçlarına duyarlı olan 6 adet bölge ofisi tarafından koordine edilmektir (bkz. EK-1). DSÖ bölge ofisleri iki ana nedenle oluşturulmuştur. Birincisi, etkin uluslararası sağlık işbirliğinin sağlanması için tüm üye ülkelerle etkin kurumsal bağlantılar gerektiğinin fark edilmiş olmasıdır. Merkezi, bölgesel ve ülke düzeyinde faaliyetleri kapsayan bir organizasyon yapısının; DSÖ'nün dünya çapında sorumluluklarını gerçekleştirme kapasitesini arttırması hedeflenmiştir.

İkincisi, DSÖ'nün kurulduğu tarihte bölgesel sağlık kuruluşlarının varlığıdır. Birinci bölümde de belirtildiği gibi, ABD ve bölgedeki diğer hükümetlerin PAHO'nun özerkliğini korumaya yönelik arzusu sebebiyle gerginlik ortaya çıkmıştır. Bu gerginlik PAHO’nun lağvedilmeden DSÖ’ye bağlanarak bölge ofisine dönüştürülmesi ile çözülebilmiştir. Her bölgesel organizasyon, hükümetlerarası bir bölgesel komiteden ve bölgesel komite tarafından aday gösterilen, Yönetim Kurulu tarafından atanan bir Bölge

143Samancı, 2016, a.g.m., s. 69-70.

66 Müdürü’nce yönetilen bölge ofisinden oluşmaktadır. Ülkelerle yakın ilişkiler kurabilmek için birçok fırsat sunan bu bölgeselleşmiş yapı, DSÖ'nün karşılaştırmalı avantajlarından biri ve meşruiyetinin önemli bir dayanağı olarak görülmektedir.¹⁴⁴ Her üye devlet, bulunduğu coğrafi bölgeye göre bir bölge ofisinin üyesidir. Ancak bu kuralın bazı istisnaları bulunmaktadır. Örneğin İsrail coğrafi olarak Doğu Akdeniz Bölge Ofisi’ne bağlı olması gerekirken, Arap ülkelerinin işbirliği yapma konusunda itirazlarından dolayı Avrupa Bölge Ofisi’nin bir üyesidir.

Yukarıda bahsi geçen 6 bölge ofisinin yanı sıra her üye ülkede, ülke ofisleri bulunmaktadır. DSÖ ülke ofislerinin temel görevi, ev sahibi ülkenin sürdürülebilir sağlık gelişimi için politika yapımını desteklemek, bütüncül sağlık sistemi yaklaşımını geliştirmek ve ev sahibi ülkenin taleplerine yanıt vermektir. Bölge ve ülke ofisleri, teknik destek ve ulusal kapasitelerin geliştirilmesine odaklanmaktadır. Bu örgütlenme biçimi sağlık bakanlıkları ve diğer ulusal ve uluslararası ortaklarla yakın bir ilişki kurulmasına izin vermekte; bu da DSÖ'ye zaman içinde ülke, bölge ve küresel düzeyde sağlık trendlerini izleyip, bilgi toplaması için kolaylık sağlamaktadır.¹⁴⁵

DSÖ, üye devletler tarafından ödenen aidatlar ve gönüllü katkılar tarafından finanse edilmektedir. Her üye devletin ödemek zorunda olduğu aidat miktarı, söz konusu ülkenin refah düzeyi ve nüfusuna göre hesaplanmaktadır. Gönüllü katkılar, üye devletlerden, vakıf ve sivil toplum gibi kuruluşlar tarafından iletilmektedir. DSÖ’nün program bütçesi, örgütün iki yıllık bir dönem boyunca beklenen çıktılarını ve bütçe gereksinimlerini ortaya koymaktadır. Üye ülkelere ve diğer ortaklara hem program performansı hem de

144Riikka Koskenmaki, Egle Granziera ve Gian Luca Burci,“The World Health Organization and its Role in Health and Development”, (Ed. Anna Gatti ve Andrea Boggio), Health and Development- Toward a Matrix Approach, London, Palgrave Macmillan. 2009, s.19.

145Gatti, a.g.e. , s.19.

67 finansmanı hakkında ayrıntılar sunmak için, her çeyrek yılda bir güncellenen bir program bütçesi web portalı kurulmuştur. Bu portalde yayınlanan bilgiler sayesinde örgütün bütçesi ve kaynaklarının kullanımı konusunda şeffaflık sağlanarak, hesap verebilir bir yönetim benimsenmeye çalışılmaktadır.