Türkiye’de su ürünleri avcılığına ilişkin su ürünleri kaynaklarının korunması ve bu kaynakların işletilmesinin sürdürülebilir hale getirilmesi amacıyla yer, zaman, boy, tür, mesafe, derinlik ve avlanma araç ve gereçleri ile ilgili düzenlemeler Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Bunun yanı sıra nesli tehlikede olan türlerin korunması, balık stoklarının takip edilmesi ve balıklandırma yoluyla stokların takviye edilmesi, su kaynaklarının kirlilik düzeylerinin izlenmesi ve önleyici tedbirlerin alınması amacıyla çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.
Denizlerin risklere karşı korunması amacıyla uzun zamandır yasal düzenlemeler yapılmaktadır.
Bunlardan biri avcılığa ilişkin getirilen düzenlemelerdir. Su Ürünleri Kanunu'nda 1 Ocak 2020 tarihinden geçerli olmak üzere yasa dışı su ürünleri avcılığına karşı etkin bir caydırıcılığın sağlanmasını amaçlayan değişiklikler yapılmıştır. Sahil Güvenlik Komutanlığı denizlerde kanunları uygulamaktan sorumlu tek genel kolluk kuvveti olup kanunda yapılan değişiklikler doğrultusunda 2020 yılının ilk 6 ayında 9.700 denetim gerçekleştirmiştir.
Yasa dışı su ürünleri avcılığında gemi sahip ve donatanının sorumlu tutulması amacıyla balıkçı gemisi sahip ve donatanları için de yüksek miktarlarda cezalar getirilmiştir.
Denizlerin sahip olduğu biyolojik çeşitliliği gelecek nesillere bırakmak, geçimini balıkçılıktan sağlayan ve kurallara uyan balıkçıların hakkını korumak amacıyla Sahil Güvenlik Komutanlığınca yapılan denetimler av sezonunun kapalı olduğu dönemlerde de devam etmektedir. Sahil Güvenlik Komutanlığı yasa dışı su ürünleri avcılığının önlenmesi adına başta Tarım ve Orman Bakanlığı olmak üzere ilgili diğer kurumlarla müşterek denetimler de gerçekleştirmektedir.
Su Ürünleri Kanunu'nda yapılan değişiklikler ve artan denetimler devletin; biyolojik çeşitliliğin korunması, su ürünlerinde sürdürülebilirliğin sağlanması, balıkçılık kaynaklarının daha sağlıklı yönetilmesi, olumsuz çevresel etkilerin minimum düzeylere çekilmesi ve yasa dışı su ürünleri avcılığıyla mücadele edilmesi konularına artık daha ciddiyetle baktığını göstermektedir.
Söz konusu tesisin Organize Sanayi Bölgesi alanı içinde yapılacak olması olumsuz çevresel etkileri minimum düzeye indirecek ve kontrol edilebilirliği artıracaktır. Yapılması planlanan somon işleme tesisi için seçilen yatırım alanının Bafra OSB içerisinde olması nedeniyle yol, su, elektrik vb. altyapı hazır durumdadır. OSB’de atık su yönetimi, katı atık yönetimi ve arıtma tesisinin olması işletmenin çevreye olumsuz etkisini ortadan kaldıracaktır. Bu açılardan bakıldığında Bafra OSB’nin kuruluş yeri olarak seçilmesi doğru bir tercih olmaktadır.
Tesiste balıkların yıkanması sırasında, pul makinesinde, glaze, boylama kazanında ve genel temizlik sırasında su kullanımı sonucunda atık su oluşumu beklenmektedir. Oluşan endüstriyel nitelikte atık sular organize sanayi bölgesinin alt yapı sistemine verilecektir. Bu atık sular OSB’nin atık su kabul kriterlerine göre değerlendirilecek olup gerekmesi halinde tesise ön arıtma yapılması da söz konusu olacaktır.
Oluşacak evsel nitelikli katı atıklar ağzı kapalı konteynırlarda biriktirilerek Organize Sanayi Müdürlüğü tarafından toplanacaktır. Su ürünleri işleme faaliyeti sırasında balık iç organları, kafa, kuyruk vb. balık
parçaları atık olarak ortaya çıkacaktır. Yıllık 200 ton balık işleme sonucunda yaklaşık 20 ton balık artığı oluşacaktır. İşleme sonucu ortaya çıkacak balık atıkları hasatta da kullanılan tanklarda toplanacak ve işletme içerisinde bu tür atıklar için ayrılmış atık soğuk hava deposunda depolandıktan sonra balık unu ve yağı fabrikalarında kullanılmak üzere satışa arz edilecektir.
Yatırımın, Samsun nüfusu bakımından (merkez ilçeler dışında) en büyük ilçesindeki OSB’de kurulacak diğer yatırımlarla beraber Bafra ilçesi başta olmak üzere Alaçam ve Yakakent ilçelerinde de doğrudan ve dolaylı istihdama katkısı olacaktır. Ayrıca, yıllık 200 ton hammadde transferi de yetiştirme çiftlikleri ile tesis arasında bir nakliye hareketliliğini de beraberinde getirecektir. Bu nedenle yatırımın Bafra’nın sosyo-ekonomik göstergelerine olumlu etkileri olacağı değerlendirilebilir.
Su ürünleri işleme tesisleriyle ilgili çalışma koşullarının kriterleri Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği’nde belirlenmiştir. Yönetmeliğin Dokuzuncu Bölümü “Su Ürünleri İşleme Tesislerinin Teknik ve Sağlık Şartları, Tüketilecek ve Üretilecek Su Ürünlerinin Özellikleri” başlığı altında tesis çalışma izni konusuna değinilmiştir. Buna göre su ürünleri tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler faaliyete geçmeden önce Bakanlığa müracaat ederek çalışma izni almakla yükümlüdür. Uygun görülen tesislere çalışma izni verilir. Ayrıca, ilgilisi tarafından talep edilmesi halinde, Bakanlıkça yapılan ayrı bir değerlendirme sonucu, Sağlık Kontrol Numarası verilmektedir.
Diğer bir husus da söz konusu tesislerle ilgili olarak Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği talimatlarının değerlendirilmesidir. Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeler, ilgili yönetmeliğin Ek-1 nolu listesinde yayımlanmış olup su ürünleri yetiştiriciliği bu listede bulunmamaktadır. Bununla birlikte ÇED Yönetmeliği Dördüncü Bölümünün Seçme Eleme Kriterleri Uygulama Yöntemi isimli başlığı, Ek-2 nolu listeye atıf yapmıştır. Buna göre bu listede yer alan projeler için seçme eleme kriterleri uygulanacaktır. Listede su ürünleri yetiştiriciliği 28 no’lu hayvansal ürünlerin üretimi başlığı altında b ve ç maddesinde düzenlenmiştir. B maddesinde su ürünleri işleme tesisleri, ç maddesinde ise kültür balıkçılığı (30 ton/yıl ve üzeri üretim) projeleri ifadesi geçmektedir. Bu sebeple, planlanan alan Bafra Organize Sanayi Bölgesi’nde yer almakla birlikte iklimsel etkiler, arazi kullanım durumu ve çevresel faktörler dikkate alınmalıdır.
KAYNAKLAR
Çelikkale Mehmet Salih, İç Su Balıkları ve Üretim Yetiştiriciliği, Cilt II, KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu, Genel Yayın No:128, Fakülte Yayın No:3, Trabzon, 1988
Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ÇED Alanında Kapasitesinin Güçlendirilmesi için Teknik Yardım Projesi, Su Ürünleri İşleme ve Yetiştirme Tesisleri, Aralık, 2017
Dünyada Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Durumu, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının Uygulanması, FAO, 2018
Elazığ Balık İşleme Tesisi Fizibilite Raporu, Elazığ Ticaret Sanayi Odası, 2011
Ergün Hasan, Su Ürünleri Tüketimi ve Tanıtımı, Tarım ve Orman Bakanlığı Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Yunus Araştırma Bülteni, 2009 Haziran
http://www.fao.org/3/ca9229en/CA9229EN.pdf İzmir Ticaret Odası 2015 Sektörel Ar-Ge Bülteni
Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Dış Ticaret Analiz Raporu, [Çevrimiçi], Erişilebilir:
https://www.oka.org.tr/assets/upload/dosyalar/tr83-bolgesi-dis-ticaret-analizi-raporu-14-82.pdf Orta Karadeniz Bölgesi Bölgesel Rekabet Edilebilirlik Raporu 2017
Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (2013) Su Ürünleri ve Balıkçılık Sektör Raporu [Çevrimiçi], Erişilebilir:
https://www.oka.org.tr/assets/upload/dosyalar/su-urunleri-ve-balikcilik-sektor-raporu-39-85.pdf Parlak Su Ürünleri Yatırım Raporu, 2020
Samsun Tarım ve Orman Bakanlığı İl Müdürlüğü 2019 Yılı Faaliyet Raporu
Samsun Ili Sektörel Eylem Planları, https://www.oka.org.tr/planlama/rapor-ve-planlar
Samsun İli Yakakent İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2017-2018-2019 Yıllık Brifing Raporları
Su Ürünleri İşleme, Depolama ve Paketleme Tesisi, Noordzee Su Ürünleri İhracaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Raporu, Haziran, 2018
Su Ürünleri Sektör Politika Belgesi 2019-2023, TAGEM
Su Ürünleri ve Balıkçılık Raporu, Ordu Ticaret Borsası, Eylül, 2020
Tanrıkul Tevfik Tansel, COVID-19 Sürecinin Ekonomik Olarak Su Ürünleri Sektörü ve Ekoturizme Etkileri, https://kalkinmaguncesi.izka.org.tr/index.php/2020/07/28/covid-19-surecinin-ekonomik-olarak-su-urunleri-sektoru-ve-ekoturizme-etkileri
Tarım ve Orman Bakanlığı 2020 Yılı Mali ve Kurumsal Beklentiler Raporu [Çevrimiçi].
Erişilebilir:https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Duyurular/2020_YILI_KURUMSAL_MALI_DURUM_
VE_BEKLENTILER_RAPORU.pdf
Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Su Ürünleri, Ocak, 2021 Yılmaz Aziz Baran, Türkiye ve Avrupa Birliği Balıkçılık Sektörünün Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Temmuz, 2019.
Yılmaz İbrahim ve Serpil, Su Ürünlerinde İzlenebilirliğin Pazarlamadaki Önemi, Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt 6, ICAFOF (International Conference on Agriculture, Forest, Food Sciences and Technologies) Özel Sayısı, Aralık, 2017
Zaman Mehmet, Orta ve Doğu Karadeniz’de Balıkçılık, Doğu Coğrafya Dergisi 13
Ek-1: Fizibilite Çalışması için Gerekli Olabilecek Analizler
Yatırımcı tarafından hazırlanacak detaylı fizibilitede, aşağıda yer alan analizlerin asgari düzeyde yapılması ve makine-teçhizat listesinin hazırlanması önerilmektedir.
Ekonomik Kapasite Kullanım Oranı (KKO)
Sektörün mevcut durumu ile önümüzdeki dönem için sektörde beklenen gelişmeler, firmanın rekabet gücü, sektördeki deneyimi, faaliyete geçtikten sonra hedeflediği üretim-satış rakamları dikkate alınarak hesaplanan ekonomik kapasite kullanım oranları tahmini tesis işletmeye geçtikten sonraki beş yıl için yapılabilir.
Ekonomik KKO= Öngörülen Yıllık Üretim Miktarı /Teknik Kapasite
Üretim Akım Şeması
Fizibilite konusu ürünün bir birim üretilmesi için gereken hammadde, yardımcı madde miktarları ile üretimle ilgili diğer prosesleri içeren akım şeması hazırlanacaktır.
İş Akış Şeması
Fizibilite kapsamında kurulacak tesisin birimlerinde gerçekleştirilecek faaliyetleri tanımlayan iş akış şeması hazırlanabilir.
Toplam Yatırım Tutarı
Yatırım tutarını oluşturan harcama kalemleri yıllara sari olarak tablo formatında hazırlanabilir.
Tesis İşletme Gelir-Gider Hesabı
Tesis işletmeye geçtikten sonra tam kapasitede oluşturması öngörülen yıllık gelir gider hesabına yönelik tablolar hazırlanabilir.
İşletme Sermayesi
İşletmelerin günlük işletme faaliyetlerini yürütebilmeleri bakımından gerekli olan nakit ve benzeri varlıklar ile bir yıl içinde nakde dönüşebilecek varlıklara dair tahmini tutarlar tablo formunda gösterilebilir.
Finansman Kaynakları
Yatırım için gerekli olan finansal kaynaklar; kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yabancı kaynaklar ve öz kaynakların toplamından oluşmaktadır. Söz konusu finansal kaynaklara ilişkin koşullar ve maliyetler belirtilebilir.
Yatırımın Kârlılığı
Yatırımı değerlendirmede en önemli yöntemlerden olan yatırımın kârlılığının ölçümü aşağıdaki formül ile gerçekleştirilebilir.
Yatırımın Kârlılığı= Net Kâr / Toplam Yatırım Tutarı
Nakit Akım Tablosu
Yıllar itibariyle yatırımda oluşması öngörülen nakit akışını gözlemlemek amacıyla tablo hazırlanabilir.
Geri Ödeme Dönemi Yöntemi
Geri Ödeme Dönemi Yöntemi kullanılarak hangi dönem yatırımın amorti edildiği hesaplanabilir.
Net Bugünkü Değer Analizi
Projenin uygulanabilir olması için, yıllar itibariyle nakit akışlarının belirli bir indirgeme oranı ile bugünkü değerinin bulunarak, bulunan tutardan yatırım giderinin çıkarılmasıyla oluşan rakamın sıfıra eşit veya büyük olması gerekmektedir. Analiz yapılırken kullanılacak formül aşağıda yer almaktadır.
NBD = Z (NA,/(l-k)t) t=0 NAt: t. Dönemdeki Nakit Akışı k: Faiz Oranı
n: Yatırımın Kapsadığı Dönem Sayısı
Cari Oran
Cari Oran, yatırımın kısa vadeli borç ödeyebilme gücünü ölçer. Cari oranın 1,5-2 civarında olması yeterli kabul edilmektedir. Formülü aşağıda yer almaktadır.
Cari Oran = Dönen Varlıklar/ Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Likidite Oranı, yatırımın bir yıl içinde stoklarını satamaması durumunda bir yıl içinde nakde dönüşebilecek diğer varlıklarıyla kısa vadeli borçlarını karşılayabilme gücünü gösterir. Likidite Oranının 1 olması yeterli kabul edilmektedir. Formülü aşağıda yer almaktadır.
Likidite Oranı= (Dönen Varlıklar- Stoklar)/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Söz konusu iki oran, yukarıdaki formüller kullanılmak suretiyle bu bölümde hesaplanabilir.
Başa baş Noktası
Başa baş noktası, bir firmanın hiçbir kar elde etmeden, zararlarını karşılayabildiği noktayı/seviyeyi belirtir. Diğer bir açıdan ise bir firmanın, giderlerini karşılayabildiği nokta da denilebilir. Başabaş noktası birim fiyat, birim değişken gider ve sabit giderler ile hesaplanır. Ayrıca sadece sabit giderler ve katkı payı ile de hesaplanabilir.
Başa baş Noktası = Sabit Giderler / (Birim Fiyat-Birim Değişken Gider)
Ek-2: Yerli/İthal Makine-Teçhizat Listesi
İthal Makine /
Teçhizat Adı Miktarı
Birimi (Adet, kg,
m3 vb.)
F.O.B.
Birim Fiyatı ($)
Birim Maliyeti (KDV Hariç,
TL)
Toplam Maliyet (KDV
Hariç, TL)
İlgili Olduğu Faaliyet Adı
Yerli Makine /
Teçhizat Adı Miktarı
Birimi (Adet, kg,
m3 vb.)
Birim Maliyeti (KDV Hariç, TL)
Toplam Maliyeti (KDV Hariç, TL)
İlgili Olduğu Faaliyet Adı