Tedavi

Cinsel istismara uğramış bir çocuk ve ergenin ruhsal sağaltımında güvenli bir terapötik ilişkinin kurulabilmesi önemlidir ve bu güven ilişkisi ilk görüşmeden itibaren başlar.

İstismara Uğramış Çocuk ve Ergenle Görüşme İlkeleri: Görüşme esnasında; görüşme sayısına dikkat edilmesi,çocukla tanışma, nerede olduğuna ve niçin orada olduğuna dair çocuğa aydınlatıcı bilgi verme, alternatif iletişim yollarına başvurma, uzun cümlelerden, tekrarlayıcı sorulardan ve yönlendirmelerden kaçınma, çocuğun ifadesini tekrarlayarak onaylama, çocuğun kendi ifadelerini izleme, gerçeği duyma gereksiniminin belirtilmesi, çocuğun doğal anlatımına karışmamaya özen gösterme, çocuğun anlatımında tutarsızlık fark edildiğinde zorlayıcı ve eleştirel olmayan bir yolla anlamaya yönelik sorular sorma ve görüşme nasıl sonlanırsa sonlansın katılımından dolayı çocuğa teşekkür ederek görüşmeyi bitirirken tutulamayacak sözlerin verilmemesi gibi ilkelere özen gösterilmelidir.

21

Görüşme sonrasında; çocuğa nerede ne kadar bekleyeceğinin söylenmesi ve bundan sonra ne yapılacağı ile ilgili kısa bilgilendirme yapılması, mümkünse çocuğun ailesi ile ayrı bir görüşme yapılması sağlanmalıdır.Çocuğu tekrar tekrar aynı olayları anlatarak yeniden travmatize olmasını engellemek için ekip çalışması içinde iş bölümü yapılması ve kayıt tutulması önemlidir. Travmatik anılarla ilişkili duygusal süreçlerin çalışılması tedavinin temel noktasını oluşturur.Bu süreç çocuklarda oyun terapisi içinde gerçekleşebilir.Üst düzey savunma düzeneklerinin geliştirilmesi, ego kapasitesinin artırılması, sosyal aktivitelere, becerilerine uygun bireysel etkinliklere yönlendirilmesi amaçlanır.İstismarın tanınması, değerlendirilmesi ve tedavisinde hastane temelli multidisipliner ekip çalışmasının önemi 1980’li yıllardan itibaren giderek artan bir ilgi görmeye başlamış ve cinsel istismar olguları daha sistemli olarak ele alınmaya başlamıştır. Ülkemizde de çocuğun cinsel istismarının multidisipliner yaklaşımlarla ele alınmasının önemi ve gerekliliği üzerinde durulmakta pek çok üniversite ve devlet hastanesinde çocuk istismarı ile ilgilenen ekipler oluşturulmaktadır.Ekip içinde çocuk psikiyatristleri, pediatristler, sosyal hizmet uzmanları, adli tıp uzmanları, psikiyatristler, çocuk cerrahisi ve acil sorumluları bulunmalıdır.Cinsel istismarı tanımak kadar ele almakta son derece önemlidir.İstismarı yapan kişinin bildirilmesi ve yasal işlemlerin devreye girmesinde ekip çalışanlarının rolü önemlidir. Çoğu aile olayı gizli tutmanın çocuğu korumanın bir yolu olduğunu düşünseler de konunun uzmanı olan kişilerce bildirimin öneminin vurgulanması gerekir.Böylece hem kendi çocuklarında hak ve adalet duygularının gelişmesi hem de diğer çocukların olası istismarlardan korunması mümkün olacaktır.Ensest yaşanan ailelerde çocuğun korunmaya alınması için acil önlemler alınırken, olası krizi en uygun şekilde atlatabilmek için o aileye ait özellikler iyice belirlenmeli, aile dinamikleri dikkatlice incelenmelidir.Sadece çocuğa değil aileye de yaklaşımın önemli olduğu unutulmamalı, özellikle ensest yaşanan ailelerde tıbbi destek yanı sıra sosyal yardımların da sağlanması için ekip desteği gerekmektedir.İstismara uğramış çocuk ve ergenlerin terapiye alınmaları, yaşadıkları süreç ile ilgili duygu paylaşımını yapabilmeleri açısından önemlidir. Kaygı bozukluğu, depresyon, uyku bozukluğu ve davranış sorunları gibi pek çok psikiyatrik durumda bireysel görüşmeler yanında ilaç desteği de verilir (101) .Cinsel istismar hakkında çalışan ruh sağlığı profesyonellerinin en sık yaşadığı ikilemlerden biri de ‘‘ hukuksal müdahale mi? Terapi mi?’’ dir. Bu konudaki uygulamalar tartışmalıdır. İstismarın hukuksal süreci çoğu zaman sıkıntılıdır ve çocuğun travmasını tekrar

22

tekrar yaşamasına neden olabilir. Saldırgan aile içindense bu süreçler daha da karmaşık hal almaktadır. Hukuksal süreçler ceza süreci ve çocuğu korumaya yönelik süreçleri içerir.Çocuğun korunması, istismarın yenilenmemesi için esastır ve aslında terapinin başlaması için en önemli zemini oluşturur. Ceza süreçlerinin de terapiyi destekleyen tarafları vardır. Bu şekilde kimin suçlu, kimin mağdur olduğu açıkça ortaya konulur.Somut düşünmekte olan çocuğun olayı doğru yorumlamak için böyle bir açıklamaya ihtiyacı olabilir.Genel yaklaşım hukuksal müdahalelerle terapinin birlikte yürütülmesi şeklindedir (102) . Sürecin daha az zedeleyici olması için ifade alma, mahkeme ortamı gibi konularda özel uygulamalar ve eğitimli personel kullanılması önerilir (103) .

Çocuk ve Ergenin Cinsel İstismarının Önlenmesi : İstismarın önlenmesi çalışmaları; hem istismara uğramamış çocuk ve ergenler için hem de istismara maruz kalmış olanların yineleyen istismarlara uğramaması açısından son derece değerli ve tedaviyi de destekleyen yaklaşımlardır.Çocuk ve ergenlerin istismardan korunmasında en değerli yol eğitimden geçmektedir. Çocuğun yaşına uygun cinsel bilgiyi alması, bedenini tanıması, özel bölgelerini öğrenmesi ve bedenine dokundurtmama hakkı olduğunu bilmesi, iyi ve kötü dokunuşu ayırabilmesi, istemediği şekilde kendine dokunulması durumunda bunu güvendiği bir erişkinle paylaşması, sır saklamaması gibi konular eğitim çerçevesinde ele alınır.Çocuk ve ergenlerin okul, aile ve hastane temelli eğitimlerinin yanı sıra ebeveynlerin, öğretmenlerin ve çocukla ilişkide olan diğer erişkinlerin de istismar konusunda bilgi sahibi olmaları önemlidir.Çocukların istismar ile ilgili bir konuda söylediklerine inanmak ve uygun tepkiler vermek konusunda erişkinler bilgilendirilmelidir.Sağlık çalışanlarının bu alanda donanımlı olmaları, alana özgü merkezler geliştirilmesi, hizmet içi eğitimler sorunun önlenmesi, istismarın erken tanı ve tedavisinde rol oynar (101) .İstismar için riskli durumların belirlenmesi de korunma için önemli bir adımdır. En önemli risk grubu zihinsel özür nedeniyle kendini koruma becerisi yeterli olmayan çocuklardır. Bu çocuklarda daha kapsamlı ve daha erken eğitimin faydalı olduğu bilinmektedir (104) .Ergenler çoğu zaman cinsel istismarın kurbanı olurken, kimi zaman da cinsel saldırgan olarak karşımıza çıkarlar. Böyle bir durumda işleyen adli süreçlerin yanı sıra saldırgan davranışının nedeninin araştırılması ve bu gençlere de psikiyatrik ve fiziksel tedavinin sağlanması gerekmektedir.Eğitim

23

düzeyi, zeka, önceki cinsel eğitim ve deneyimler, suça yönelme nedenleri ayrıntılı olarak araştırılmalıdır.Bu konuda hazırlanacak rehabilitasyon programları yeni cinsel suç oranlarının azalmasına katkıda bulunabilir (105) .

Ailelerin bilgilendirilmesi, çocukları ile etkileşim ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi hem istismardan korumada, hem istismarı erken fark etmede etkili olduğu kadar çocukların sır saklamadan güvendikleri ebeveynleri ile iletişime geçmeleri açısından da son derece önemlidir (101) . Anne çocuk ilişkisinin güçlü olduğu durumlarda çocukların istismarı anneye açtıkları, ilk olarak istismarı anneye açan çocukların diğer kişilere söyleyenlere göre daha fazla anneden destek aldıkları ve sonuçların daha yüz güldürücü olduğu bilinmektedir (106) .Hastane temelli önleme programları çerçevesinde ise özellikle çocuk acil çalışanlarının, çocuk psikiyatri, pediatri, çocuk cerrahi gibi çocukla ilgili tüm dallarda çalışan sağlık ekibinin eğitilmesi yanında çocuk istismarını önleme ve müdahaleye yönelik merkezlerin işlerlik kazanması önemlidir (101) .Günümüzde ideal kabul edilen yaklaşımlar, multidisipliner hizmet veren, toplum temelli çocuk merkezlerinde sunulan hizmettir. Multidisipliner yaklaşım içinde bulunması gereken uzmanlar çocuk jinekoloğu, çocuk cerrahı, adli tıp uzmanı, çocuk psikiyatristi, sosyal hizmet çalışanlarıdır. Bu merkezlerde çocuklara ve ailelerine medikal, psikiyatrik ve adli destek sağlanır.İyi kayıt sistemleriyle daha etkili şekilde takip için ilk adım atılmış olur (107) .