3.1. Kuruluş Yeri Seçimi
Bu çalışmada, Türk Somonu İşleme Tesisi kuruluş yeri olarak Samsun Bafra Organize Sanayi Bölgesi’ne göre öngörülerde bulunulmuştur. İhtiyaç duyulan hammaddeye kolayca ulaşılabilecek bir bölge olduğu (Samsun-Alaçam-Yakakent-Gerze-Sinop) için kuruluş yeri olarak Bafra tercih edilmiştir.
Ayrıca, bölgede balıkçılığın yoğun bir şekilde yapılıyor olması, bir küme altyapısının var olması nedeniyle hammaddenin bol ve kolay temin edilmesi ve tedarikçilerin yakınlığı nakliye maliyetlerini düşürecektir. Bunlara ilave olarak Samsun; lojistik imkânları oldukça gelişmiş, kara, hava ve deniz yoluyla ulaşımın rahatlıkla yapılabildiği bir şehirdir.
Samsun-Sinop yolu güzergahında Kızılırmak Deltası havzasında yer alan Bafra ve Yakakent ilçeleri eskiden beri balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği kültürünün olduğu alanlardır. Bafra’da 1997 yılında kuruluşunu tamamlayarak faaliyete geçmiş Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Yine 1982 yılında Samsun’da kurularak daha sonra Sinop’a taşınan Su Ürünleri Fakültesi su ürünleri yetiştiriciliği konusunda bölgedeki firmaların yararlanabileceği nitelikte akademik hizmet vermektedir.
2009 yılı Temmuz ayında ilân edilen Bakanlar Kurulu kararı ile OMÜ Atakum Yerleşkesi‘ndeki 80.000 m² arazi üzerine kurulan Samsun Teknoloji Geliştirme Bölgesi, 2010 yılı Haziran ayında üniversite-kamu-özel sektör-sivil toplum örgütlerinin ortaklığı ile çalışmalarına başlamıştır.
Samsun’da 2 inkübatör (kuluçka merkezi) bulunmaktadır. İnkübatörlerde toplam 39 firma faaliyet göstermekte olup bunların 13’ü Ondokuz Mayıs Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi’nde (Ondokuz Mayıs TEKMER) ve 26’sı ise SABEK İş Geliştirme Merkezi’nde (SABEK İŞGEM) yer almaktadır.
TEKMER’de ağırlıklı olarak yazılım firmaları (%23) ile tarım ve ormancılık makinaları imalatı yapan firmalar (%15) yer alırken SABEK İŞGEM’de yer alan firmaların %50’si sağlık sektörüne yönelik (sarf malzemeleri, cerrahi aletler, ortopedik malzemeler vb.) imalat yapmaktadır.
Ar-ge faaliyetleri kuşkusuz işletmelerin kendisini geliştirme aşamalarında önem arz etmektedir. Bununla birlikte söz konusu tesis yeni kurulacağından kuruluş aşamasında dikkat edilmesi gereken önemli hususlar bulunmaktadır. Su ürünleri işletmelerinin kurulması aşamasında ÇED kapsamında göz önünde bulundurulması zorunlu olan yer seçimi, teknoloji ve üretim sistemleri alternatifleri ile balık türleri, yemler ve kullanılan kimyasallar, çevresel ve ekonomik faktörler dikkate alınmalıdır.
Tesisin tasarımı aşamasında; tesis(ler)in tipi, büyüklüğü ve kapasitesi, saha ve saha planı, erozyon kontrol ve drenaj planları, inşaat ve etki alanının büyüklüğü, saha erişimi, inşaat ve işletmeden kaynaklanan emisyonlar, atık su ve diğer atıklar, yardımcı tesisler ve hizmetler, yerel altyapı ve iş gücü, kapama ve yenileme planları ile yerel veya uluslararası turistik alanlar dikkate alınmalıdır.
3.2. Üretim Teknolojisi
Su ürünlerinin doğru işlenmesi ve muhafazası ancak modern, teknolojik, çevreye duyarlı ve verimli çalışan tesislerde mümkündür. Tüketici sağlığının korunması için ürünlerin tüketiciye sağlıklı ve güvenilir bir şekilde ulaşması, mevzuatla istenilen en az alt yapı, teknik ve fiziksel şartlar ile çalışma sırasındaki hijyen şartlarının sağlanması gereklidir. Bu çalışmaya konu tesiste yenebilen su ürünleri işleme tekniklerinden dondurulmuş ürün teknolojisi temelli bir makine yatırım planı yapılmıştır.
Şekil 6.Su Ürünleri Yetiştiriciliği İş Akış Şeması
Kaynak: Elazığ Balık İşleme Tesisi Fizibilite Raporu, 2011
Üretim teknolojisi olarak, yarı otomasyonlu üretim yöntemi esas alınarak personelden kaynaklanabilecek hatalı ürün üretimi ve iş kazası riski minimuma indirilecektir. Proje kapsamında tesiste taze ve donuk bütün balık ve fileto balık işlenecek, ilerleyen dönemlerde müşteri talebine göre tesiste füme balık çalışması da yapılacaktır.
Taze ürün; faaliyet alanına getirilerek hammadde kabul alanında 0/+2 0C soğuk muhafaza edilen balıklar, işleme hattına alınarak, kalibrasyonu yapıldıktan sonra, pul alma makinesinden geçirilerek, basınçlı su ile pullarından arındırılacaktır. Bu adımdan sonra fileto makinesine alınarak kafa ve kuyruk
kesilip, çift bıçaklı fileto bölümünde ikiye ayrılarak, tek ya da çift fileto halinde makineden çıkacaktır.
Strofor kutulara dizilecek, tartıldıktan sonra buzlanıp paketlenerek sevkiyatı yapılıncaya kadar 0/+4 0C soğuk muhafaza edilecektir.
Tablo 28.Tesis İçin Gerekli Olan Yerli/İthal Makine Ekipman Listesi
Makine Adı Menşei Adet
Konveyör Türkiye 2
Boylama Hattı Türkiye 1
Konveyör Türkiye 1
Hassas Terazi Türkiye 1
Yıkama Makinası Belçika 1
Kafa Kesme Makinası Danimarka 1
Metal Detektörü Almanya 1
Ürün Taşıma Arabası Türkiye 1
Glaze Makinası Türkiye 1
Çalışma Tezgâhı Türkiye 2
Çalışma Tezgâhı Türkiye 3
Çalışma Tezgâhı Türkiye 8
Transpalet Türkiye 3
Hijyen İstasyonu Türkiye 1
Sterilizasyon Fırını Türkiye 2
İç Organ Alımı Danimarka 1
Katı Atık Dolum İstasyonu Danimarka 1
Konveyör Türkiye 2
Körük Polonya 2
Rampa Polonya 1
Seksiyonel Kapı Polonya 2
Buz Makinası Türkiye 2
Soğuk Depo Paneli Türkiye 2.100
Soğuk Depo Paneli Türkiye 385
Elektrikli Forklift Almanya 1
Elektrikli Forklift Almanya 1
3.3. İnsan Kaynakları
2020 yılı TÜİK' in yaptığı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi çalışmasına göre Samsun ilinin toplam nüfusu 1.356.079’dur. Nüfus yoğunluğu 148 kişi/km²’dir. Nüfusun %22’si gençlerden oluşmaktadır. Eğitim
durumuna bakıldığında (6 ve daha yukarı yaştaki nüfus için) eğitim düzeyinde kademeli bir iyileşme olduğu görülmektedir.
Tablo 29.Samsun İli 8 Yıllık Nüfus Verileri
Yıl Samsun Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu
2020 1.356.079 670.675 685.404
2019 1.348.542 669.055 679.487
2018 1.335.716 662.086 673.630
2017 1.312.990 649.524 663.466
2016 1.295.927 640.699 655.228
2015 1.279.884 632.014 647.870
2014 1.269.989 627.296 642.693
2013 1.261.810 623.435 638.375
Kaynak: TÜİK 2021
Samsun'un nüfusunun %67,93'ü (921.125) 15-65 yaş çalışma çağındaki yaş grubundan oluşmaktadır.
Genç nüfusun %51,3'ünü erkek nüfus, %48,7'si ise kadın nüfustur. İstihdam oranı %45,9 işgücüne katılma oranı ise %50 olarak gerçekleşmiştir. 15-25 yaş grubu nüfusu 201.447’dir. bu nüfusun çalışma çağındaki nüfusa oranı %21,87’dir.
Samsun’da bulunan Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesinde Tarım Ekonomisi Bölümü, Zootekni Bölümü alanlarında lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim verilmektedir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bafra Meslek Yüksekokulu (Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü) ve Dedeli Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinde (Tarım Meslek Lisesi) il ve ilçe tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu teknik ara elemanlar yetiştirilmektedir. Sektör yetkilileri ile yapılan görüşmelerden aşağıdaki tabloda yer aldığı şekilde bir çalışan yapısı öngörülmüştür.
Tablo 30.Üretim Tesisinde Çalışan Yapısı
Pozisyonu Sayı Görev ve Sorumluluğu Miktar Birim
Aylık
Üretim Müdürü 1 Üretimin işleyişinden ve
yönetiminden sorumlu 12 Ay 5.000 60.000
Mühendisi 1 Üretim hattından gıda hijyeni
vb. gıda işlerinden sorumlu 12 Ay 4.500 54.000 Su Ürünleri
Mühendisi 1 Üretim hattından ve balıkların
işleme aşamalarından sorumlu 12 Ay 4.500 54.000
Muhasebeci 1 Muhasebe işlerinden sorumlu 12 Ay 4.500 54.000 Satın Alma
Elemanı 2 Satın Alma işlerinden sorumlu 12 Ay 4.500 108.000
Şoför 1 İşletmenin araçlarından ve
taşımacılık işlerinden sorumlu 12 Ay 4.000 48.000 Bekçi 1 İşletmenin Güvenliğinden
sorumlu
12 Ay 3.500 42.000
Usta Başı 1 İşçilerin verimli çalışmasından
sorumlu 12 Ay 4.000 48.000 olarak Su Ürünleri Mühendisi/Balıkçılık Teknolojisi Mühendisi, ikinci sırada ise Gıda Mühendisi formasyonuna sahip olacaktır. İşletmede işçi statüsünde çalışan personelin büyük bir çoğunluğu daimi işçi statüsünde olacaktır.