3.1. Sayfa, Sütun ve Ebadı
Elde bulunan nüshalara göre gazetenin, genelde prensip olarak iki yaprak ve dört sayfa şeklinde ve 54x36 ebatlarında günümüz tabloid gazete boyutlarına yakın bir boyutta yayınlandığı görülmektedir. Ancak gazete Harf Đnkılâbı’nın ardından yeni harflere geçtikten sonra tek yaprak ve iki sayfa halinde çıkarak küçülmüştür (Arabacı, 2003: 284) Genellikle sütun uzunluğun 6,5 cm olmak üzere dört sütun olarak tanzim edilen gazetenin ikinci ve üçüncü sayfalar, bazen iki bazen üç sütun olarak yayınlandığı görülmüştür. 14 Mart 1910 tarihli nüshada birinci sayfa dört sütun olarak tanzim edilmiş ancak “Meclis Umumi Kararı” başlıklı haber iki sütun birleştirilerek36 neşredilmiştir. Yine ulaştığımız nüshalara göre gazetenin özel günlere has özel tasarımlarla37 çıktığı görülmektedir (26 Temmuz 1910: 1). Bunlara ilaveten Cülûs (padişahın tahta çıkma), veladet (doğum) günlerinde birinci hamur kâğıtla basılmakta, yazılar üzerine yaldız sürülerek parlak yaldızlı sayılar yayımlanmaktadır (Arabacı vd. 2009: 47).
35 Bkz: Ek-1/H.
36 Bkz: Ek-15. 37 Bkz: Ek-16.
3.2. Mizanpajı
Yazılı basın alanında, eldeki materyali bir düzen içerisinde, önemine göre sıralayarak ve belli bir estetik kazandırarak sayfalara aktarma işlemine mizanpaj ya da sayfa tasarımı adı verilmektedir. Yirminci yüzyılın başlarına kadar gazetelerde sayfa düzenlerinde sade bir üslup tercih edilmiştir. Haberler, yukarıdan aşağıya ufak bir başlıkla sıralanarak haberin önemine göre resimlenmiş, okurların dikkatini çekme gibi bir endişe içerisinde olunmamıştır. Ancak, 1900 ile 1914 yılları arasında başlıklar büyültülerek daha canlı sayfa düzenleri yapılmaya başlanmış, hatta gazetelerin birinci sayfalarında fotoğraf klişeleri de bu dönemde ortaya çıkmıştır (Aydın, 2004: 35).
Konya Vilâyet Gazetesi’nin sayfa düzenlemesine gelince öncelikle sayfanın üst
kısmına büyük ve kaim puntolarla Konya ismi yerleştirilmiştir. Başlık dönemin tekniği gereği klişedir. Konya başlığının sağında ilan, abonelik bilgileri ve ücret bilgileri bulunmaktadır. Solunda ise idare bilgileri ile birlikte şu ifade yer almaktadır: “Umur-ı
idare ve tahriyeye aid mevad için Matbaa Müdüriyetine müracaat olunur. Menafi-i umumiyeye aid asar meccanen kabul derc olunur. Derc edilmeyenleri iade olunmaz”.
Başlık klişesinin hemen altında iki çizgi arasına “Konya” başlığının tam altına gelecek
şekilde iki küçük motif arasında “Haftada bir kere neşrolunur. Vilâyet gazetesidir. ” ifadesi yer almaktadır. Bazı sayılarda ise38 “vilâyet gazetesidir” kısmı “Resmi Vilâyet gazetesidir” şeklinde yer almıştır. Bu ifadenin solunda gazetenin yayınlandığı günün hicri tarihi, sağında ise Rumi tarihi verilmektedir. Yeni alfabeye geçilmesinin ardından gazete haftada iki defa çıkmaya başlamıştır. Başlık altındaki yazı, “Pazar ve Çarşamba
günleri neşrolunur, Vilâyet gazetesidir” şeklindedir (Arabacı, 2003: 284).
Başlık klişesinin üstünde bir çizgi çizginin üstünde ise ortada gazetenin yayınlandığı gün, solunda gazetenin sayı numarası sağında ise gazetenin yayına başladığı günden itibaren kaç senedir yayınlandığını gösteren sene numarası yazmaktadır (4 Nisan 1911: 1)39.
Ancak gazetede, Cumhuriyetin ilanıyla birlikte başlık klişe mizanpajının değiştirildiği görülmektedir. Nitekim, 25 Ocak 1928 tarihli nüshada klişenin altındaki çizgi teke inmiş, tarih ve numara klişenin üstüne alınmış ve klişenin sağı ve solunda yer
38 Bkz: Ek-11-14.
alan bilgiler kesik çizgilerle ile çerçevelenmiştir40. Gazetenin Harf Đnkılâbından sonra önemini giderek yitirmesi sebebiyle yeni harflerle, tek yaprak ve iki sayfa halinde çıkarak küçülmüştür (Arabacı, 2003: 284).
Düz yazı karakterinin kullanıldığı gazetede, yazı başlıkları içerikten ayrı olarak iri puntolarla verilmiş ve araya konan şekillerle içerikten ayrılmıştır. Başlığın hemen altında yer alan alt başlıkların ise içerikle karışmasını önlemek amacıyla çoğu zaman işlemeli iki motif arasında verildiği görülmektedir.
Standart başlık yazılarının altında gazetenin günlük haber ve makalelerinin yer aldığı görülmektedir. Gazetenin tüm sayılarında bu haber ve makaleler dört sütun halinde verilmiştir. Fakat zaman zaman sütunlar bozulmuş, kimi zaman birleştirilmiştir. Gazetenin tüm sayılarında yukarıdan aşağı doğru çizilen sütunlar arası çizgiler varlığını korumuştur. Bu yönüyle Konya Vilâyet Gazetesi’nde de dönemin diğer gazetelerinde olduğu gibi boyuna bir mizanpaj usulü uygulanmıştır.
Gazetede yayınlanan haberler, birbirinden çoğu zaman üçgen şeklindeki üç yıldız veya bir çizgiyle ayrılmaktadır. Gazetede ayrı bir habere geçildiği bu şekilde anlaşılmaktadır. Gazetenin birinci sütunda merkezden yeni gelmiş resmi tebliğler, yönetmelikler, meclis ilanları, Vilâyete ulaşmış telgrafların öncelikle yer aldığı görülmektedir. Đç sayfalarda ise yapılan atamalar, ilde verilen konferanslardan ayrıntılar, edebi tenkitler birinci sayfadan devam eden haberler görülmektedir. Gazetenin son sayfası genellikle ilâna ayrılmıştır. Bazı ilanlar kısaca yer alırken Vilâyete bağlı icra dairelerinden gelen ilânların uzun uzadıya gazetede neşredildiği görülmektedir. Bu yönleriyle Konya Vilâyet Gazetesi tam bir resmi gazete hüviyetindedir.
Gazetenin mizanpajında dikkat çeken bir diğer husus, haberlerin kimi zaman “Taze havadis” ortak başlığı altında sırayla yazılmasıdır. Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren dış gelişmelere de yer veren gazete, “Đcmal-i Ahval”, “Đlânât”, “Tevcihat” gibi başlıkları, sülüs yazısı şeklinde neşretmiştir. Yine şehirde ve vilâyete bağlı bulunan yerlerde yaşana adli vakaların “Adliye” başlığı altında toplanarak haberleştirildiği dikkat çekmektedir. Gazetenin son sayılarında ise eski sayılarına nazaran, haberlerin genel bir başlık verilip bölüm halinde sunulduğu anlaşılmaktadır. 25 Ocak 1928 tarihli sayıda bu uygulamaya sıkça rastlanılmıştır. Örneğin ilânlar, müdürlük veya kuruluşların
ismi anılıp başlıklar halinde alt alta verilmiştir. Yine bu sayıda ulaştığımız diğer sayılardan farklı olarak başlıkların daha büyük puntolarla değerlendirildiği, ilan ve makale başlıklarına iki sütun birleştirilerek daha vurgulu hale getirildiği ve makalenin konusu, başlığı ve yazarının süslü çizgilerle çerçevelendiği görülmektedir41. Bu özellikleriyle de Konya Vilâyet Gazetesi’nin son dönemde gazetecilik anlayışının ilerlediği yorumu getirilebilir.
41 Bkz: Ek-5.
II. BÖLÜM
GAZETENĐN ÇIKIŞ AMACI VE YAYIN POLĐTĐKASI
Vilâyet gazeteleri yayınlandıkları ilin ilk gazeteleri olmuş ve yayınlandıkları ilde halkın fikrî seviyesinin gelişmesi ve her türlü medeni gelişmeden haberdar edilmesi ve eğitim görevini yerine getirmişlerdir. Araştırmanın bu bölümünde Konya Vilâyet Gazetesi’nin ulaşılan sayılarında yer verdiği haberler dikkate alınarak yayın politikası değerlendirilmeye çalışılmıştır.
1. Amacı, Yayın Politikası, Đncelediği konular ve Koleksiyonları