TARTIŞMA VE SONUÇ

İnsan ve hayvan organizmaları yabancı birçok kimyasal maddelere maruz kalmaktadırlar. Son 50-100 yıl içerisinde tıp, endüstriyel, tarımsal ve ev gereksinimleri için kullanılan kimyasal maddelerin sayı ve miktar olarak hızla artması, nükleer enerjinin kullanılması ile ortaya birçok “toksikolojik olaylar” çıkmıştır. Bu zararlı etkiler yalnızca insanları değil, tüm biyoekosistemi (diğer canlılar, flora ve fauna) ilgilendirmektedir (Vural, 2005).

Canlı organizmaların bu etkilere yaşam süreleri boyunca maruz kaldıkları ve böylelikle genetik bozulmayı ve pek çok kanser türünün ortaya çıkmasını tetiklediğine inanılmaktadır. Mutajenlerin kötü etkilerinden korunmak için önerilen çözüm yolları ise çevresel mutajenlerin tanımlanması ve canlı organizmaların bu ajanlara maruz kalmalarının en aza indirgenmesidir. Bu amacı gerçekleştirmek için ise hızlı ve doğru in

vitro testlerin yapılması gerekmektedir. Mutajenlerin tanımlanması ve etkilerinin

belirlenmesi için en yaygın kullanılan yöntem de Ames test yöntemidir (McCann and Ames, 1976).

Bu yöntemde Salmonella typhimurium’un çeşitli suşları kullanılır. Bu standart test suşları histidin oksotrofudur. Ancak her test suşu belirli bir frekansla geriye dönerek histidinsiz ortamda üreyebilen koloniler verir. Bu kolonilere “spontan revertant” adı verilir (Linstromber, W.W.,1983). Spontan revertant koloni sayısı TA 98 için 20-50 revertant/plak; TA 100 için 75-200 revertant/plaktır.

Bir kimyasalın bu test sisteminde mutajen olarak kabul edilmesi için TA98 ve TA100 ile verdiği revertant koloni sayısının, o suşa özgü spontan revertant sayının en az iki katı olması gerekmektedir (Linstromber, W.W.,1983).

TA 98 suşu çerçeve kayması mutasyonlarına (frameshift), TA 100 suşu ise baz çifti değişim mutasyonlarına (basepair) karşı duyarlıdır. Deneylerde bu bakterileri

53

kullanmamızın nedeni baz-çifti değişim mutasyonları ve çerçeve kayması tipi mutasyonların diğer mutasyonlara göre daha fazla sıklıkta görülmesidir ( Barış, 2007). Bu çalışmada son yıllarda oldukça fazla kirlenen Tokat-Yeşilırmak suyunun mutajenitesi araştırıldı. Belirlenen beş farklı istasyondan Temmuz-Kasım (2010) ayları arasında beş farklı örnek alındı. Deneyler farklı zamanlarda iki bağımsız deney şeklinde, her örnek için paralel üç plak uygulanarak yapılmıştır. Yapılan deneyler sonucu elde edilen sonuçlar SPSS 19.0 paket programında analiz edilmiştir.

TA 98 suşu ile yapılan deneylere bakıldığında spontan revertant koloni sayısı ortalama olarak 28,3000’ dır. Bu sayıda TA 98 spontan revertant koloni sayısı (20-50 revertant/plak) açısından öngörülen değerler arasındadır. 1, 2 ve 3 numaralı istasyonlardan alınan su örneklerindeki revertant kolonilere bakıldığında mutajenik etkiden bahsedemeyiz. Ancak 2 numaralı istasyondaki revertant sayısının, 1 ve 3 numaralı istasyonlardan daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz. 4 ve 5 numaralı istasyonlara baktığımızda ise anlamlı derecede revertant koloni ( 4. istasyonda 76,9667 revertant/ plak ve 5. istasyon için 72,9333 revertant/plak) olduğunu ve bu istasyonlardan alınan su örneklerinin mutajenik etkiye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Yani 4 ve 5 numaralı istasyonlardan alınan su örneklerinde çerçeve kayması mutasyonlarına sebep olabilecek mutajenler vardır.

TA 100 suşu ile yapılan deneylere bakıldığında ise TA 98 suşu ile yapılan deneylerle paralellik göstermektedir. Spontan revertant koloni sayısı ortalama 84,0667’ dir. Bu sayıda TA 100 spontan revertant koloni sayısı (75-200 revertant/plak) açısından öngörülen değerler arasındadır. 1, 2 ve 3 numaralı istasyonlardan alınan su örneklerindeki revertant kolonilere bakıldığında mutajenik etkiden bahsedemeyiz. Ancak 2 numaralı istasyondaki revertant sayısının, 1 ve 3 numaralı istasyonlardan daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz. 4 ve 5 numaralı istasyonlara baktığımızda ise anlamlı derecede revertant koloni (4. istasyon için ortalama 192,1000 revertant/plak ve 5. istasyon için ortalama 171,5667 revertant/plak) olduğunu ve bu istasyonlardan alınan su örneklerinin mutajenik etkiye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Yani 4 ve 5 numaralı

54

istasyonlardan alınan su örneklerinde baz çifti değişimi mutasyonlarına sebep olabilecek mutajenler vardır.

Gerek TA 98, gerekse TA 100 ile yapılan deneylerde 4. ve 5. istasyondan elde edilen revertant koloni sayısının, spontan revertant koloni sayısının iki katından fazla olması, bu istasyonlardan alınan su örneklerinde mutajenik etki olduğunu akla getirmektedir. Diğer yandan her iki istasyondan arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Her ne kadar 2. istasyondan alınan su örnekleriyle yapılan deneylerde elde edilen revertant sayıları ( TA 98 için 45,0000 revertant/plak, TA 100 için 130,1000 revertant/plak) mutajenik etki gösterebilecek oranda olmasa da, bu sayıların 1. ve 3. istasyonlardan elde edilen revertant sayılarına göre fazla olması, 2. istasyonda kirliliğin daha fazla olduğunu akla getirmektedir.

Farklı zamanlarda alınan su örneklerinin arasında revertant koloni bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olup olmadığı araştırılmış ve zamanlar arasında anlamlı bir faklılık olmadığı görülmüştür.

Tokat-Yeşilırmak suyunun mutajenitesinin araştırıldığı bu çalışmada TA 98 ve TA 100 suşları ile Ames test yöntemi kullanılmıştır ve deneyler S9 bulunmayan ortamda gerçekleştirilmiştir. Deney sonuçlarına göre 4 ve 5 numaralı istasyonlarda hem TA 98 suşu hem de TA 100 suşunda mutajenik etkiden bahsedilebilir. Ancak, kimyasal bileşiklerin mutajenik özelliklerinin belirlenmesinde, tek bir test sistemi yerine, birkaç kısa zamanlı test sisteminin bir kombinasyonunun kullanılması sonuçları daha güvenilir hale getirmektedir. Bu yüzden bu maddelerin farklı test sistemleriyle de değerlendirilerek sonuçların karşılaştırılması ve bu şekilde güvenilir bir sonuca varılması gerekmektedir. Yapılan çalışma, Yeşilırmak suyunun mutajenitesi ile ilgili bir ön çalışma niteliğindedir.

KAYNAKLAR

Akyıl, D., 2006. Farklı tipteki fungusitlerin muhtemel mutajeniteleri üzerine bir çalışma. (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Biyoloji Anabilim Dalı, Afyon.

Ames, B.N., Durston, W.E., Yamasaki, E., Lee, F.D., 1973a, “ Carcinogens are mutagens: a simple test system combining liver homogenates for activation and bacteria for detection”, The Proceedings of the National Academiy of Sciences, U.S.A., Vol.70, pp.2281-2285.

Ames, B. N., Lee, F. D. ve Durston, W. E., 1973b, “An improved bacterial test system for the detection and classification of mutagens and carcinogens”, The Proceedings of the National Academiy of Sciences, U.S.A., 70, 782-786.

Anonim, 1985. Postgraduate Summer Course Notes on Moleculer Biology and Genetics Engineering (in turkish). 29 July-16 August M.E.T.U Department of Biology, Ankara

Anonim, 2011. http://tr.wikipedia.org/wiki/Ye%C5%9Fil%C4%B1rmak (24.12.2011). Bağcı, H., 1985, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Yaz Okulu Moleküler Biyoloji

Ders Notları.

Barış, A., 2007. Farklı tipteki pestisitlerin muhtemel mutajenitelerinin Ames/Salmonella/Mikrozom test yöntemiyle araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı, Afyon.

Başaran, A., Başaran, N., Solak, M., Güneş, H., 1995, “Tıbbi Biyoloji ve Genetik”, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 117-123.

Boyacıoğlu, M., 1999. İzmir körfezi sedimanının genotoksik etkisinin araştırılması. (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Su ürünleri anabilim dalı, İzmir.

Bozcuk, A.N.,2005. Genetik. Palme Yayıncılık, 367 s, Ankara

Campbell, N.A. ve Reece, J.B., 2008. Biyoloji. Palme Yayıncılık, 1247 s, Ankara. Demirsoy, A., 2003. Yaşamın Temel Kuralları. Meteksan A.Ş., 770 s, Ankara. Diril, N., Sümer, S., İzbırak, A., 1988, “Türkiye‟de çevre kirliliğine neden olan

bazı pestisitlerin Salmonella/mikrozom test sistemi kullanılarak

mutajenitelerinin saptanması”, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Deniz Bilimleri ve Çevre Araştırmaları Grubu, Ankara.

Kazancı, M., Türkmen, G., Ertunç, Ö., Ekingen, P., Öz, B ve Gültutan, Y., 2010. Su Çerçeve Direktifi kapsamındaki taban büyük omurgasızlarına dayalı yöntemlerin uygulanması ile Yeşilırmak Nehri‟nin ekolojik kalitesinin belirlenmesi. Review of Hydrobiology, 3,2: 89-110.

Klug, W.S. ve Cummings, M,R., 2003. Genetik kavramlar. Palme Yayıncılık, 816, Ankara.

Konuk, M. ve Liman, R., 2011. Mutasyon ve mutajenler. Afyon, http://www2.aku.edu.tr/~mkonuk/mutasyonvemutajenler.pdf; (02.12.2011). Korkmaz, B., 2005. Bazı 2-sübstitüe perimidin bileşiklerinin mutajenik aktivitelerinin

Amesmutajenite testi ile belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Eskişehir.

56

Linstromber, W.W., 1983. Modern Organik Kimya. Hacettepe Tas Kitapçılık, 345, Ankara.

Maron, D.M., Ames, B.N., 1983. “Revised methods for the mutagenicity test”. Mutation Research,113,173-215.

Mccann, J. Ve Ames, B.N, 1976. „‟Detection of carcinogens as mutagens in the Salmonella/microsome test: assay of 300 chemicals: discussion. Proc. Natl. Acad. Sci., USA 73:950-954.

Mortelmans, K., Zeiger, E., 2000. The Ames Salmonella/microsome mutagenicity assay. Mutation Research, 455, 29-60.

Mumcu, E., 2005. Seydi çayı (Eskişehir) çevresinden toplanan su ve toprak örneklerindeAmes / Salmonella/ mutajenite testi ile bor elementinin mutajenitesinin araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Eskişehir.

Oraler, G., 1990. Genetik. İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, İstanbul, 177-178. Sağlam, N., 2000. Biyoloji Eğitiminde Moleküler Genetik., 106 s, Ankara.

Saleh, K., 1997. Mikronükleus Testi ile Bazı Kimyasal Maddelerin ve Çevre Kirleticilerinin Neden Olduğu Klastrojenik Etkilerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir,

Şekeroğlu, Z.A., Şekeroğlu, V., 2011. Genetik toksisite testleri. TUBAV bilim dergisi, 4 (3), 221-229.

Turner, P.C., McLennan, A.G., Bates, A.D. ve White, M.R.H., 2004. Moleküler Biyoloji. Nobel Yayın Dağıtım, 346 s, Ankara.

Vural, N., 1984, Toksikoloji, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No. 56, 416s, Ankara.

Vural, N., 2005, Toksikoloji, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No. 73, 659s, Ankara.

Yıldırım, A., Bardakçı, F., Karataş, M. ve Tanyolaç, B., 2007. Moleküler Biyoloji. Nobel Yayın Dağıtım, 613 s, Ankara.

Yıldırım, A., Kandemir, N., Karadağ, Y. ve Sakin, M.A., 2010. Genetik. Nobel Yayın Dağıtım, 270 s, Ankara.

57

ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler

Adı Soyadı: Ayşe ÇETİNER

Doğum Tarihi ve Yer: 01/07/1985 Ankara Medeni Hali: Evli

Yabancı Dili: Almanca

Telefon: 0 506 711 96 53

e-mail: ayseozencetiner@hotmail.com

Eğitim

Derece Eğitim birimi Mezuniyet tarihi

Yüksek Lisans

Lisans Hacettepe Üni. Eğitim Fak. Biyoloji öğretmenliği 2008

Lise Ankara Pursaklar Lisesi 2001

İş Deneyimi

Yıl Yer Görev

2008-2010 Başçiftlik Şehit Murat Kılınç Lisesi TOKAT Öğretmen 2010-…… Tokat Anadolu Sağlık Meslek Lisesi TOKAT Öğretmen