Tehlikeler ve tanımları

Veritabanında kullanılan her tehlikenin tanımı, IRDR DATA projesi kapsamında hazırlanan “Peril Sınıflaması ve Tehlike Terimleri Sözlüğü” ile AFAD tarafından hazırlanan “Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü”nün değerlendirilmesi ile hazırlanmıştır (AFAD, 2015; Below, 2009).

Tablo 3.1. Afet alt türleri ve tehlikelerin tanımları Afet alt türü

(Aile)

Tehlike (Peril) Tanımı

Yer Kaynaklı

Kapsamı Kaynağını yer yüzeyi ya da yer kabuğundaki faaliyetlerden _{alan deprem, heyelan, kaya düşmesi, volkanik patlama, çamur} akıntısı, tsunami gibi doğa kaynaklı olayların yol açtığı afettir. Tsunami Deniz veya okyanus tabanlarındaki deprem, meteor çarpması, _{volkan patlaması ya da büyük heyelanların yol açtığı, düşey} yer değiştirmeler gibi tektonik olaylar sonucu oluşan dalgalar, dev dalgalardır.

Deprem

Tektonik kuvvetlerin veya volkan faaliyetlerinin etkisiyle yer kabuğunun kırılması sonucunda ortaya çıkan enerjinin sismik dalgalar hâlinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzünü kuvvetle sarsması olayıdır.

Ulaşım Kazaları

Endüstriyel kazalar Karışık Kazalar

-Patlama -Yangın -Zehirlenme -Diğer -Hava -Raylı -Kara yolu -Deniz -Uzay - Gıda Zehirlenmesi -Çevre Kirliliği

- Maden Kazaları (Patlama, çökme, gaz sızıntısı, sel) -Tehlikeli maddeler (Radyasyon, KBRN, Gaz sızıntısı)

-Kentsel Kazalar (Yangın, Patlama, Bina çökmesi

- Askeri Kazalar - Terörist Saldırı

Tablo 3.1.(Devam) Afet alt türleri ve tehlikelerin tanımları

Yer Kaynaklı

Volkan Aktif volkanların çevresinde magmanın yüzeye çıkması sırası ve sonrasında meydana gelen patlamalardır.

Heyelan

Kaya, toprak veya arazi parçalarının, yer çekimi veya depremler gibi dış etkenlerin etkisi ile fark edilebilir düzeyde eğim aşağı doğru kayması veya hareket etmesi durumu, toprak kaymasıdır.

Kaya düşmesi Fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya parçalanmış, değişik boy ve çeşitteki kaya veya zemin parçalarının, kendiliğinden, depremler ya da harici etkilerle meyil etmesidir.

Çığ

Dağ yamaçları gibi eğimli yüzeylerde biriken büyük kar kütlelerinin kendiliğinden veya tetikleyici bir etki sonucunda dengenin bozulması nedeniyle, aniden ve büyük bir hızla harekete geçip yamaç eğimi yönünde gösterdiği akma hareketidir.

Çökme Yer altı boşluğu üzerinde uzanan örtü malzemesinin, aşağıya doğru düşey yönde yer değiştirmesi ve yer kabuğunun bir kısmının çökmesi durumudur.

Biyolojik

Kapsamı İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler üzerinde her türlü hastalık yapıcı, zehirleyici veya ölümcül özellikleri bulunan canlı organizmaların, bu organizmaların ürettiği biyolojik maddelerdir.

Salgın hastalık Bir bölge veya yerleşmede her zaman görülen enfeksiyon hastalıklarının sayıca anormal miktarda artması durumu, epidemidir.

Böcek istilası Zararlı böceklerin bir bölgede aşırı derecede artmasıyla veya bu böceklerin başka bir bölgeye taşınmasıyla ortaya çıkan istiladır.

Hidrolojik

Kapsamı Can kaybı, yaralanma, sağlık sorunları, mal kaybı, yaşam alanları ve hizmetlerine olumsuz etki, ekonomik bozunma ve çevresel hasara neden olabilecek hidrolojik ve oşinografik tehdittir.

Sel

Suların bulunduğu yerde yükselerek veya başka bir yerden gelerek, genellikle kuru olan yüzeyleri kaplaması olayıdır. Oluşum yeri bakımından da seller, kıyı seli, şehir seli, kuru dere seli, baraj/gölet seli ve akarsu (dere ve nehir) seli olarak adlandırılır.

Heyelan Kaya, toprak veya arazi parçalarının, aşırı yağış gibi dış etkenlerin etkisi ile fark edilebilir düzeyde eğim aşağı doğru kayması veya hareket etmesi durumu, toprak kaymasıdır. Kaya düşmesi Fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya parçalanmış,

değişik boy ve çeşitteki kaya veya zemin parçalarının, kendiliğinden ya da aşırı yağışlar gibi etkilerle meyil etmesidir.

Çamur akması Kurak ve yarı kurak bölgelerde kuru dere yataklarındaki ince, _{iri taneli ve gevşek birikintilerin şiddetli yağışlar sırasında sel} sularıyla karışarak yamaçtan hızla akmasıdır.

Meteorolojik

Kapsamı Kaynağını atmosferik olaylardan alan yıldırım, tayfun, hortum gibi doğa kaynaklı olaylardan kaynaklanan afettir.

Fırtına Doğaya ve insanlara zarar veren rüzgârdır.

Hortum Doğada havadaki basınç değişimlerine bağlı olarak oluşan, kendi ekseni etrafında dönerek hareket edebilen, yüksek hızlara ulaşabilen ve yıkıcı etkileri olan şiddetli bir rüzgâr çeşididir. Küçük ve güçlü alçak basınç alanlarında, büyük bir

Tablo 3.1.(Devam) Afet alt türleri ve tehlikelerin tanımları

Klimatolojik

Kapsamı Sıcak hava dalgası, soğuk hava dalgası, kuraklık, yıldırım, aşırı kar yağışları, sis, buzlanma, orman yangınları gibiiklim koşullarıyla ilgili afettir.

Sıcak hava dalgası

Atmosferde yoğun olarak oluşarak bir bölgeyi etkisi altına alan sıcaklıktır.

Soğuk hava dalgası

Tarım, endüstri, ticaret ve sosyal yaşantıda artan koruma önlemi gerektirecek şekilde 24 saat içinde, hissedilir derecede ve hızlı sıcaklık düşüşü ile oluşan hava durumudur. Hava sıcaklıklarındaki düşüşün en az iki gün sürmesi gerekmektedir.

Kuraklık Hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin çok üzerine _{çıkması ve yıllık yağış ortalamalarının ise mevsim} normallerinin altına düşmesinin sebep olduğu doğa kaynaklı afettir.

Orman Yangını

Orman alanlarında doğa kaynaklı, insan ihmali ya da başka nedenlerden kaynaklanan yangındır.

Endüstriyel Kaza

Bir veya birden fazla tehlikeli maddenin taşınması, işlenmesi ve depolanması sırasında kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan, çevre ve insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen büyük bir emisyon, yangın veya patlama olaylarıdır.

Ulaşım Kazası

Kapsamı Ulaşım araçlarına bağlı oluşan hasarlı, yaralanmalı, ölümlü olaylardır.

Uçak kazası Meteorolojik, teknik ya da başka nedenlerle uçakların çarpışması, düşmesi veya zorunlu inişleri sonucunda oluşan kazalardır.

Tren kazası Meteorolojik, teknik ya da başka nedenlerle trenlerin çarpışması veya farklı sonuçlarla oluşan kazalardır.

Deniz kazası Deniz araçlarını ve/veya kişileri tehlikeye sokan; kıyıya, açık deniz yapılarına veya çevreye ciddi zarar vermeyle sonuçlanabilecek olaylardır.

Trafik kazası Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve/veya zararla sonuçlanmış olan olaylardır.

Karışık Kaza

Kapsam Tehlikeli maddeler, yangınlar, maden kazaları, çevre kirliliği, gıda zehirlenmesi, terörist saldırı ve panik izdiham gibi kitlesel eylemleri kapsayan olaylardır.

Nükleer ve radyolojik

kaza

Ülke toprakları içinde ya da dışında halk sağlığına zarar verme olasılığı olan, radyasyondan korunma standartlarıyla belirlenen sınırların üzerinde radyasyon dozu alınması ve radyoaktif bulaşmanın ayrı ayrı veya birlikte vuku bulması durumudur.

Kentsel kaza Kentsel alanlarda ve şehir merkezlerinde meydana gelen yangın veya patlamalardır.

Maden kazası Maden ocağında madenlerin aranması, çıkarılması, işlenmesi, _{işleme tabi tutulması, biriktirilmesi sırasında ve sonrasında} veya atıklarından kaynaklı meydana gelen kazadır.

Tablo 3.1.(Devam) Afet alt türleri ve tehlikelerin tanımları

Karışık Kaza

Çevre kirliliği Doğa kaynaklı çevrede meydana gelen ve canlıların sağlığını, çevresel değerleri bozabilecek her türlü olumsuz etkidir. Gıda zehirlenmesi Toplu gıda zehirlenme olaylarıdır.

Terörist saldırı Terör nedeniyle meydana gelen patlama olaylarıdır. Diğer Panik ve izdiham gibi çok kişiyi etkileyen olaylardır.