Hem batı hem de gelişen ülkeler teknolojik gelişmelerden etkilenmektedir. Bazı yazarlar bu nedenle geliştirilmiş bir teknoloji okuryazarlığına olan ihtiyacı ifade etmektedirler. Şöyle ki, modern vatandaşlar teknolojik karar verme içindeki bilgiye sahip olma konumundadırlar (Dyrenfurth, 1984; ITEA, 2000). Teknolojinin bilgisayarlar ve internetten daha fazlasını kapsaması gibi, teknoloji okuryazarlığı da teknolojiyi kullanmada el becerilerinden daha fazlasını kapsamaktadır (Bugliarello, 2000). Teknoloji okuryazarlığı teknolojiyi kullanma, yönetme, değerlendirme ve anlama yeteneğidir (ITEA, 2003, s.9).
Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma- sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir. Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi;
· Bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun sekilerde kullanır.
· Problemleri çözerken ve karar verirken bilimsel süreç becerilerini kullanır. Fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlar. · Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler geliştirir; bilimsel tutum ve
değerlere sahip olduğunu gösterir.
“Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi üretmede daha etkin bireylerdir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için 7 boyut düşünülebilir” (MEB, 2006, s.5). Bunlar:
1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası 2. Anahtar fen kavramları
3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)
4. Fen – Teknoloji – Toplum – Çevre (FTTÇ) ilişkileri 5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler
6. Bilimin özünü oluşturan değerler 7. Fen’e ilişkin tutum ve değerler (TD)
Gagel (1997, s.25), teknolojideki hızlı ve devam eden değişim süresince teknoloji okuryazarlığının doğasında olan, devamlılık gösteren ortak unsurları belirtmektedir. Teknoloji okuryazarlığın bu tipi bireysel teknolojilerin ayrıntıları ve teknolojik gelişimin süreçleri hakkında bilgi içermektedir. Bu aynı zamanda, teknolojinin tarihsel ve kültürel içeriğinin holistik bir anlayışını ve öncelikli, girişimci ve zengin kaynaklı düşünceye dayalı bir uyumu da içermektedir. Sonuçta, teknoloji okuryazarlığı dört genelleştirilmiş yeterliliği içermektedir. Bunlar;
1. Hızlı ve devam eden teknolojik gelişmeye uyum sağlamak ve bu teknolojik gelişmenin üstesinden gelebilmek.
2. Teknolojik problemler için yaratıcı ve yenilikçi çözümler üretmek. 3. Hem etkili hem de verimli teknolojik bilgi yoluyla hareket etmek.
4. Teknoloji ve onun insanların yaşam dünyası ile olan ilişkisini akıllıca değerlendirmektir.
Amerikanın önde gelen ekonomistleri ve liderleri vatandaşların ekonomik gelişimi devam ettirmeleri için teknoloji okuryazarı olmaları gerektiğini savunmaktadırlar (Bybee, 2003; Colaianne, 2000). Cinsiyeti ne olursa olsun tüm öğrenciler, daha bilgili kararlar verme yeteneğiyle sonuçlanan, kullandıkları teknolojileri kritik olarak değerlendirebilecek tüketiciler olmak için gerekli becerileri elde etme ihtiyacındadırlar.
Bu ilgiler “Teknoloji Okuryazarlığı için Standartlar” da belirtilmektedir (ITEA 2000). “Tüm Amerikalılar için Teknoloji Projesi” 20 bilişsel ve süreç standartlarını 5 kategoride gruplamıştır. Bunlar;
1. Teknolojinin Doğası: Teknolojinin nitelikleri ve kapsamı, teknolojinin çekirdek kavramları, teknolojilerin kendi arasındaki ilişkiler ve teknolojinin diğer alanlarla arasındaki bağlantılar.
2. Teknoloji ve Toplum: Teknolojinin kültürel, sosyal, ekonomik ve politik etkileri, teknolojinin çevre üzerine etkileri, teknolojinin kullanımı ve gelişiminde toplumun rolü, teknolojinin tarih üzerine etkisi.
3. Tasarım: Tasarımın niteliği, mühendislik tasarımı, sorun gidermenin rolü, araştırma ve geliştirme, buluş ve icat, problem çözmede deneyim.
4. Teknolojik Bir Dünya İçin Yeterlikler: Tasarım sürecini uygulamak, teknolojik üretimleri ve sistemleri kullanmak ve sürekliliğini sağlamak, üretimlerin ve sistemlerin etkisini değerlendirmek.
5. Tasarlanmış Dünya: Medikal teknolojiler, tarımsal ve ilgili biyoteknolojileri, enerji ve güç teknolojileri, bilgi ve iletişim teknolojileri, ulaşım teknolojileri, üretim teknolojileri, yapı teknolojileri.
National Academy of Engineering (Ulusal Mühendislik Akademisi) (NAE) ve National Research Council (Ulusal Araştırma Kurumu) (NRC) (2006, s.34), teknoloji okuryazarı insanın bazı özelliklerini şu şekilde ifade etmektedirler.
1. Teknolojinin günlük hayatın her yönünde yer aldığının farkına varır. 2. Teknolojinin insan tarihini şekillendirme yollarından bazılarını ve
insanların teknolojiyi nasıl şekillendirdiğini bilir.
3. Teknolojinin toplumun değerlerini ve kültürünü yansıttığını anlar.
4. Teknolojinin gelişimi ve kullanımları hakkındaki kararlara uygun olduğu zaman katılır.
5. Evde ya da iş yerindeki basit mekanik ya da teknolojik problemleri tanımlayabilir ve çözebilir.
6. Günlük hayatta karşılaşılan bir problemi çözmek için tasarım-düşünme sürecini kullanabilir.
7. Farklı kaynaklardan ilgili teknoloji konuları hakkında bilgi edinebilir. “Tüm vatandaşların fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesini amaçlayan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın genel amaçları ise şunlardır” (MEB, 2006, s.9):
Öğrencilerin;
· Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak,
· Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek,
· Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak,
· Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri kazanmalarını sağlamak,
· Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,
· Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak,
· Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,
· Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak,
· Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak,
· Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını,
toplum ve çevre ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak,
· Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır.
Petrina (2007, s.195), teknoloji okuryazarlığı ve yeteneği ile ilgili olarak Tomei’den (2005) uyarladığı bir taksonomiyi sunmaktadır (bkz. Tablo 2.3).
Tablo 2.3: Teknoloji Okuryazarlığı ve Yeteneği İçin Taksonomi Okuryazarlık
Teknolojiyi ve onun bileşenlerini anlamak.
· Sözel ve yazılı iletişimdeki teknolojiyi anlama.
· Temel teknolojileri kullanma. İşbirliği
Düşünceleri paylaşma ve işbirliği yapma, teknoloji yoluyla ilişkileri
biçimlendirme.
· Gerek teknoloji hakkındaki gerekse teknoloji yoluyla bilgiyi paylaşmak.
· İşbirliğine olanak sağlamak için teknolojiyi kullanmak.
Karar Verme
Yeni ve somut çözümlerde teknolojiyi kullanma.
· Problem çözmede teknolojiyi uygulama.
· Problemlere yönelik etkili çözümler tasarlama. Ayırt Etme
Uygun teknolojileri seçme
· Etkililiğini belirlemek için teknolojilere değer biçmek. · Problemler için uygun
kaynakları ayırt etme. Bütünleştirme
Yeni teknolojiler ve kaynaklar oluşturma.
· Yeni teknolojileri ve kaynakları tasarlama, oluşturma ve
uygulama.
· Diğer teknolojileri tamamlayıcı teknolojileri kullanma.
Toplumdaki Teknoloji Teknoloji çalışması ve onun
toplumdaki değeri
· Telif hakları kanununu ve fikir haklarını analiz etme.
· Teknolojinin yasal ve etik kullanımlarını saran konuları tartışma.
· Uygun teknolojilerin sonuçlarını göz önünde bulundurma.