enzim aktivitesinin hızlı bir şekilde inhibe olduğunu ifade etmiştir.Bu araştırmada da 50 mM’da baskılanma olduğu saptanmıştır.
Moisander et al. (2002) Batlık Denizinde Anabaena sp. ve Nodularia sp. ile yaptıkları çalışmada; Anabaena sp. nin 15 g/l tuz konsantrasyonuna kadar geliştiği ve maksimum 20 g/l’ de inhibe olduğunu, Nodularia sp. nin ise geniş tuz aralığında (0-20 g/l) gelişebildiğini tanımlamıştır. Bu cinsin üyelerinin 5 g/l tuz konsantrasyonunda nitrojenaz aktivitesinin stimüle olduğu ancak yüksek tuz konsantrasyonlarında ise baskılandığı saptanmıştır. Çalışmalarımız sonucunda Anabaena sp. ve Nodularia sp. nin 100 mM’ a kadar tolerans gösterdiği belirlendi. Bu zıtlığı izolatların elde edildiği ekosistemlerin farklı oluşuna, ve aynı cins içinde bile tuza farklı cevap veren türlerin bulunmasına bağlayabiliriz ( Moisander and Paerl, 2000, Apte et al.1987, Fernandes et al.1993 ). Zira stres koşulları altında ortamda biriken fazla nitrat ve amonyumun görevinin sadece hücre içi hacmi korumak olduğunu, dehidrasyonu çektiğini fakat fizyolojik fonksiyonları korumadığı bilinmektedir ( Selwin and Shanmugasundaram 1991, Reddy et al.1989 ). Bununla beraber; ortamın fiziksel şartlarının ( ışık, pH, sıcaklık gibi ) ve stres uygulanma süresinin farklı olması, bu çalışmalar arasında objektif bir karşılaştırmaya olanak tanımamaktadır.
Ozmotik stres çalışması sonucunda Anabaena sp., Nostoc sp. ve Nodularia sp. de gelişim baskılanmadığı halde, nitrojenaz enzim aktivitesi başlangıçtan itibaren inhibe olmuştur ( Çizelge 4.8. ). Bu durumu farklı karbon kaynaklarında siyanobakteriler fotoheterotrofik olarak gelişebilme özelliğine bağlayabiliriz ( Sangaeta et al. 1999 ).
Grobbelaar et al. (1987) ve Nathanael et al. (1987)’ de yaptıkları çalışmalarda;
fotosentetik oksijenin, tüm konsantrasyonlarda nitrojenaz aktivitesini baskıladığını bildirmişlerdir. Fernandes and Apte (2000) sakkarozda gelişen kültürlerin ( 3 günlük ) fotosentetik inhibitörlerle 3 saat gibi kısa bir sürede hızla nitrojenaz aktivitesinin baskılandığını ve geçirgen olmayan ozmolitlerin dinitrojenaz redüktazın ( Fe-proteini ) sentezlenme seviyelerinin değiştirdiğini bildirmişlerdir. Madigan et al.(1997), Fernandes et al. (1993) ve Vignais et al. (1985) stres koşulları altında ortamda biriken iyonik veya organik bileşiklerinin ( kuaterner aminler, polioller vb ) nitrojenaz aktivitesi üzerinde ” switch off ” etkisi yarattığını belirlemiştir. Murry et al. (1983) oksijenin
nitrojenaz enziminin FeMo kısmını, Fe proteininden daha hızlı olarak inaktive ettiğini, Rippka and Stainer (1978) ise moleküler oksijenin nitrojenaz sentezini tersinmez olarak inaktive ettiğini tanımlamıştır.
Sangaeta et al. ( 1999 ) Nostoc sp. ile yaptıkları çalışmada 10 mM sakkaroz konsantrasyonunda enzim aktivitesinin kontrolden az, 40 mM’da ise yüksek olduğunu tespit etmiştir. Araştırmamızda, bu bulgular ile benzer bir şekilde 10 mM sakkaroz konsantrasyonunda nitrojenaz aktivitesi kontrolden az, ancak 40 mM’a kadar aktivitenin belli bir seviyede korunduğu, 60 mM’dan itibaren ise baskılandığı saptanmıştır. Fernandes et al. (1993) Anabaena sp. ile yaptıkları çalışmada farklı sakkaroz konsantrasyonlarının nitrojenaz aktivitesine kısa süreli ( 3-5gün )etkisini incelemiş ve başlangıçta enzim aktivitesinin kısmen baskılandığı( 50 mM ) ancak konsantrasyon arttıkça stimüle olduğunu ( 100-150 mM ) ve daha yüksek konsantrasyonlarda tekrar baskılandığını bildirmişlerdir. Bizim araştırmamızda, aktivitenin başlangıçtan itibaren baskılandığı görülmüştür.
Cavet et al. (2003), siyanobakterilerin metal ihtiyacının diğer bakterilerden çok daha az olduğunu, çinkonun karboksizomal karbonik anhidrazda, magnezyumun klorofilde, bakırın tilakoidal plastosiyaninde, molibdenin nitrojenazda, manganın ise tilakoidal suyun ayrılarak oksijenin üretiminde rol oynadığını bildirmiştir. Bender et al. (1994) siyanobakterilerin, Zn+2 ve Mn+2 ile kontamine olmuş sulardan bu elementlerin uzaklaştırılmasında bir potansiyele sahip olduklarını rapor etmişlerdir. Singh et al.
(1992) ise siyanobakterilerin yapısında polifosfat granülleri içinde fazla miktarda ortofosfat biriktirdiğini ve bunların bazı özel metallerin depolanma yeri olduğunu tespit etmişlerdir.
Noriko et al. (1989) 118 izolat üzerinde Cd, Cu ve Zn ile yaptıkları çalışmada fotosentezin % 50 oranında inhibe olduğunu rapor etmiştir. Takamura et al. (1989 ) ve Takamura et al. ( 1990 ) siyanobakterilerin bakır, kadmiyum ve çinko metallerine karşı hassas olduğunu ve fotosentezi % 50 inhibe ettiğini bildirmişlerdir. El –Enany and Issa’nın ( 2000 ) ve Audholia et al. ( 1993 ) ‘nin tespitlerine göre; Phormidium
türlerinin 50 ppm Zn+2 konsantrasyonunda iyi gelişme göstermektedir. Ayrıca bu araştırıcılar siyanobakterilerdeki azot metabolizmasının anahtar enziminin seviyesini N. linckia ve N. rivularis içindeki % 25-50 atıklar içinde maksimuma ulaştığını saptamışlardır. Singh and Abrol (1986) 27 kg Zn / ha uygulamasının tahıl verimini 7,62 t/ha ( kontrol 6,49 t/ha ) olarak gerçekleştirdiğini saptamıştır.
Ağır metal stresi çalışması sonucunda, farklı demir konsantrasyonlarının Anabaena sp.
ve Nostoc sp. de tüm konsantrasyonlarda şiddetli bir şekilde inhibe edici etki yaptığı, Nodularia sp. nin gelişiminin ise 0,625 ppm’de stimüle olduğu ancak artan konsantrasyonla beraber inhibe olduğu saptanmıştır ( Çizelge 4.9.). Fang and Rao (2000) tarafından rapor edildiğine göre Marscher (1995)’ te çeltik için 500µg Fe / g (yaprak kuru ağ.) konsantrasyonunun yukarısı toksik olarak kabul etmiştir. Ancak çalışmalarımız sonucunda Anabaena ve Nostoc türlerinde başlangıçtan itibaren nitrojenaz aktivitesi baskılanmıştır. Çeltik alanlarındaki metal uygulamalarında bu oranların dikkate alınmasının verim açısından faydalı olacağına inanmaktayız. Mangan ile yapılan denemelerde ise Anabaena sp. ve Nostoc sp. başlangıçta ( 0,625ppm ) kısmen stimüle olmasına karşın, artan mangan konsantrasyonlarında gelişim ve nitrojenaz aktivitesinde baskılanma belirlenmiştir. Nodularia sp. de ise başlangıçtan itibaren gelişim ve nitrojenaz aktivitesinin baskılandığı saptanmıştır (Çizelge 4.10.).
Çinko ile yapılan denemeler sonucunda ise Anabaena sp. ve Nodularia sp. nin artan çinko konsantrasyonlarından etkilendiği ve nitrojenaz aktivitesinin baskılandığı, Nostoc sp. de ise 0,625 ppm ‘de nitrojenaz aktivitesinin arttığı, ancak yüksek konsantrasyonlarda hem gelişimin hem de nitrojenaz aktivitesinin inhibe olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.11.).
Taban vd ( 2003 ) çinkodan yoksun çeltik alanlarında gübreleme yaparak çinkonun çeltik üzerine etkisini araştırmışlar ve 2,0 mg Zn / kg uygulamasının iyi sonuç verdiğini bildirmişlerdir. Çalışmalarımız sonucunda ise çinkoya toleransın en yüksek 5 ppm ile Nostoc sp. e ait olduğu saptanmıştır. Gelecek çalışmalarda bu değerlerin dikkate alınarak çinko gübrelemesinin yapılması verim açısından faydalı olacaktır. Ağır metal çalışmalarının bir çoğunun Cd , Pb, Cr ve Hg üzerine olması çalışmalarımızın karşılaştırılması sırasında objektif bir değerlendirmeye imkan vermemiştir.
Singh (1991) yaptığı çalışmada Nostoc sp. kültürlerinin 2 mM NH4Cl ve 5 mM glutaminle ışık altında inkübe edildiğinde 5h içinde asetileni indirgeme yeteneklerini kaybettiklerini belirlemiştir. Prosperi et al. (1993) tarlaya verilen azot gübresinin azot fiksasyonunu ve heterosist farklılaşmasını indirgediğini saptamıştır. Aynı araştırıcılar Anabaena sp. ile Nostoc sp.’de amonyumun pH’a bağlı etkisini araştırmışlar ve nötral pH’ da nitrojenaz aktivitesinin baskılanmadığını, ancak alkali pH değerlerinde, şiddetle inhibe olduğunu gözlemişler ve bu olayı “ fast switch off ” olarak tanımlamışlardır.
Singh et al. (1983) Anabaena cycadeae’ de nitrojenazın ve heterosistin amonyak tarafından inhibe edildiğini örneklemiştir.
Juan et al. ( 1985 ) tarafından rapor edildiğine göre, Haselkorn (1978) ve Stewart (1980)’ın yaptıkları denemelerle kombine azot kaynağı içeren ortamdan azot fikse eden siyanobakterileri alarak kombine azotsuz bir ortama aktarma durumunda heterosist farklılaşmasının yeniden harekete geçtiği gözlenmiştir. Meeks et al. (1983) Anabaena sp. ye ait iki türde yaptıkları çalışma sonucunda azot fiksasyonunun ve heterosist farklılaşmasının 25 ve 100 µM nitrat konsantrasyonu arasında maksimum inhibisyona neden olduğunu ( % 69 ve % 36 ), daha yüksek konsantrasyonlarda ise inhibisyon oranının daha fazla artmadığını bildirmişlerdir. Moisander and Pearl (2000) çözünmüş inorganik azotun nitrojenazı inhibe ettiğini, Sroga (1997) Microcoleus sp. ile yaptıkları çalışmada hem karanlık hem de ışıklı ortamda nitrat, amonyum ve ürenin nitrojenaz aktivitesi üzerine inhibe edici etkisinin olduğunu bildirmişlerdir. Anneliese et al. (1990) amonyağın inhibitör etkisinin anaerobik şartlarda bulunmadığını rapor etmişlerdir. Jose et al. (1991) nitrojenaz yapısal genlerinin ve dinitrojenazla ilgili genlerin amonyumla baskılandığını ve nitrat ile inhibisyonun farklı türlerde farklı derecelerde olduğunu saptamıştır. Bottomley et al. (1979) göre Anabaena sp. de heterosist gelişimi ve nitrojenaz aktivitesinin hem amonyum hem de nitrat ile tamamen baskılandığı belirlenmiştir. Valiente et al. (1997) amonyum ve nitrojenaz aktivitesi arasında negatif bir korelasyon olduğunu ve aktivitenin keskin bir şekilde inhibe olduğunu bildirmiştir.
Turpin et al. (1984) Anabaena flos-aquae’de 1 mM amonyumun tüm pH’larda nitrojenaz aktivitesini baskıladığını ve bunu yüksek pH’ ta yüksüz amonyağın miktarının artması sonucu difüzyonla hızla alınması sonucu olduğunu rapor etmişlerdir.
Bizim araştırmamız sonucunda tüm cinslerin nitrata karşı duyarlı oldukları ve nitrojenaz aktivitesinin keskin bir şekilde baskılandığı, gelişimlerin ise kısmen inhibe olduğu saptanmıştır( Çizelge 4.12.). Bunu nitratın organizmalar tarafından aynı zamanda azot kaynağı olarak kullanılmasına, nitratın nitrite doğru indirgenmesi ve nitritin çoğu organizma için toksik etki yaratmasına bağlayabiliriz.
Huber (1986) nitratlı ortamda Nodularia sp. nin nitrojenaz aktivitesinin baskılanmasına rağmen gelişimin etkilenmediğini bildirmesi çalışmalarımız ile kısmen paralellik göstermektedir. Bottomley et al. ( 1979 ) Anabaena sp. ile yaptıkları çalışma sonucunda 10 mM nitrat konsantrasyonunun nitrojenaz aktivitesini sıfırladığını bildirmesi, bizim çalışmalarımızla paralellik göstermektedir. Meeks et al. ( 1983 )’ te 25 ve 100 µM nitrat konsantrasyonu aralığında nitrojenaz aktivitesinde maksimum inhibisyon görüldüğünü, daha yüksek konsantrasyonlarda ise daha fazla baskılanmadığını saptaması da bizim çalışmalarımız ile benzerlik gösteren bir başka noktadır.
Adhya et al. (1998) fosforun bitki gelişimi için önemli bir besin olduğunu, kök gelişimi ve rizosfer aktivitesini ve heterotrofik azot fiksasyonunu hızlandırdığını bildirmişlerdir.
Wilson and Alexander (1979) 30kg P / ha uygulamasının azot fiksasyonunu yaklaşık % 60 stimüle ettiğini, sel basmış topraklarda ise azot fikse eden alglerin gelişimini sınırladığını saptamıştır. Turid (1999)’ e göre fosfor gübrelemesi nitrojenaz aktivitesini artırmakta, diğer bazı araştırıcılara göre ise ( Basilier et al.1978 ve Chapin et al.1991 ) sınırlandırmaktadır. Lehtimaki et al. (1997) yaptıkları çalışmada farklı fosfor konsantrasyonlarında inkübe edilen Nodularia sp. nin gelişiminin ilk 21 gün boyunca çok düşük olduğunu saptamıştır. Huber (1985) Nodularia sp. de akinetlerin gelişmesi için en uygun fosfat oranının 0,9 µM ve daha düşük konsantrasyonları olduğunu bildirmiştir. Leganes et al. (2001) 100 kg / ha P uygulamasının çeltikte tohum verimini artırdığını tespit etmiştir.
Fosfat denemesi sonucunda, Anabaena sp. nin başlangıçta ( 500 µM ) nitrojenaz aktivitesinin fosfat ile stimüle olduğu ancak konsantrasyon arttıkça aktivitenin baskılandığı ve 10 mM’a kadar tolerans gösterdiği belirlenmiştir. Enzim aktivitesinin
gelişim için fosfata ihtiyaç olduğuna ancak nitrojenaz aktivitesine ise belli aralıkta ihtiyaç göstermesine bağlayabiliriz ( Adhya et al. 1998 ). Turid (1999)’da Anabaena sp.
ile yaptığı çalışmada 300 µM fosfor gübrelemesinin ( 200 µE / m2.s ) en yüksek nitrojenaz aktivitesini gerçekleştirdiğini bildirmesi bizim çalışmalarımızla kısmen benzerlik göstermektedir. Nostoc sp. ile ( 200 µE / m2.s ) yaptığı denemelerde 12 mM fosfat konsantrasyonunun başlangıçta nitrojenaz aktivitesini stimüle ettiğini, ancak konsantrasyon arttıkça inhibisyonun gerçekleştiğini saptamıştır. Bizim denemelerimizde Nostoc sp. ve Nodularia sp.’de nitrojenaz aktivitesi başlangıçtan itibaren gelişime paralel olarak baskılanmış, Nostoc sp. de tolerans 10mM, Nodularia sp. de ise 25 mM olarak gerçekleşmiştir ( Çizelge 4.13. ).
Anonim(2002) raporunda belirtildiği üzere Çorum-Osmancık bölgesinde yabancı otlarla mücadelede en sık kullanılan herbisitler arasında bensülfüran-metil ve molinat bulunmaktadır. Bundan dolayı çalışmalarımızda farklı gruplara ait bu iki herbisit kullanılmıştır. Herbisit denemesi sonucunda, farklı bensülfüran metil konsantrasyonlarının sadece Anabaena sp. de başlangıçta ( 5 µg/ml ) nitrojenaz aktivitesini stimüle ettiği ancak konsantrasyon arttıkça gelişime paralel olarak nitrojenaz aktivitesinin baskılandığı saptanmıştır. Nostoc sp. ve Nodularia sp.’de gelişim ve nitrojenaz aktivitesi başlangıçtan itibaren baskılanmıştır. Anabaena sp. de ise başlangıç konsantrasyonlarda gelişim ve nitrojenaz aktivitesinin artmasını, bensülfüran metilin organik karbon kaynağı olarak asimile edilmesine bağlayabiliriz (Çizelge 4.14.). Yan et al. (1997) bildirdiği üzere Jin et al. (1996), A. sphaerica’nın sadece fotoototrofik veya fotoheterotrofik olarak gelişmediğini aynı zamanda bakteriler gibi kemoheterotrofik olarak ta gelişebildiğini rapor etmiştir. Bu bulgular bizim sonuçlarımızı destekler niteliktedir.
Jianyi et al. (2002) farklı gruplara dahil 40 herbisitin Chlorella vulgaris üzerindeki toksik etkisini incelemişler ve molinat’ın fotosentetik süreci, bensülfüran metilin ise asetolaktat sintaz (ALS) mekanizmasını etkilediğini saptamıştır. Yan et al. (1997) Anabaena sphaerica ile 300-3000 lükste molinat’ın ( 5, 25, 50 µg/ml ) etkisini araştırmış ve bazı özel proteinlerin toksik etkiyi fonksiyonel olarak engellediğini saptamışlardır. Mansour et al. (1994) ‘nin bildirdiğine göre Caux et al. (1996)
Anabaena sphaerica ‘da molinat’ın toksik etkisinin düşük ışık (300 lüks) şiddetinde yüksek ışık (3000 lüks) şiddetinden daha fazla olduğunu tespit etmiş ve bu durum organik karbonların daha fazla asimile olmasına bağlamıştır.
Molinat denemesi sonucunda tüm cinslerin 100 µg/ml’a kadar molinat’a tolerans gösterdikleri ve en yüksek toleransın Nostoc sp. e ( 6 µl etilen / mg.h ) ait olduğu saptanmıştır. Tüm cinslerde artan molinat konsantrasyonlarına paralel olarak hem gelişim hem de nitrojenaz aktivitesi kısmen baskılanmıştır ( Çizelge 4.15.). Yan et al.
(1997) 50 µg/ml molinat konsantrasyonunun bile A. sphaerica’da gelişim oranını koruduğunu belirlemesi, çalışmalarımız ile benzerlik göstermektedir.
Weisshaar and Böger (1983) düşük ışık şiddeti altında ( 1 W/ m2 ) Phormidium sp. nin oksijen alımının artmasına bağlı olarak nitrojenaz aktivitesinin inhibe olduğunu bildirmiştir. Smith et al. (1986) Anabaena sp. ile azotlu ve azotsuz besiyerlerinde ışığın etkisini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada; başlangıçta nitrojenaz aktivitesinin arttığını ( 0,5 - 2,5 mW/cm2 arasında ) ancak ışık şiddeti arttıkça baskılandığını rapor etmiştir. Valiente (1989) fotoinhibisyona karşı nitrojenaz aktivitesinin fotosentezden daha hassas olduğunu, düşük ışıkta ( 10 µE / m2.s ) pH yükseldikçe nitrojenaz aktivitesinin arttığını ancak ışık ile pH arttıkça, aktivitenin düştüğünü tespit etmiştir.
Hallenbeck (1987) fotosentetik bakterilerin karanlıkta mikroaerobik olarak azot fikse ettiğini rapor etmiştir. Fay (1976) bazı mavi – yeşil alglerin uygun organik madde varlığında karanlıkta gelişebildiğini ve azot fikse edebildiğini belirlemiştir. Raps et al.
(1983) Microcystis aeruginosa ile yaptıkları çalışma sonucunda ışık şiddetinin artışına paralel olarak klorofil ve fikosiyanin miktarının azaldığını bildirmişlerdir. Islam and Whitton (1992) Calothrix sp.’de yüksek ışık şiddetinde ( 85 µmol foton /m2.s ) nitrojenaz aktivitesinin düştüğünü, düşük ışıkta ( 10 µmol foton /m2.s ) ise daha fazla olduğunu saptamıştır. Tsygankov et al. (1992) Anabaena variabilis’ te ışık şiddetinin 80 W / m2 ‘den yukarıda olduğunda nitrojenaz aktivitesinin önemli ölçüde azaldığını, ayrıca 37-44 0C‘ de 40-60 W / m2 ‘ de maksimum nitrojenaz aktivitesine sahip olduğunu bildirmiştir.
Denemelerimiz sonucunda ( 300-600-900 lüks) Anabaena sp. ve Nodularia sp. nin düşük ve yüksek ışık şiddetlerinde nitrojenaz aktivitesinin baskılandığı, en yüksek aktivitenin gelişime paralel olarak 600 lüks ışık altında gerçekleştiği saptandı. Nostoc sp.’de ise düşük ışıkta da 600 lükse yakın nitrojenaz aktivitesi gösterdiği ancak 900 lüks ışıkta aktivitenin keskin bir şekilde baskılandığı belirlendi (Çizelge 4.16.). Valiente and Leganes (1989) ışık şiddetinin, henüz yeterince nitrojenaz aktivitesi üzerindeki düzenleyici etkisinin bilinmediğini bu nedenle olası bir açıklamanın yüksek ışık şiddetinde fotosentezin artması sonucu ortamda biriken oksijenin inhibisyonu olabi leceğini ileri sürmüştür. Düşük ışık şiddetlerinde ise Fay (1976) rezerve karbon kaynaklarının kullanılarak nitrojenaz aktivitesinin desteklendiğini, bu nedenle normal şartlardan daha düşük seviyede aktivite gerçekleştiğini ve bu özelliğin ekolojik açıdan avantajlı olabileceğini bildirmiştir. Valiente and Leganes (1989) Nostoc sp. nin 10 µE / m2. s‘ de nötral pH değerinde nitrojenaz aktivitesinin arttığını tespit etmiştir.
Çalışmalarımız sonucunda da, benzer olarak, Nostoc sp.’de 600 lüks ışık altında nitrojenaz aktivitesinin yüksek olduğu belirlendi. Işık şiddeti arttıkça tüm denemelerde nitrojenaz aktivitesi düşmüştür. Karanlık uygulaması ile nitrojenaz aktivitesinden yoksun olgun heterosistleri içeren siyanobakteriyel filamentlerin orijinal morfolojilerini koruduğu ve tekrar aydınlatmayı takiben orijinal nitrojenaz aktivitesinin hızla iyileştiği bilinmektedir ( Ramos et al. 1985 ). Tsygankov et al. ( 1992 ) Anabaena variabilis’ in 40-60 W/m2 ‘de maksimum nitrojenaz aktivitesine sahip olduğunu bildirmiştir.
Çalışmalarımız sonucunda ise Anabaena sp. de en yüksek nitrojenaz aktivitesi 600 lüks ışık altında ( 0,34 µletilen/mg.h ) gerçekleşmiştir. Yapılan çalışmaların bir çoğunun farklı çevresel faktörlerle birlikte yapılması ve bunların sinerjitik etkisinin olması, bizim denemelerimizde ise tek tek ele alınması söz konusu çalışmalarla karşılaştırma yapılmasına izin vermemektedir.
Yapılan çalışmalardan da anlaşıldığı üzere siyanobakteriler farklı çevresel koşullara tolerans gösteren organizmalardır. Mikroalglerin ürün verimini arttırdığı ve toprak stabilizasyonunu sağladığı bilinmektedir. Uzun süreli inorganik gübre kullanımının hem ürün hem de toprak verimini olumsuz yönde etkilemesi ve pahalı bir yöntem
olması tercih edilebilirliğini azaltmaktadır. Bu nedenle ekonomik olarak daha ucuz ve güvenli yöntemlere dolayısıyla biyoteknolojik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Çalışmalarımız sırasında kullandığımız üç cinsin de farklı çevresel koşullara tolerans gösterdikleri, ancak Nostoc sp. nin genel olarak tüm çevresel koşullarda optimum nitrojenaz aktivitesi gösterdiği saptanmıştır. Bu nedenle biyogübre çalışmalarında uygun cins olabileceği düşünülmektedir.
Dünyanın çoğu ülkesinde özellikle siyanobakterilerin tarım alanında “starter kültür”
olarak kullanımı yaygındır, ancak ülkemizde bu konu Rhizobium sp. ile sınırlı kalmıştır.
Bu nedenle ucuz ve kaliteli gübre eldesi için araştırıcılar, siyanobakterilerin üzerinde yoğunlaşarak bunların çevresel faktörlere cevaplarını araştırmışlardır. Günümüze kadar yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan kanı, ucuz ve kaliteli biyogübre eldesinde siyanobakterilerden yararlanmanın kaçınılmaz olduğu yönündedir.
Çalışmalarımız sonucunda elde edilen verilerden, her üç cinsin farklı çevresel koşullarda hangi optimum değerleri gösterdiği belirlenmiş olup bundan sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacağına inanmaktayız. Konu üzerinde çalışma yapacak araştırıcıların ilerki basamaklarda “ large scale up “ tekniğini kullanarak biyogübre olarak kullanılacak siyanobakterilerin üretimini artırmaya ve dolayısıyla tarım alanında yaygın olarak kullanımının sağlanmasına yönelik olmalıdır.
KAYNAKLAR
Adams, D. G. 1997. Cyanobacteria. Bacteria As Multicellular Organisms. Oxford University Press, 618-624.
Adhya, T.K., Pattnaik, P., Satpathy, S. N., Kumaraswamy, S., and Sethunathan, N.
1998. Influence of phosphorus application on methane emission and production in flooded paddy soils. Soil Biol. Biochem. 30-2; 177-181.
Albrecht, S.L. 1998. Eukaryotic algae and cyanobacteria. Principles and Applications of Soil Microbiology, Prentice-Hall, Inc. 94-103. America.
Anneliese, E., Reich, S. and Böger, P. 1990. Modification of dinitrogenase reductase in the cyanobacterium Anabaena variabilis due to C starvation and ammonia.
Journal of Bacteriology, 172 -2; 748-755.
Anonim: 2002. Çorum ili 2002 yılı Kültür bitkilerinde yabancı ot yönetimli çiftçi mücadelesi uygulamaları, Tarım İl Müdürlüğü, sayfa 1, Ankara.
Antarikanonda, P. 1982. FAO Int. Comm. 31; 37-39.
Apte, S.K., Reddy , B.R. and Thomas, J. 1987. Relationship between sodium influx and salt tolerance of nitrogen- fixing cyanobacteria. Applied and Environmental Microbiology, 53-8; 1934-1939.
Audholia, S. Goyal, D. and Saxena, R.K. 1993. Zinc tolerance in Phormidium uncinatum. Folia Microbiol. 38; 341-344.
Basilier, K., Granhall, U. and Stenström, T.A. 1978. Nitrogen fixation in wet minetrophic moss communities of a subarctic mire. Oikos, 31; 236-246.
Bender, J., Gould, J.P., Vatcharapijarn, Y., Young, J.S. and Phillips, P. 1994. Removal of zinc and manganese from contaminated water with cyanobacteria mats. Water Environment Research, 66-5; 679-683.
Bergman, B., Gallon, J.R., Rai, A.N., Stal. L.J. 1997. N2 fixation by non-heterocystous cyanobacteria. FEMS Microbiology Reviews, 19; 139-185.
Bothe, H. and Neuer, G. 1988. Electron donation to nitrogenase in heterocysts. Methods in Enzymology, 167; 496-501.
Bottomley, P.J., Grillo, J.F., Baalen, C.V. and Tabita F.R. 1979. Synthesis of nitrogenase and heterocysts by Anabaena, sp. CA in the presence of high levels of ammonia. Journal of Bacteriology, 140 -3; 938-943.
Boussiba, S.1991. Nitrogen fixing cyanobacteria potential uses. Plant and soil. 137;
177-180.
Bulen, W.A. and Le Comte, J.R. 1966. Proceedings of the National Academy of Science of the United States of America, 56; 979.
Burlage, R.S., R. Atlas, Stahl, D., Geesey, G., and Sayler, G., 1998. Techniques in Microbial Ecology Oxford University Press, 8-14. America.
Chapin, D.M., Bliss, L.C. and Bledsoe, L.J. 1991. Environmental regulation of nitrogen fixation in a high arctic lowland ecosystem. Canadian Journal of Botany, 69;
2744-2755.
Cappuccino, J.G. and Sherman, N., 2001. Microbiology A Laboratory Manual, Sixth Edition, Benjamin Cummings, 119. S. Francisco.
Castenholz, R.W.1988. Culturing methods for cyanobacteria. Methods in Enzymology, 167; 68-113.
Caux, P.Y., Menard L. and Kent, R.A. 1996. Comparative study of the effects of MCPA, butylate, atrazine and cyanozine on Selenastrum of sp. Environ. Pollut.
92; 219-225.
Cavet, J.S., Gilles, P.M.B and Nigel, J.R. 2003. Zn, Cu and Co in cyanobacteria:
selective control of metal availability. FEMS Microbiology Reviews, 27; 165-181.
Clemencia, L., Kumazawa, S. and Mitsui, A. 1986. Cyclic appearance of aerobic nitrogenase activity during synchronous growth of unicellular cyanobacteria.
Current Microbiology 13; 149-153.
De Caire, G.Z., De Mule, M.C.Z., and De Cano, M.S. 1979. Fyton, 37; 1-13.
Dönmez, G., Taban, S., Varol, F. and Dönmez, S.2001. Effect of Cyanobacteria isolated from Rice fields on growth of rice plants. 1th Symposium of Alg Technology, October, İzmir, Turkey.
El-Enany, A.E. and Issa, A.A. 2000. Cyanobacteria as a biosorbent of heavy metals in sewage water. Enviromental Toxicology and Pharmacology, 8; 95-101.
Fang, W-C. and Kao, C.H. 2000. Enhanced peroxidase activity in rice leaves in response to excess iron, copper and zinc. Plant Science, 158; 71-76.
Fay, P. 1976. Factors influencing dark nitrogen fixation in a blue-green alga. Applied and Environmental Microbiology, 31-3; 376-379.
Fernandes, T.A., Iyer, V. and Apte, S.K. 1993. Differential responses of nitrogen fixing cyanobacteria to salinity and osmotic stresses. Applied and Environmental Microbiology, 59 (3); 899-904.
Fernandes, T.A. and Apte, S.K. 2000. Differental regulation of nitrogenase activity by ionic and osmotic stresses and permeable sugars in the cyanobacterium Anabaena sp. strain L-31. Plant Science. 150; 181-189.
Fogg, G.E., Stewart, W.D.P., Fay, P. and Walsby, A.E. 1973. Culture, nutrition and growth. The Blue Green Algae, Academic Press, 129-142, London, NewYork.
Galon, J.R., Cheng, J., Dougherty, L. J., et al. 2000. A novel covalent modification of nitrogenase in a cyanobacterium. FEBS Letters, 468; 231-233.
Ghosh, T.K. and Saha, K.C. 1993. Effects of inoculation with N2 -fixing cyanobacteria on the nitrogenase activity in soil and rhizosphere of wetland rice. Biology and Fertility of Soils, 16; 16-20.
Gianessi, L.P., Silvers, C.S., Sankula, S. and Carpenter J.E. 2002. Herbicide Tolerant Rice. Plant Biotechnology: Current and Potential Impact for Improving Pest Management in U.S. Agriculture an analysis of 40 Case Studies. www. ncfap.
org, 1-14.
Graham, L.E. and Wilcox, L.W. 2000. Cyanobacteria. Algae. Chapter 6, Prentice-Hall, Inc., 97-131.
Grobbelaar N., Lin, H.Y. and Huang, T.C. 1987. Induction of a nitrogenase activity rhythm in Synechococcus and the protection of its nitrogenase aganist photosynthetic oxygen. Current Microbiology, 15; 29-33.
Gupta, A.B. and Shukla, A.C., 1969. Hydrobiologia, 34; 77-78.
Hallenbeck, P.C. 1987. Molecular aspect of nitrogen fixation by photosynthetic prokaryotes. Critical Reviews in Microbilogy, 14 -1; 1-48.
Haselkorn, R. 1978. Heterocysts. Ann. Rev. Plant Physiology, 29; 319-344.
Herrero, A., Muro-Pastor, A. M. and Flores, E. 2001. Nitrogen control in cyanobacteria. Journal of Bacteriology, 183 (2); 411-425.
Holm, R.H., Ciurli, S. and Weigel, J.A. 1990. Prog. Inorg. Chem. 38; 1-74.
Howard, S., Hales, B.J. and Socolofsky, M.D. 1983. Nitrogen fixation and ammonia switch-off in the photosynthetic bacterium Rhodopseudomononas viridis.
Journal of Bacteriology, 155 -1; 107-112.
Huber, A.L. 1985. Factors affecting the germination of akinetes of Nodularia spumigena. Applied and Environmental Microbiology, 49 -1; 73-78.
Huber, A.L. 1986. Nitrogen fixation by Nodularia spumigena Mertens. 2: Laboratory studies. Hydrobiologia, 133; 193-202.
Irisarri, P., Gonnet, S. and Monza, J. 2001. Cyanobacteria in Uruguayan rice fields:
diversity, nitrogen fixing ability and tolerance to herbicides and combined nitrogen. Journal of Biotechnology, 91 -3, 95-103.
Islam, M.R. and Whitton, B.A. 1992. Cell composition and nitrogen fixation by the deep water rice field cyanobacterium Calothrix D764. Microbios, 69; 77-88.
Jensen, T.E. 1993. Cyanobacterial ultrastructure. Ultrastructure of microalgae. CRC Press, 7-51, London.
Jin, C.Y., Song, L.R. and Li, S.H. 1996. The mixotrophic growth of Anabaena sp. Acta Hydrobiol. Sin. 2; 134-137.
Jianyi, M., Ligen X., Shufeng, W., Rongquan Z., Shuihu, J., Songqi, H. and Youjun H.
2002. Toxicity of 40 Herbicides to the Green Alga Chlorella vulgaris.
Exotoxicology and Environmental Safety, 51, 128-132.
Johnson, J.L., Nyborg, A.C. and Wilson, P.E., et al. 2000. Analysis of steady state Fe and MoFe protein interactions during nitrogenase catalysis. Biochimica et Biophysica Acta, 1543; 24-35.
Jongsun, K. and Douglas, C.R. 1994. Nitrogenase and biological nitrogen fixation.
Biochemistry, 33 -2; 389-397.
Jose, M.N., Herrero, A. and Flores E. 1991. Control of nitrogenase mRNA levels by products of nitrate assimilation in the cyanobacterium Anabaena sp. strain PCC7120. Plant Physiology, 97; 825-828.
Juan, L.R., Francisco, M. and Miguel, G.G. 1985. Regulation of nitrogenase levels in Anabaena sp. and other filamentous cyanobacteria. Arch. Microbiol., 141; 105-111.
Kannaiyan, S., Aruna, S. J., Kumari, S.M.P. and Hall, D.O. 1997. Immobilized cyanobacteria as a fertilizer for rice crops. Journal of Applied Phycology, 9;
167-174.
Leganes, F., Carreres, R., Tome, R.G., Nieva, M., Quesada, A., Sendra J. and Valiente, E. F. 2001. Effect of phosphate fertilisation, straw incorporation, insecticide application and inoculation with cyanobacteria on rice productivity. Invest. Agr.
Prod. Prot.Veg., 16 -2; 273-282.
Lehtimaki, J., Moisander, P., Sivonen, K. and Kononen, K. 1997. Growth, nitrogen fixation and nodularin production by two Baltic Sea cyanobacteria. Applied and Environmental Microbiology, 63 -5; 1647-1656.
Mackay, M.A., Norton, R.S. and Borowitzka, L.J. 1983. Marine blue green algae have a unique osmoregulatory system. Marine Biology, 73; 301-307.
Madigan, M.T., Martinko, J. M. and Parker, J. 1997. Brock Biology of Microorganisms.
Prentice-Hall Int. Ltd. 8th edition. Chapter 4, 13,14, and 15. London.
Manahan, S. E. 1997. The Nitrogen Cycle. Environmental Science and Technology, Lewis Publishers, 466-468, N.York.
Mansour, F.A., Soliman, A. R. I., Shaaban-Desouki, S.A. and Hussein, M. H. 1994.
Effect of herbicides on cyanobacteria. I. Changes in carbohydrate content, Pmase and GOT activities in Nostoc sp. and Anabaena sp. Phykos, 33,153-162.
Marscher, H. 1995. Mineral Nutrition of Higher Plant, Academic Press, San Diego, p.324.
Meeks, J.C., Wycoff, K.L., Chapman, J.S. and Enderlin, C.S. 1983. Regulation of expression of nitrate and dinitrogen assimilation by Anabaena species. Applied and Environmental Microbiology, 45 -4; 1351-1359.
Metting, B.1990. Microalgae applications in agriculture. Developments in Industrial Microbiology, 31; 265-270.
Mikhailova, E.K., Kuchkarova, M.A. and Urunbaerva, K. 1984. Uzb. Biol. Zh. 6;
12-15.
Moisander, P.H. and Paerl H. W. 2000. Growth, primary productivity and nitrogen fixation potential of Nodularia spp. in water from a subtropical estuary in the United States. Journal of Phycology, 36; 645-658.
Moisander, P.H., McClinton, E. and Paerl, H.W. 2002. Salinity effects on growth, photosynthetic parameters and nitrogenase activity in Estuarine planktonic cyanobacteria. Microbial Ecology. 43; 432-442.
Murry, M. A., Hallenbeck, P.C. and Esteva, D. 1983. Nitrogenase inactivivation by oxygen and enzyme turnover in Anabaena cylindrica. Canadian Journal of Microbiology, 29; 1286-1294.
Narwal, S.S. 2000. Weed Management in Rice. Critical Review in Plant Sciences. 19-3;
249-266.
Nathanael, G., Lin, H.Y. and Huang, T.C., 1987. Induction of a nitrogenase activity rhythm in Synechococcus and the protection of its nitrogenase aganist photosynthetic oxygen. Current Microbiology, 15; 29-33.
Neuer, G. and Bothe, H. 1985. Electron donation to nitrogenase in heterocysts of cyanobacteria. Archives of Microbiology, 143; 185-191.
Niels, D.P., Morales, J. and Persoone, G. 1984. Mass culture of microalgae in aquaculture systems: Progress and costraints. Hydrobiologia, 116/117; 121-134.
Nirianne, M. Q., Milagrosa R. M. and Sammy, B. 1990. Mass cultivation of the nitrogen-fixing cyanobacterium Gloeotrichia natans indigenous to rice fields.
Journal of Applied Phycology, 2; 319-325.
Noriko, T., Kasai, F. and Watanabe, M. M. 1989. Effects of Cu, Cd and Zn on photosynthesis of freshwater benthic algae. Journal of Applied Phycology, 1;
39-52.
Pa, R. and Watanabe, I. 1986. Technologies for utilizing biological nitrogen fixation in wetland rice. Fertilizer Research, 9; 39-77.
Paerl, H.W. 1990. Physological ecology and regulation of N2 fixation in natural waters.
Advances in Microbial Ecology, 11; 305-344. Plenum Press. N.York and London.
Pillai, K. G., Kundu, D. K. and Subbaiah, S.V. 1990. An integrated approach to nutrient management in rice. Indian Farming, 40-9; 15-18.
Porra, R. J., Thompson, W. A. and Kriedemann. P. E. 1989. Determination of accurate extinction coefficients and simultaneous equations for assaying chlorophylls a and b extracted with four different solvents: verification of the concentration of chlorophyll standarts by atomic absorption spectroscopy. Biochimica et Biophysica Acta, 975; 384-394.
Postgate, J. 1989. Trends and perspectives in nitrogen fixation research. Advance in Microbial Physiology, 30; 1-21.
Pratley, J. E., Broster, J. C., Flower, G. E. and Flower, R. F. 2001. Herbicide resistance in the rice growing regions of Southern Australia. A report for the Rural Industries Research and Development Corporation, No: 01/ 40; 1-11.
Prescott, G. W. 1968. Phylum Cyanophyta. The Algae. Houghton Mifflin Company, 135-153, Boston.
Prescott, G.W. 1982. Divisio Cyanophyta. Algae of Western Great Lakes Area. Otto Koeltz Science Publishers, 442-609, W. Germany.
Prosperi, C., Luna, C. and Valiente, E. F. 1993. Influence of pH light intensity and oxygen on the short-term effect of ammonium on nitrogenase activity of cyanobacteria from rice fields. Environmental and Experimental Botany, 33 -4;
545-552.
Purves, W. K., Orians, G.H., Heller, H.C. and Sadava, D. 1997. Life:The Science of Biology, 5th Edit. Volume –I, Sinauer Assoc., Inc. USA.
Rai, A. K. and Tiwari, S. P. 1999. Response to NaCl of nitrate assimilation and nitrogenase activity of the cyanobacterium Anabaena sp. PCC 7120 and its mutants. Journal of Applied Microbiology, 87; 877-883.
Ramos, J. L., Madueno, F. and Guerrero, M. G. 1985. Regulation of nitrogenase levels in Anabaena sp. ATCC 33047 and other filamentous cyanobacteria. Archives of Microbiology, 141; 105-111.
Raps, S., Wyman, K., Siegelman, H.W. and Falkowski, P.G. 1983. Adaptation of the cyanobacterium Microcycstic sp. to light intensity. Plant Physiology, 72; 829-832.
Reddy, B. R., Apte, S. K. and Thomas, J. 1989. Plant Physilogy. 89; 204-210.
Rippka, R., Neilson, A., Kunisawa, R. and Bazire, G.C. 1971. Nitrogen fixation by unicellular blue-green algae. Archieves Microbiology, 76; 341-348.
Rippka, R. and Stanier R.Y. 1978. The effects of anaerobiosis on nitrogenase synthesis and heterocyst development by Nostocacean cyanobacteria. Journal of General Microbiology, 105; 83-94.
Rippka, R. 1988a Isolation and purification of cyanobacteria. Methods in Enzymology, 167; 3-27.
Rippka, R. 1988b Recognition and identification of cyanobacteria. Methods in Enzymology, 167; 28-67.
Roger, P.A. 1985. Blue-green algae in rice fields. A technical document issued by the International atomic energy agency, 99-128, Vienna.
Sangaeta, D., Mohanty, P. and Behera, B.K. 1999. Sustainable hydrogen production in the cyanobacterium Nostoc sp. ARM.411 grown in fructose and magnesiumsulphate enriched culture. World Journal of Microbiology and Biotechnology, 15; 329-332.
Selwin, P.T., Zaritsky, A. and Boussiba, S. 1991a. Ammonium excretion by a mutant of the nitrogen fixing cyanobacterium Anabaena siamensis. Bioresource
Technology, 38; 161-166.
Selwin, P.T. and Shanmugasundaram, S. 1991b. Osmoregulatory role of alanine during salt stress in the nitrogen fixing cyanobacterium Anabaena sp. 287.
Biochemistry International, 23 -1; 93-102.
Selwin, P.T., Kamalaveni, R. and Shanmugasundaram, S. 1992. Agrochemical resistant mutants of nitrogen fixing cyanobacterium Tolypothrix tenuis as nitrogen fertilizer for rice. Biotechnology Letters, 14 -10; 969-974.
Sharma, A.R. and Mittra, B.N. 1988. Effect of green manuring and mineral fertilizer on growth and yield of crops in rice-based cropping on acid lateritic soil. Journal of Agricultural Science, Cambridge, 110; 605-608.
Smith, D.L. and Patriquin, D.G., Dijak, M. and Curry, G.M. 1986. The effect of light dependent oxygen consumption on nitrogenase activity in Anabaena cylindrica.
Canadian Journal of Botany, 64; 1843-1848.
Singh, A.L., Asthana, R.K., Srivastava, S.C. Singh and S.P. 1992. Nickel uptake and its localization in cyanobacterium. FEMS Microbiology Letters, 99; 165-168.
Singh, H.N., Rai, U.N., Rao, V.V. and Bagchi, S.N. 1983. Evidence for ammonia as an inhibitor of heterocyst and nitrogenase formation in the cyanobacterium Anabaena cycadeae. Biochemical and Biophysical Research Communications, 111-1; 180-187.
Singh, M.V. Abrol, I.P. 1986. Transformation and movement of zinc in an alkali soil and their influence on the yield and uptake of zinc by rice and wheat crops. Plant and soil, 94; 445-449.
Singh, L. J. and Tiwari, D.N. 1988. Effects of selected rice field herbicides on photosynhesis, respiration and nitrogen assimilating enzyme systems of paddy soil diazotrophic cynanobacteria. Pesticide Biochemistry and Physiology, 31;
120-128.
Singh, S.1991. Involvement of ammonium assimilation in ammonium inhibition of nitrogenase activity in cyanobacterium, Nostoc Anth. Indian Journal of Experimental Biology, 29 (6) ; 496-497.
Soledad, S.A. and Campo, F.F. 1994. Relationship between nitrogen fixation and nitrate metabolism in Nodularia strains M1 and M2. Planta, 194; 339-345.
Sroga, G.E. 1997. Regulation of nitrogen fixation by different nitrogen sources in the filamentous non-heterocystous cyanobacterium Microcoleus sp. FEMS Microbiology Letters, 153; 11-15.
Stainer, G. 1988. Fine structure of cyanobacteria. Methods in Enzymology, 167; 157-242.
Stewart, W.D.P. 1973. Nitrogen fixation by photosynthetic microorganisms. Annual Review of Microbiology, 27; 283-316.
Stewart, W.D.P. 1980. Some aspects of structure and function in N2 fixing cyanobacteria. Annual Review Microbiology, 34; 497-536.
Taban, S., Özcan, H., Koç, Ö., Çıkılı, Y. ve Çerkeşli, M. 2003. Türkiye’de yetiştirilen çeltik çeşitlerinin çinkoya tepkileri. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, TOGTAG-Tarp-2485; 39. Ankara.
Takamura, N., Kasai, F. and Watanabe, M.M. 1989. Effects of Cu, Cd and Zn on photosynthesis of freshwater benthic algae. Journal of Applied Phycology, 1;
39-52.
Takamura, N., Kasai, F. and Watanabe, M.M.,1990. Unique response of cyanophyceae to copper. Journal of Applied Phycology, 2; 293-296.
Tambiev, A.K., Shelyastina, N.N. and Boldyreva L.S. 1981. Nauch. Dokl. Vys. Shk.
Biol. Nauki. 12; 77-80.
Thiel, T. and Pratte, B. 2001. Effect on heterocyst differentiation of nitrogen fixation in vegetative cells of the cyanobacterium Anabaena variabilis. Journal of Bacteriology, 183 (1); 280-286.
Tilden, J.E. 1968. Cyanophyceae. The Algae and their life relations. Hafner Publishing Co., 48-99. N.York/ London.
Tsygankov, A.A., Chan, V.N. and Gogotov I.N. 1992. Anabaena variabilis in continuous culture growth and adaptation potential of its nitrogenase system.
Microbiology, 60 -5; 591-595.
Turid, L. 1999. Environmental factors influencing the nitrogen fixation activity of free- living terrestrial cyanobacteria from a hight arctic area. Canadian Journal of Microbiology, 45-7; 573-581.
Turpin, D.H., Edie, S.A. and Canvin, D.T. 1984. In vivo nitrogenase regulation by ammonium and methylamine and the effect of MSX on ammonium transport in Anabaena flos-aquae. Plant Physiology, 74; 701-704.
Ünver, S., Kıvanç, T., Çelikbilek, M., Kaya, M., Atak, M., vd. 2001. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Tahıl ve Baklagil Alt Komisyonu Raporu. Ankara, 1-150.
Valiente, E.F., Quesada, A., Prosperi, C., Nieva, M., Leganes, F. and Ucha, A. 1997.
Short and long term effects of ammonium on photodependent nitrogen fixation in wetland rice fields of Spain. Biol. Fertil. Soils, 24; 353-357.
Valiente, E.F. and Leganes, F. 1989. Regulatory effect of pH and incident irradiance on the levels of nitrogenase activity in the cyanobacterium Nostoc UAM. Journal of Plant Physiology, 135; 623-627.
Van Den Hoek, C., Mann, D.G. and Jahns, H.M. 1995. Algae “An introduction to phycology , Cambridge University Press, 1-41, USA.
Vignais, P.M. et al. 1985. Biochemistry of nitrogenase. Advances in Microbial Physiology, 26; 190-234.
Vinod, K., Ghosh, B.C. and Bhat, R. 1999. Recycling of crop wastes and green manure and their impact on yield and nutrient uptake of wetland rice. Journal of Agricultural Science, Cambridge, 132; 149-154.