Sonuçlara bakıldığında çalışma alanlarından alınan balık numunelerinde bulunan Fe, Zn, Cu, Pb, Mn, Ni ve Cd miktarları sırasıyla; 116-6,5 µg/g, 63,5-11,6 µg/g, 2,5-1,0 µg/g, 0,56-0,10 µg/g, 9,4-1,0 µg/g, 10,2-1,1 µg/g ve 0,75-0,11 µg/g olarak bulunmuştur. Bu çalışmada en yüksek eser element miktarları büyükten küçüğe doğru sıralanırsa Fe>Zn>Ni>Mn>Cu>Cd>Pb gibidir. En fazla Fe, Zn, Mn miktarı Leuciscus cephalus’da, Cu, Ni miktarı Chondrostoma regium’da ve Pb, Cd ise Capoeta tinca’da ölçülmüştür.
Kış ve yaz aylarında demirin konsantrasyonu Capoeta tinca ve Leiciscus cephalus için sırasıyla 6.5 ve 116 µg/g olarak bulunmuştur. Karadede ve ark., (2004) ve Chale (2002) yaptıkları çalışmalarda demir değerini sırasıyla 200.86 µg g-1
ve 125 µg g-1 olarak rapor etmişlerdir. Rapor edilen bu değerler bizim bulduğumuz değerlerden daha yüksektir. Tariq ve ark., (1994) ve Asharaf ve ark., (1991) tarafından yapılan çalışmalarda demir değeri 0.782-4.217 ve 1.550-6.715 µg/g. olarak rapor edilmiştir. Bu değer bizim bulduğumuz değerlerden daha düşük bir değerdir.
Balık numunelerinde çinko değerleri 11.6 ile 63.5 µg/g aralığındadır. Park ve Presely (1997) ve Mendil ve Uluözlü (2007) yaptıkları çalışmalarda çinko konsantrasyonunu 45.0-60.9 ppm ve 13.9-48.8 µg g-1 olarak kaydetmişlerdir. Bu çalışmaya ait çinko değerleri literatürdeki değerler ile uyumludur. Çinko içeriği Aucoin ve ark., (1999) tarafından farklı balık numunelerinde 4.62-14.6 mg kg-1
olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar bizim değerlerimizden daha düşüktür.
Bakır konsantrasyonu 1.0 ile 2.5 µg/g arasındadır. Maksimum bakır Chondrostoma
regium'da ve minimum bakır Oncorhynchus mykiss'de bulunmuştur. Ashraf ve
arkadaşlarının elde ettiği Cu seviyesi 0.090-0.815 aralığındadır. Bizim sonuçlarımız Ashraf ve arkadaşlarının değerlerinden daha düşüktür, fakat Aucoin ve arkadaşlarının değerleri ile benzerdir.
Kurşun konsantrasyonu 0.10 ile 0.56 µg/g arasında değişmektedir. Literatürde rapor edilen kurşun değeri 4.9-5.30 µg g-1
eser metal konsantrasyonunu 1.95 ile 4.79 µg g-1 aralığında belirlemişlerdir. Bizim elde ettiğimiz kurşun değerleri literatürdeki değerlerden daha düşüktür.
Ortalama mangan değeri 1.0 ile 9.4 µg/g aralığında değişmektedir. Bu değer, literatür tarafından rapor edilenlerden daha düşüktür (Park ve Presely, 1997; Chale, 2002).
İlkbahar ve kış ayları arasında balık numunelerindeki nikel konsantrasyonu 1.1 ile 10.2 µg/g arasında değişmektedir. Mendil ve Uluözlü, (2007) aynı alanlarda balık numunelerinde yapıkları çalışmada nikel konsantrasyonu 1.3-5.6 µg/g dır. Ancak elde edilen değerler literatürdeki değerlerden daha düşüktür (Ashraf ve ark., 1991; Park ve Presely, 1997).
Ortalama kadmiyum konsantrasyonu 0.11 ile 0.75 µg/g arasında değişmektedir. Bu değer daha önce rapor edilen değerden daha yüksektir (Ashraf ve ark., 1991; Tariq ve ark., 1994). Chale, (2002) Tanganyika gölündeki balık numunelerinde kadmiyum miktarlarını 0.20-0.65 µg/g olarak rapor etmiştir. Chale’nin değerleri bizim değerlerle uyuşmaktadır.
Türk Gıda Kodeksi’ne göre balıklarda bulunması gereken maksimum çinko, bakır, kurşun ve kadmiyum miktarları sırasıyla; 50 mg/kg, 20 mg/kg, 0.4 mg/kg ve 0.1 mg/kg dır. Bizim çalışmamızda balık numunelerindeki bakır değeri Türk Gıda Kodeksi değerinin altındadır. Çinko, kurşun ve kadmiyum değerleri ise Türk Gıda Kodeksi değerlerinin üzerindedir.
Çalışılan sediment numunelerindeki eser element konsantrasyonları Tablo 4.4’de verilmiştir. Sediment numunelerindeki en yüksek metal konsantrasyonu Fe (1055-3566 µg/g) ve Mn (221-463 µg/g) olarak bulunmuştur. Bulduğumuz Fe konsantrasyonu literatürde verilenlerden daha yüksektir (Mendil ve Uluözlü, 2007). Ashraf ve ark., (1991) ve Tariq ve ark., (1994) tarafından Mn değeri 146-182 mg/L ve 102-1030 ppm olarak literatürde verilmiştir.
Zn ve Cu konsantrasyonları sırasıyla, 24.7-45.5 µg/g ve 13.1-38.7 µg/g olarak bulundu. Bu değerler literatürdeki değerlerden daha düşüktür. (Park ve Presely, 1997).
Numunelerdeki Pb, Ni ve Cd içeriği sırası ile 3.32-17.3 µg/g, 15.4-79.2 µg/g ve 0.12- 0.55 µg/g olarak bulundu.
Yapılan çalışmada kirli olarak seçilen (trafiğe, tarım yapılan arazilere yakın olan ve sanayi atıklarının boşaltıldığı yerler) yerlerden alınan balık numunelerindeki metal konsantrasyonu, temiz olarak seçilen (yakınında yerleşim yeri, trafik, tarım yapılan arazi bulunmayan ve sanayi atıklarının boşaltılmadığı yerler) yerlerden alınan numunelerdeki metal konsantrasyonlarına göre daha fazla bulunmuştur. Ayrıca yaz mevsiminde alınan balık numunelerindeki metal konsantrasyonu diğer mevsimlerde alınan balık numunelerindeki metal konsantrasyonuna göre daha fazla çıktığı görülmüştür. Bunun nedeninin yaz mevsiminde ırmaktaki buharlaşmanın diğer mevsimlere göre daha fazla olması, daha fazla sanayi kuruluşunun faaliyete geçmesi, sanayi üretiminin artması, tarımda kullanılan gübre ve ilaçların diğer mevsimlere göre daha fazla kullanılması olduğu da tespit edilmiştir.
KAYNAKLAR
Akçay, H., Oguz, A., and Karapire, C., 2003. Study of Heavy Metal Pollution and Speciaton in Büyük Menderes and Gediz River Sediments. Water Research, 37: 813–822.
Aksoy, M., 1984. Beslenme ve Kanser. Çağ Matbaası, Ankara, 54-58
Aksu, Z., 1988. Atıksulardaki Ağır Metal İyonlarının Yeşil Alglerden Chlorella
Vulgaris’e Adsorpsiyonunun Kesikli Düzende Karıştırmalı ve Akışkan Yatak
Tepkime Kaplarında İncelenmesi. (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Anderson, J.R; Aggett, F.J; Buseck, P.R; Germani, M.S, and Shattuck, T.W., 1988 Chemistry of individual aerosol particles from Chandler, Environ Science and Technology, Arizona, Vol. 22, pp. 811-818.
Anonim, 2009a http://www.turkcebilgi.com/Yeşilrmak_Nehri/ansiklopedi (24.10.2009) Anonim, 2009b http://www.fishbase.org/Family=Cyprinidae (16.07.2009).
Anonim, 2009c. Food-info. http://www.food-info.net/tr/metal/intro.htm (12.09.2009). Ashraf, M., Tariq, J., Jaffar, M., 1991. Contents of trace metals in fish, sediment and
water from three freshwater reservoirs on the Indus river, Pakistan. Fisheries Research 12, 355-64.
Atımtay, A., Yetiş, Ü., 1992. Atıksu Özellikleri ve Analizleri, (Editörler; Tanyolaç, A., Çelebi, S.), TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Yayınları, Bölüm 3, 67-83, Ankara.
Aucoin, J., Blanchard, R., Billiot, C., Partridge, C., Schultz, D., Mandhare, K., Beck, M.J., & Beck, J.N., 1999. Trace metals in fish and sediments from lake Boeuf, Southeastern Louisiana. Microchemical Journal 62, 299-307.
Aygün, S., 1988. Atomik Spektroskopik Yöntemler. Spektroskopi 88 K.T.Ü. Basım-evi Yaz Okulu-Seminer Kitabı, Trabzon.
Baysal, A., 1999. Beslenme, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 131-147
Baysal, A., 2000. Genel Beslenme, 10. Baskı, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 45-50 Belce, A., 2002. Mineraller, In ''İnsan Biyokimyası'' Ed. By Onat T., Emerk K. ve
Canlı, M., Ay, Ö. and Kalay, M., 1998. Levels of Heavy Metals (Cd, Pb, Cu, Cr and Ni) in Tissue of Cyprinus carpio, Barbus capito and Chondrostoma regium from the Seyhan River, Turkey. Tr. J. of Zoology, 22: 149-157.
Chale, F.M.M., 2002. Trace metal concentrations in water, sediments and fish tissue from lake Tanganyika. The Science of the Total Environment 299, 115-121. Chrıstıan, G.D., Feldman, F.J., 1970. Atomic Absorption Spectrometry Applications.
John Wiley and Sons Inc., New York.
Çağlar, P., 1980. Potansiyel Kontrollü Elektrolizle Grafit Üzerinde Biriktirilen Elementlerin Alevsiz AAS ile Tayini. (Doktora Tezi), H.Ü. Mezuniyet Sonrası Eğitim Fakültesi, Ankara.
Çandır, S., 2007. Sulu Ortamdaki Bazı Eser Metal İyonlarının AAS ile Tayinleri Öncesi Miseller Sistem Ekstraksiyonu ile Zenginleştirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Analitik Kimya Anabilim Dalı, Kayseri
Çelikkale, M.S., 1994. İç Su Balıkları Yetiştiriciliği, Cilt 1, İkinci Baskı, K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Yayınları, Fakülte Yayın No:2, Trabzon. Demir, M., 1986. Toprak Örneklerinde Bazı Eser Elementlerin (Bi, Cd, Co, Cu, Fe,Mn,
Ni, Pb, Zn) Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi ile Tayinlerinde Halka Tekniğinin Yeri. (Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
Demirel, Ş., 2006. Bazı Gıda Maddelerinde Atomik Absorpsiyon Spektrometrik Yöntemle Eser Metal Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, Tokat
Ebdon, L., 1982. An Introduction to Atomic Absorption Spectroscopy. Heyden, London.
Elçi, L., 1983. Bazı Eser Elementlerin Aktif Karbonda Zenginleştirildikten Sonra AAS ile Tayini. (Bilim Uzmanlığı Tezi), H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Elçi,L., Kartal,Ş., Ülgen, A., 1998. Ensrümantal Analiz Ders Notları, Kayseri,
Geldiay, R., Balık, S., 1988. Türkiye Tatlısu Balıkları. Ege Üniv. Fen Fak. Biyoloji Böl. Hidrobiyoloji A.B.D, İzmir, 282-284
Geldiay, R., Balık S., 1999. Türkiye Tatlısu Balıkları Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fak. Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü, İzmir, 371,372
Goldscmidt, V.M., 1958. Geochemistry. Oxford Univ. Pres, London, 730.
Hem, J. D., 1985. Study and Interpretation of the Chemical Characteristic of Naturel Water. U. S. Geological Survey Water-Supply, USA, 263.
Jones, W.G., Walsh, A., 1960. Spectrochim Acta., 16, 249.
Karadede, H., Oymak, S.A., & Ünlü, E., 2004. Heavy metals in mullet, Liza abu, and catfish, Silurus triostegus, from the Atatürk Dam Lake (Euphrates), Turkey. Environmental International. 2004, 183-188.
Karapire, C., 1998. Determination of Some Trace Elements in Gediz River Sediments. Graduate School of Naturel and Applied Sciences of Dokuz Eylül University, The Degree of Master Science.
Kars, A., 2007. Doğal Örneklerdeki Bazı Eser Metal İyonlarının Birlikte Çöktürme Yöntemiyle Zenginleştirilmesi Ve Aas İle Tayinleri. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Analitik Kimya Anabilim Dalı Kayseri
Kaya, S., ve Akar, F., 1998. Metaller In ‘Veteriner Hekimliğinde Toksikoloji’ Ed. By Kaya S,
Köse, E., 2007. Enne Barajı'nda Yaşayan Balıklarda Ağır Metal Birikiminin Araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi), Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı
Kuru, M., 2006. Omurgalı Hayvanlar Kitabı s. 192-271
Mendil, D., Uluözlü, Ö.D., 2007. Determination of heavy metals in sediment and fish species from lakes in Tokat, Turkey. Food Chemistry101, 739-745.
Metcalfe, E., 1987. Atomic Absorption Spectrometry and Emission Spectrometry John Wiley and Sons Inc., Chichester.
Mc Neely, R.N., Dwyer, L., Neimanis, V.P., 1979. Water Quality Sorcebook- Aguide to Water Quality Parameters : Inland Waters Directorate, Water Quality Branch, Ottawa Canada, 88.
Oymak, T., 2003. Silikajel-Dimetilgloksim Katı Faz Ekstraksiyonu ile Çeşitli Örneklerdeki Palladyumun Atomik Absorpsiyon Spektrometrik Yöntemle Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
Özkan, T., 2007. Kahramanmaraş Bölgesindeki Akarsu ve Kaynak Sularındaki Demir, Nikel, Kobalt ve Kromun Birlikte Çöktürme/Önzenginleştirme ve Alev Atomik Absorpsiyon Spektrometresiyle Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Sütçü İmam Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Kahramanmaraş. Öztop, H.N., 1986. Sivas İli Stronsiyum Maden Yatağı Yöresinde Yetişen
Buğdaylardaki Stronsiyum Düzeylerinin Aas İle Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, Sivas Park, J., Presley, B.J., 1997. Trace metal contamination of sediments and organisms
from the swan lake area of Galveston bay. Environmental Pollution 98, 209-221. Pınta, M., 1978. Modern Methods for Trace Element Analysis. Ann Arbor Science Publishers, 3. Edition, Michigan.
Radjaei, A., 2006. Kuzey Marmara Denizi'ndeki Karagöz İstavrit Balığında (Trachurus trachurus L., 1758) Bazı Ağır Metal Birikimleri. (Yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalı, İstanbul.
Sanlı, Y., 2002. Veteriner Klinik Toksikoloji, Mesipres Yayıncılık, 2. Baskı, Ankara,744-751
Skoog, D.A., Holler, F.J., Nieman, T.A., 1998. Enstrümental Analiz İlkeleri, Kılıç, E., Köseoğlu, F., Yılmaz, H. (Çev. Ed.), Bilim Yayıncılık, Ankara
Skoog, D.A., West, D.M., Holler F.J.,1996. Analitik Kimya Temelleri 1, Kılıç, E., Köseoğlu, F., (Çev. Ed.), Bilim Yayıncılık, Ankara. 47
Şahan, S., 2006. Amberlite Xad-1180 Reçinesinin Yeni Bir Şelat Yapıcı Reaktif İle Doyurularak Eser Düzeydeki Ağır Metallerin Sorpsiyon Özelliklerinin Belirlenmesi ve FAAS ile Tayinleri. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, Kayseri
Tariq, J., Jaffar, M., Ashraf M., 1994. Trace metal concentration, distribution and correlation in water, sediment and fish from the Ravi River, Pakistan. Fisheries Research 19, 131-139.
Tekgül, İ., 1998. Grafit Fırınlı Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresinde Mangan Tayininde Çeşitli İyon Karışımlarının Girişim Etikleri. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü
Tofan, S., 2008. Konya Bölgesindeki İçme Sularında Metal Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, Konya.
Tokman, N., 2007. Çeşitli Örneklerde Eser Element Analizinde Farklı Çözme Tekniklerinin Karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, İstanbul.
Tosun, F., 1992. Bitki Yetiştiriciliğinin Fizyolojik Esasları. O.M.U, Ziraat Fakültesi Ders Notu No: 5
Uluözlü, Ö.D., 2005. Tokat Yöresi Bazı Sulama Göletlerinin Suyunda ve Balıklarında Eser Element Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Tokat
Waalkes M,P., Anver M,R., Diwan B,A., (1999) Chronic Toxic and Carcinogenic Effects of Oral Cadmium the Noble Rat: İnduction of Neoplastic and Poliferative Lesions of the Adrenals, Kidney, Prostate and Tests J Toxicol Environ Health, 58, 199-214
World Health Organization (WHO). 1984. Guidelines for Drinking Water Quality, Volume 2, Health Criteria and Other Supporting Information : WHO Publ., Geneva, Switzerland, 335.
Yarsan, E. Bilgili, A., 2000. Van Gölü’nden Toplanan Midye (Unio stevenianus
Krynicki) Örneklerinde Ağır Metal Düzeyleri. Türk J. Vet . Anim. Sci., 24:93-
96.
Yılmaz, V., 2006. Amberlite Xad-1180/Tan Şelat Yapıcı Reçinesi İle Katı Faz Ekstraksiyonu Sonrası Bazı Eser Metallerin Faas İle Tayini. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı, Kayseri
ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı : Ömer Faruk ÜNAL
Doğum Tarihi ve Yeri: 01.01.1984 Yerköy/YOZGAT Medeni Hali : Bekar
Yabancı Dili : İngilizce
Telefon : 05056419674
e-mail : omerunal-66@hotmail.com
Eğitim
Derece Eğitim Birimi Mezuniyet Tarihi
Yüksek Lisans Gaziosmanpaşa Üniversitesi 2010
Lisans Gaziosmanpaşa Üniversitesi 2006
Lise Ş.Sedat Nezih Özok
Lisesi(YDA)