Tasnif

Araştırıcılar, türküleri çeşitli şekillerde sınıflandırmışlardır. Dizdaroğlu’na göre konularına göre türküler şu şekildedir. 1. Ninniler ve çocuk türküleri

2. Doğa üzerine türküler 3. Aşk türküleri 4. Kahramanlık türküleri 5. Askerlik türküleri 6. Tören türküleri 7. İş türküleri 8. Eşkıya Türküleri

9. Acıklı Olaylarla ilgili türküler 10. Güldürücü türküler 11. Karşılıklı türküler 12. Oyun türküleri 13. Ölüm türküleri 84 83 age. 84

Hikmet Dizdaroğlu, Halk Şirinde Türler, Tür Dil Kurumu Yayınları, Ankara Üniversite Basın evi 1969, s. 107.

“Türkülerin yapısı çok değişiktir. Halk şiiri türlerinden her biri türkü olabilir. Türküler, yapılarına göre şöyle sınıflandırılabilir”85.

a. Mani kıtalardan kurulu türküler

b. Dörtlüklerle kurulu, dördüncü dizeleri kavuştak olan türküler c. Dörtlüklerle kurulu olan türküler

d. Bentleri dörtlük kavuştağı tek dizeli olan türküler e. Bentleri dörtlük kavuştağı iki dizeli olan türküler f. Bentleri dörtlük kavuştağı üçlük olan türküler g. Bentleri de kavuştağı da dörtlük olan türküler h. Bentleri dörtlük kavuştakları beşlik olan türküler i. Üçlüklerden kurulu türküler

j. Bentleri üçlük kavuştağı tek dizeli olan türküler k. Bentleri üçlük kavuştağı iki dizeli olan türküler l. Bentleri de kavuştakları da üçlüklerle kurulu türküler m. Bentleri üçlük kavuştakları dörtlük olun türküler n. İki dizeli türküler

o. Bentleri iki kavuştakları bir dizeli türküler p. Bentleri de kavuştakları iki dizeli türküler r. Bentleri iki kavuştakları altı dizeli türküler

Divan, selis, semai, kalenderi, santraç, vezni aher gibi türler ise aruzlu türkülerin başında gelir. Bunlar aruzun belli kalıplarına uymakla kalmaz özel bir ezgiyle söylenirler. Yani Türk şiirinin en belirgin özelliği olan şiir ezgi bağlantısı burada da kendini açığa vurur86.

Şükrü Elçin’in bu konudaki görüşleri ise şu şekildedir. Halk edebiyatının bu zengin mahsullerini konularına şekillerine ve ezgilerine göre üç şekilde tasnif etmek mümkündür. Oldukça itibari ve izafi karakter taşıyan bu tasnifler arasında beste esasına göre yapılanı da daha dayanıklı görünmektedir.

85

Doğan Kaya, Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999, s. 245 86

Buna göre türkülerimiz, uzun hava ve kırık hava olmak üzere iki kolda toplanmaktadır. Usulle çalınmayan, her sanatkarın isteğine bağlı tam bir şekil göstermeyen, batı musikisinde mevcut resitatif karşılığı ezgiler, uzun hava adını taşımaktadır. Bozlak, maya, divan, eğin, hoyrat ,çukurova, türkmani gibi ezgiler bu gruptandır. Ölçüsü ve ritmi belli ezgiler ise, kırık hava içinde düşünülmektedir.

Karadeniz horonları, kuzeydoğu barları, Batı Anadolu zeybekleri gibi oyunlarda kırık havanın sürekliliği göze çarpar.

Şükrü Elçin’e göre ağıtlar ayrı bir başlık altında değerlendirilir: “Umumiyetle mani ve koşma tipi şekilleri içinde uzun ve kırık hava adı verilen ezgiler adı verilen hece vezni ile söylenir.” Ayrıca türkü deyişmeler–karşılamalar ninni, mani, ağıt, lirik eserler olarak değerlendirilir.

P.N. Boratav ise, türküleri konularına kullanıldıkları yerlere gördükleri vazifelere, söylenmelerini şartlandıran vesilelere göre sınıflandırır.

Konularına göre: 1. Lirik türküler a. Ninniler b. Aşk türküleri c. Gurbet türküleri d. Askerlik türküleri e. Hapishane türküleri f. Ağıtlar

g. Çeşitli başkaca duyguluk konular üzerine türküler 2. Taşlama yergi ve güldürü türküleri

3. Anlatı türküleri

a. Efsane konulu türküler

b. Bölgelere yada bireylere özgü türküler c. Tarihli konuları olan türküler

4. İş türküleri 5. Tören türküleri

a. Bayram türküleri b. Düğün türküleri

c. Dinlik ve mesheplik törenlere değin türküler d. Ağıt törenlerinde söylenen türküler

6. Oyun ve dans türküleri

a. Çocuk oyunlarında söylenen türküler

b. Büyüklerin oyunlarında söylenen türküler87

Türküler gösterdikleri çeşitlik bakımından yapı konu ve ezgilerine göre tasnif edilebilir. Daha önce yapılmış tasnifler de bu çerçevededir. Bu tasnifler içerisinde en kapsamlı olanı Doğan Kaya’ya aittir. Kaya’nın tasnifi şu şekildedir88:

A.Yapılarına göre türküler

1. Bentleri bir mısra olan türküler 2. Bentleri iki mısra olan türküler 3. Bentleri üç mısra olan türküler 4. Bentleri dört mısra olan türküler 5. Karşılıklı türküler / atma türküler

B. Konularına göre Türküler 1. Tabiat türküleri 2. Aşk türküleri

3. Yiğitlik türküleri ve tarihi olayları konu edinen türküler 4. Tören türküleri

87

P.N. Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı , s.150- 151 88

a. Düğün türküleri ( Kına türküleri, baş övme/ duvak türküler, gelin alma türküleri, gelin karşılama türküleri, güvey türküleri, halk oyunlarında türküler)

b. Ayin- i cem c. Sayacı türküleri d. Oturak türküleri

5. Askerlik türküleri

6. Yiyecekler üzerine söylenmiş türküler 7. Hayvanlar üzerine söylenmiş türküler 8. Olay türküleri

9. Bitki ve Çiçeklerle ilgili türküler 10. Satıcı türküleri

11. Ekin türküleri

12. Ramazan davulcusu türküleri 13. Kişiler üzerine söylenmiş türküler 14. Kader, dert ve hastalık türküleri 15. Gurbet ve hasretlik türküleri 16. Meslek ve iş türküleri 17. Eşkıya türküleri

18. Ölüm türküleri ( Ağıtlar) 19. Ninniler ve çocuk türküleri 20. Hapishane türküleri

21. Mizahi türküler 22. Yergi türküleri

23. Öğretici ve öğüt verici türküler

C. Ezgilerine Göre Türküler

Türküler, ezgileri bakımından uzunu havalar ve kırık havalar olmak üzere iki kısımda değerlendirilir.

a. Uzun Havalar: Usulsüz ezgilerdir. Bu ezgiler ölçü ve ritim bakımından serbest olmakla beraber dizisi ve dizi içindeki sayısı belli kalıplara bağlıdır.

Yani söyleyenin üslup ve avaz çerçevesinde zevk ve isteğine göre nağmeyi uzatıp kısaltabilir.

b. Kırık Havalar: Ezgi yönünden usullü yani ölçümlü, ritimleri belli olan parçalardır. Kırık havalar yörelere göre şu isimlerle karşılanır. Ege yöresi zeybek, Marmara, Trakya yöresi, Giresun Ordu karşılama, Harput–Şıkıltım Isparta dattiri, Konya oturak, Trabzon, Rize, Hopa horon, Urfa kırık hava...

Özetle; araştırıcılar tarafından türkülerin çeşitli tasnifleri yapılmıştır.Burada, bu tasniflerin belli başlı olanları verilmiştir.Yöre türkülerinin tasnifi yapılırken P.N.Boratav ve Doğan Kaya’nın tasnifleri göz önünde bulundurulmuştur.

KIRŞEHİR YÖRESİ TÜRKÜLERİ

Kırşehir yöresi halk müziği, Orta Anadolu halk müziğinin tam merkezi ve bütün özelliklerini taşıyıcı bir konumdadır. Türkmenlerin ve Avşarların sadece müzik değil, birçok kültürel özelliklerini ve yaşayışlarını Kırşehir’de bulabiliriz. O bakımından Kırşehir ve yakın çevresinin Türk halk müziğinde önemi büyüktür.

“Kırşehir’de mevcut bulunan bu kültür zenginliğinin bir kolu kitaba, yazıya, kültüre dayalı geleneğin bir uzantısı olarak peşrevler, divanlar, semailer ve koşmalardan oluşuyor; diğer bir kolu ise kalabalık Türkmen aşiretlerinin asırlar öncesine ait saz ve söz kültürlerinin, Anadolu şartlarındaki ifadesi olan Aydost Bozlakları, Türkmaniler, Halaylar ve oyun havalarından oluşuyor. Bu alanın en orijinal damarlarından birini hiç şüphesiz yöre müziğine damgasını vuran, Orta Anadolu Türkmen Abdal müziği teşkil etmektedir”89.

“İç Anadolu Bölgesinde, Kırşehir ve Kırıkkale’nin Keskin ilçesi bozlaklarıyla ün yapmıştır. Yörede bozlağa “bozuk” halaya da ‘halay” de denilmektedir. Bozlaklar; Türkmenlerin sadece acılarını, haksızlıklara tepkilerini dile getirmekle kalmaz. Şiddetli sevgi de bozlaklarla ifade edilir. Kırşehir, Abdallarından Muharrem Ertaş bozlakçıların en ünlüsüydü. Oğlu Neşet Ertaş bir röportajında, babasının ancak yüzde yirmisi kadar bozlak söyleyebildiğini belirtmektedir ki, oldukça mütevazı davranmıştır. Keskinli bozlakçı Hacı Taşan da Muharrem Ertaş’ın çırağıdır. Kırşehir ve Keskin’de Abdallarca “ Abdal düzeni” ve “ Teber Ağzı “ olarak adlandırılan bozlaklar söylenmektedir. Bozlaklar; Aydost bozlağı, Kayabaşı bozlağı, Türkmen bozlağı, Avşar bozlağı gibi adlarla da anılır. Kırşehir bozlaklarından bir bölümü, Halil Atılgan tarafından incelenmiş ve Çukurova bozlaklarıyla aynı makam özelliğini taşımadıkları belirlenmiştir”90.

Bu bölümde, Kırşehir Yöresi Türküleri’nde İnsan başlığına geçilmeden yöre türkülerinin kaynakları hakkında bilgi verilecektir. Bu başlık altında Abdallık, bozlak söyleme, Karacaoğlan ve Dadaloğlu gelenekleri üzerinde durulacaktır.

89

Bayram Bilge Tokel,Neşet Ertaş Kitabı, Ankara:Akçağ yay.2003 s.236 90