Tazminat Davaları

Fikrî ve sınaî mülkiyeti düzenleyen KHK’ler maddi, manevi (EndTasKHK m.49/I-c) ve itibar (EndTasKHK m.54) tazminatı olmak üzere üç tür tazminatı

düzenlemişlerdir. İtibar tazminatı503 KHK’lerle Türk Hukukuna giren yeni bir

müessesedir.

Tazminat davalarının açılabilmesi için tecavüz edenin kusurlu olması (EndTasKHK m.50) şart olup, kusurun ağır olması gerekmez. Zarar ve kusurun varlığını ispat külfeti davacıdadır504.

2.2.6.1 Maddi Tazminat Davası

Tasarımdan doğan hakları tecavüze uğrayan tasarım hakkı sahibi maddi zararının tazminini talep edebilir (EndTasKHK m.49/I-c). 48 inci madde de sayılan fiilleri işleyen kusurla kişiler tasarım hakkı sahibinin zararını tazmin etmekle yükümlüdürler (EndTasKHK m.50). Tecavüz, özü itibariyle bir haksız fiil teşkil ettiğinden dolayı kanun koyucu, genel hükümlere paralel olarak tazminat bakımından

burada kusurlu sorumluluğu kabul etmiştir505.

Tasarım hakkı sahibinin uğradığı zarar, fiili kaybı ve yoksun kalınan kazancı kapsar (EndTasKHK m.52/I). Ancak maruz kalınan zararlar, lüks bir tasarımın zorunlu olarak basitleşmesine ve değer kaybetmesine yol açabilen ve sadece tecavüz

eden tarafından elde edilen karlara eşit değildir506.

502 _{TEKİNALP, s. 461; Suluk, Yedek Parça, s. 282.} 503 _{PatKHK m.142; MarKHK m.68.}

504 _{SULUK, Yedek Parça, s. 283.} 505 _{SULUK, Yedek Parça, s. 283.}

Yoksun kalınan kazanç, tasarıma tecavüz nedeniyle tasarım sahibinin kavuşamadığı

muhtemel kardır507. Yoksun kalınan karın hesaplanmasında, özellikle tasarımın

ekonomik önemi, tasarımdan doğan haklara tecavüz edildiği anda geçerlik süresi ve

tecavüz sırasında tasarıma ilişkin lisansların sayısı ve çeşidi508 gibi etkenler göz

önünde tutulur (EndTasKHK m.52/son). Tasarımın ekonomik öneminden maksat,

tasarımın ürüne kattığı değerdir509.

Yoksun kalınan kazanç, zarar gören tasarım hakkı sahibinin seçimine bağlı olarak, maddede düzenlenen değerlendirme usullerinden birine göre hesap edilir (EndTasKHK m.52/II). Tazminat talep eden aşağıdaki hallerden hangisine

dayandığını açıkça belirtmelidir510

Yoksun kalınan kazancı değerlendirme usulleri şunlardır:

1- Tasarımdan doğan hakları tecavüz edenin rekabeti olmasaydı, tasarım hakkı sahibinin tasarımı kullanması ile elde edebileceği muhtemel gelire göre değerlendirme yapılabilir (EndTasKHK m.52/II-a). Burada tasarımın satışa etkisi araştırılacaktır. Yani tasarımın uygulandığı ürün, müşteri tarafından tasarım nedeniyle mi, yoksa promosyon, satış sonrası hizmetler ve firmanın etkinliği gibi sebeplerle mi satın alınmıştır sorusuna yatın aranmalıdır. Bu soruya yanıt vermek zor

olacağından, ispat sorunlarıyla karşılaşılabilecektir511.

2- Tasarımdan doğan hakka tecavüz edenin, tasarımı kullanmakla elde ettiği kazanca göre yoksun kalınan kazanç hesaplanabilir (EndTasKHK m.52/II-b). Tasarım nedeniyle yapılan satış tespit edilerek, bu satıştan elde edilen kazanç hesaplanacaktır512.

3- Tasarımdan doğan hakka tecavüz edenin, tasarımı bir lisans anlaşması ile hukuka uygun şekilde kullanmış olması halinde, ödenmesi gereken lisans bedeline göre yoksun kalınan kazanç hesaplanır (EndTasKHK m.52/III-c). Lisans

507 _{SULUK, Yedek Parça, s. 285.} 508 _{İnhisari ve inhisari olmayan lisans.} 509 _{SULUK, Yedek Parça, s. 285.}

510 _{Bu yönde bkz Yargıtay, 11. HD’nin 25.3.2004 tarih ve E. 2003/8468, K. 2004/2076 sayılı kararı} için http://www.abgm.adalet.gov.tr/fsh/fsh_index.htm .

511 _{SULUK, Yedek Parça, s. 286; SULUK, ürün türünün hakime yol göstereceğini, bir takı tasarımının} satışa etkisinin, beyaz eşyaya göre daha fazla olacağını belirtmektedir. Bkz. SULUK, Yedek Parça, s. 286.

örneksemesi513 de denen benzer durumlar dikkate alınarak, tasarımın ekonomik değeri tespit edilir. Tasarımın ekonomik değeri, başka lisansın olup olmaması, lisansın sayısı, çeşidi, tasarımın geçerlik süresi dikkate alınarak belirlenir.

Mahkeme, ürünün üretilmesi için tasarımın ekonomik bakımdan önemli bir katkısını bulunduğu taktirde, kazancın hesaplanmasında makul bir payın daha eklenmesine karar verir (EndTasKHK m.53/I). Tasarımın, ilgili ürüne ekonomik bakımdan önemli bir katkısının olduğunun kabul edilebilmesi için, ilgili ürüne olan talebin oluşmasında tasarım konusunun belirleyici etken olduğunun anlaşılmış olması gerekir (EndTasKHK m.53/II).

Fiili zarar malvarlığında meydana gelen azalma ile pazarın karıştırılmasından

doğan zararları kapsar514. Fiili zararın değerlendirme yöntemi, Kararname’nin 55.

maddesinde tazminatın indirilmesi başlığı altında düzenlenmiştir. Tasarım hakkı sahibine ödenecek tazminat, tasarım belgesi sahibinin diğer kişilerden tasarımın başka bir şekilde kullanılmasından dolayı aldığı bedelden daha fazlaysa tazminat miktarında bu bedel dikkate alınarak indirime gidilir. Diğer hallerde genel hükümlere

başvurulur515. Fiili hesaplanırken hal ve şartları, kusurun ağırlığı dikkate alınır (BK

m.43/I). Müşterek kusurun varlığı halinde, tazminat miktarından uygun bir indirime gidilebileceği gibi, tazminata hükmedilmeyebilir (BK m.44/I).

Koruma kapsamındaki tasarımın tescilli olduğuna ilişkin kaydın ürün, ambalaj veya fatura üzerine konulmamış olması, eylemi tecavüz olmaktan çıkarmaz. Ancak tescil işaretleri kusurun değerlendirilmesi sırasında dikkate alınır (EndTasKHK m.48/III-IV).

Fiili kayıp ve yoksun kalınan kazancın birlikte değerlendirilmesiyle belirlenecek tazminat miktarı, tasarım sahibinin diğer kişilerden tasarımın başka bir şekilde kullanılmasından dolayı , aldığı bedelden daha fazlaysa, tazminat bu bedel dikkate alınarak ve bu bedele uygun olarak tespit edilen bedelden indirilir (EndTasKHK m.55).

513 _{TEKİNALP, s. 466; SULUK, Yedek Parça, s. 286.} 514 _{TEKİNALP, s. 464; S ULUK, Yedek Parça, s. 285.}

515 _{TEKİNALP, s. 610; SULUK, Yedek Parça, s. 284; BK md.42-44 arasında fiili zararın nasıl} hesaplanacağı düzenlenmiştir.

Maddi tazminat davası, tasarımdan doğan hakları tecavüze uğrayan hak

sahibi516 tarafından mütecaviz aleyhine açılır. Sebep olduğu zarardan dolayı, tasarım

hakkı sahibine tazminat ödemiş olan kişi tarafından el konulmaması nedeniyle piyasaya sürülmüş ürünleri kullanan kişilere karşı dava açılamaz. Ancak bu kişilerin kötü niyetli olmaları halinde dava açılabilecektir (EndTasKHK m.56). Kişisel amaçla sınırlı kalan ve ticari amaç taşımayan kullanımlar koruma kapsamı dışında kaldığından (EndTasKHK m.21/I-a) ürünü ticari amaçla kullanan kötü niyetli kişilere karşı dava açılabilecektir.

2.2.6.2 Manevi Tazminat Davası

Tasarımdan doğan hakları tecavüze uğrayan tasarım hakkı sahibi, manevi zararının tazminini talep edebilir (EndTasKHK m.49/I,c). Tasarım sahibinin, tecavüz nedeniyle kişisel malvarlığında olumsuz sonuçlar doğabilir. Bu sebeple acı ve elem

duyabilir. Meydana gelen manevi zarar manevi tazminat talebiyle giderilebilir517.

Manevi tazminatın nasıl hesaplanacağı KHK’de düzenlenmemiştir. Tasarım hakkı sahibinin tecavüz nedeniyle ticari hayattaki güvenin zedelenmesi ya da yitirilmesinden dolayı duyduğu elem ve acı göz önüne alınarak manevi tazminat miktarı belirlenmelidir518.

Manevi tazminat davası, tasarım hakkı sahibi tarafından tecavüz eden aleyhine açılır. Tazminat ödeyen kişi tarafından el konulmaması nedeniyle piyasaya sürülmüş ürünleri kullanan kişilere karşı dava açılamayacaktır. Ancak bu kişilerin kötü niyetli olmaları halinde dava açılabilecektir (EndTasKHK m.56).

2.2.6.3 Tazminatı Davası

Fikrî ve sınaî mülkiyetle ilgili KHK’lerde519 maddi ve manevi tazminatın

yanında, ayrıca itibar tazminatı düzenlenmiştir520.

516 _{EndTasKHK m.49/I.}

517 _{TEKİNALP, s. 467-468,613-614; SULUK, Yedek Parça, s. 287-288.} 518 _{SULUK, Yedek Parça, s. 288.}

Tasarımdan doğan haklara tecavüz eden tarafından, tasarımın kötü şekilde üretimi veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürülmesi sonucunda, tasarımın itibarı zarara uğrarsa, tasarım hakkı sahibi, bu nedenle ayrıca tazminat isteyebilir (EndTasKHK m.54). Bu düzenleme ile tasarımın zarara uğrayan itibarının yeniden sağlanması ve meydana gelen zararın giderilmesi amaçlanmaktadır.

İtibar tazminatı, maddi ve manevi tazminattan ayrı olarak istenebilir. Yani

itibar tazminatı, maddi ve manevi tazminatla yığılır, yarışmaz521_.

İtibar tazminatının istenebilmesi için hakkın tecavüze uğraması ve itibarın zarara uğraması gerekmektedir. Tasarım hakkı EndTasKHK m.48’de sayılan tecavüz hallerinden biriyle tecavüz edilmiş olmalıdır. Tasarım hakkının itibarı, tasarımın kötü şekilde üretimi veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürülmesiyle zarara uğrayacaktır. İtibarın zarara uğraması, pazarda oluşmuş bulunan veya oluşmakta olan güvenden doğan imajın, saygınlığın zedelenmesi, bazen de kısmen veya tamamen

yitirilmesi demektedir522. İlliyet bağı hukuka aykırılıkla zarar arasında aranmayıp,

kötü şekilde üretim veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürme ile zarar arasında aranmalıdır523.

İtibar tazminatı davası, hak sahibi tarafından tasarımdan doğan hakları tecavüz ederek, tasarımı kötü şekilde üretene veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürene karşı açılır. Hükmün amacına uygun yorumlanmasıyla, itibar tazminatı sadece 48. madde mütecaviz olarak sayılan kişilerden değil, malın taklit olduğunu bilen veya bilebilecek durumda bulunan, dağıtan, satan, ithal veya ihraç eden kişilerden de talep

edilebilir524. Lisans alan, sözleşme kuralları çerçevesinde üretim yapmakla yükümlü

olup, sözleşmede düzenlenmese bile, kötü üretim yapmamak veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürmemekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğüne riayet etmeyen

lisans alandan da itibar tazminatı talep edilebilmelidir525. Tazminat ödemiş olan kişi

tarafından el konulmaması nedeniyle piyasaya sürülmüş ürünleri kullanan kişilere

520 _{TEKİNALP, s. 468; SULUK, Yedek Parça, s. 288.}

521 _{SULUK, Yedek Parça, s. 288-289; Bkz. TEKİNALP, s. 469.}

522 _{TEKİNALP, s. 471; Lüks bir tasarımın basitleştirilmesi veya değerinin azaltılması hali tazminata} konu olacaktır. Bkz. GALLOUX, s. 300.

523 _{SULUK, Yedek Parça, s. 290.}

524 _{Fazla bilgi için bkz. TEKİNALP, s. 472.} 525 _{SULUK, Yedek Parça, s. 290.}

karşı açılamazken, bu kişiler kötü niyetli iseler dava açılabilecektir (EndTasKHK m.56).

İtibarın zarara uğradığının ispatı, itibar tazminatını talep edene ait olup,

olgulara dayanan bir ispat söz konusudur526.

2.2.7 Hukuk Davalarında İleri Sürülebilecek Talepler