gerçekleştiğinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda öngörülen korumaya halel getirmez (EndTasKHK m.1/son). Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılması da düşünce ve sanat eseri olmak sıfatlarını etkilemez (FSEK m.4/son). Bu durumda Türk Hukukunda hem FSEK, hem de EndTasKHK’nin tasarımlar için kümülatif koruma öngördüğünü görmekteyiz. Yani bir ürün/eser şartları karşılaşmak kaydıyla hem EndTasKHK, hem
140 GÜRLER, Cemalettin: “Takı Tasarımlarında Hukuki Koruma”, Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, Yıl 2, Cilt 2, Sayı 4, 2002/4, Ankara Barosu, s. 59.
141 Uygulamada özellikle EndTasKHK’ye göre korumadan yararlanamayan tescilsiz tasarımların, tescil şartını aramayan FSEK’e göre korumadan yararlanması ihtiyacı doğmaktadır. Tescilsiz tasarımlar hakkında yapılacak özel bir düzenleme böyle bir ihtiyaca cevap verecektir.
142 FSEK’e göre, mali hakların korunma süresi hak sahibi gerçek kişi ise eser sahibinin hayatı boyunca ve ölümünden sonra 70 yıl iken, hak sahibinin tüzel kişi olması halinde bu süre eserin alenileşmesinden itibaren 70 yıldır. Bir tasarımın FSEK ile korunması halinde, tasarımcının manevi hakları tüm hayatı boyunca ve en az mali haklar süresi kadar, yani 70 yıl olacaktır. Bkz. GÜRLER, s. 60. Ancak, GÜRLER, FSEK’in 70 yıllık korumasının tasarımın korunması kavramına uygun olmadığını, bu nedenle tasarım tescilli veya tescilsiz olsa da ilk 25 yıllık zaman diliminden sonraki dönemde korumayı olabildiğince dar yorumlamak ve tasarım korunmasını esas alan yorum getirmek gerektiği görüşünü ileri sürmektedir. Bkz. GÜRLER, s. 59.
de FSEK’e göre korumadan yararlanabilecektir143. FSEK’e göre eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve bu Kanun hükümleri uyarınca ilim, edebiyat ve musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri sayılan her nevi fikir ve sanat mahsuldür (FSEK m.1).
Sanatın tekliği teorisinin144 kabulü sonucunda benimsenen kümülatif koruma
ilkesi, süsleme ya da estetik nitelikli her tasarımın, hak sahibinin seçimine göre alternatif olarak ya da birlikte fikir ve sanat eseri hukukuna göre ve/veya tasarım
hukukuna göre korunabilmesidir145.
Bir tasarımın FSEK’e göre eser kabul edilerek korumadan yararlanabilmesi için, sahibinin hususiyetini taşıması (orijinal olması), FSEK’de öngörülen eser
türlerinden146 birine girmesi ve fikrî bir çabanın ürünü olması gerekir.
FSEK’de ilim ve edebiyat eserleri üç grupta düzenlenmiştir. İlim ve edebiyat eseri olarak sayılan bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucunu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları, EndTasKHK m.3/b’de bilgisayar programlarının ürün olmadığı açıkça düzenlendiğinden, tasarım korunmasından yararlanamayacaklardır. Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler,
fikrîn söz, yazı, formül, rakam ve şekillerle ifade edildiği eserlerdir147. Bunlardan
rakam ve şekiller şartları varsa tasarım olarak korunabilecektir148. Her nevi raks,
yazılı kareografi, pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri, EndTasKHK
143 SULUK, Yedek Parça, s. 87; Aynı zamanda bir tasarım yine şartlarını karşılamak kaydıyla marka, patent veya faydalı model olarak da korumadan yararlanabilecektir.
144 Sanatın tekliği teorisi; türü, ifade biçimi, estetik değeri, artistik niteliği veya ulaştığı yer ne olursa olsun her tür fikir eserinin fikir ve sanat eseri olarak korunabilmesini ifade eder. Bu teori Fransız hukukunda POUILLET tarafından ortaya atılmış ve 1957 tarihli Kanun’da da benimsenmiştir. Topluluk Tüzük ve Yönergesinde de bu teorinin kabul edildiğini görmekteyiz. Fazla bilgi için bkz. PONSAR, s. 27 vd.
145 GALLOUX, s. 274; SULUK, kümülatif korumada hak sahibinin seçme zorunluluğu bulunmadığından hukuki sebepler arasında, genel hüküm özel hüküm ilişkisi yoksa, bir nevi hukuki sebepler yığılması bulunduğunu, bu sebeple hak sahibinin şartları varsa koruma türlerinden birine veya tamamına aynı zamanda dayanmasının mümkün olduğunu belirtmektedir. Bkz. SULUK, Çoklu Koruma, s.45; Uygulamada tasarım tescilinin öneminin yeterince anlaşılamaması, tescilin maliyeti, tescil prosedürünün karmaşıklığı ve formalitelerin uzunluğu caydırıcı olup, takı tasarımları gibi tescil prosedürü sonuçlanıncaya kadar tasarımın modasının geçmiş olması ya da ekonomik değerinin azalması olasılığının yüksekliği diğer caydırıcı sebepler olarak sayılabilmektedir. Takı tasarımları gibi genellikle tescil edilmeyen tasarımlar, yaratıcısının emeğini, birikimin, yaratıcılığını, zamanını ve bunların hepsinin toplamı ve fazlası anlamına gelecek olan yaratıcısının hususiyetini taşıyacaktır. Tasarım üzerinde tasarımcının şahsi hususiyetinin bulunması tasarıma sanat eseri niteliği kazandıracak olup, bu tescilli olsun olmasın tasarımın FSEK ile korunmasını sağlayacaktır. GÜRLER, s. 58-59.
146 FSEK de eser türleri numerus clausus sayılmış olup, bir türe giren eserler için numerus clasus ilkesi geçerli değildir. Fazla bilgi için bkz. TEKİNALP, s. 120.
anlamında ürün olmadıkları için tasarım olarak korunamazlar. Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri de ilim ve edebiyat eserleridir. Bu eserler EndTasKHK’de aranan şartları yerine getirdiklerinde tasarım korumasından da yararlanırlar. Ancak bu eserler bedii vasfa sahipseler, güzel sanat eseri grubuna girerler149.
Diğer eser türleri olan musiki eserler ile sinema eserleri EndTasKHK anlamında ürün olmadıkları için tasarım korumasından yararlanamazlar.
Sonuncu eser türü olan güzel sanat eserleri 8 grupta düzenlenmiştir:
Bunlar estetik değerlere sahip olan a) Yağlı ve sulu boya tablolar, resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar, kaligrafi ve serigrafi b) Heykeller, kabartmalar ve oymalar c) Mimarlık eserleri d) Elişleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları e) Fotoğrafik eserler ve slaytlar f) Grafik eserler g) Karikatür eserleri h) Her türlü tiplemelerdir.
Güzel sanat eserleri de tasarım olarak korunur (FSEK mh/son). Mimarlık eserleri genellikle taşınmazları konu alacağından EndTasKHK kapsamında tasarım
olarak korunmayacaktır150. Estetik niteliği bulunmayan eserler güzel sanat eseri
değil, eser veya tasarım olabilir151.
Bir eserin güzel sanat eseri sayılabilmesi için estetik niteliğinin bulunması gerekirken, tasarımlarda estetik niteliğin bulunması şart değildir.
Böylece FSEK kapsamındaki bir güzel sanat eseri veya bazı bilim ve edebiyat eserleri endüstriyel tasarım olarak nitelendirilebilecek olmakla birlikte, bu eserleri
FSEK kapsamındaki koruma kapsamından çıkarmayacaktır152.
148 SULUK, Yedek Parça, s. 87-88.
149 TEKİNALP, s. 125; SULUK, Yedek Parça, s. 88. 150 SULUK, Yedek Parça, s. 89.
151 Bkz. TEKİNALP, s. 129. 152 USLU, s. 96.