Çalışmada 3 farklı senaryo kullanılmıştır. İlk senaryo, bankaların ekonomik krizlere
karşı önlem aldığı ve kriz döneminde olması durumunda bankaların yıllara göre
gösterdiği gelişimi incelemektedir. Senaryo 1, özkaynak yeterliliği ve karlılığa göre
oluşturulmuştur. İkinci senaryo, kriz olmadığı dönemlerde faaliyet performansına
göre oluşturulmuştur ve üçüncü senaryo ise bu iki faktörü beraber ele alarak
bankaların yıllara göre gösterdiği gelişimini incelemiştir. Senaryolarda, uzman
görüşleri yardımıyla oluşturulan ikili karşılaştırma matrislerinden sadece ana kriter
matrisleri tekrardan puanlanarak banka puanları hesaplanmıştır. Bu hesaplamalar
doğrultusunda senaryolar karşılaştırılmıştır.
Senaryo 1: Kriterlere ait ikili karşılaştırma matrisi öz kaynak yeterliliği ve
karlılığa göre oluşturulduğunda,
Uygulama kısmında verilen örnekte ikili karşılaştırma matrisi Senaryo 1’e göre
oluşturulmuş ve incelenmiştir.
Senaryo 2: Kriterlere ait ikili karşılaştırma matrisi faaliyet performansına göre
oluşturulduğunda,
Faaliyet performansı dikkate alındığında, uzman görüşlerine göre oluşturulan ikili
karşılaştırma matrisi Çizelge 5.1’de gösterilmiştir.
Çizelge 5.1 Faaliyet Performansına Göre İkili Karşılaştırma Matrisi
SY
BY
AK
LKT KAR GGY
SP
GP
SR
FR
SY
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
BY
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,33 0,33 0,33 0,33
AK
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,33 0,33 0,33 0,33
LKT
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
KAR
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
GGY
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
SP
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
1,00 4,00 3,00 3,00
GP
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,25 1,00 0,50 1,00
SR
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,33 2,00 1,00 2,00
FR
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,33 1,00 0,50 1,00
Tablo oluşturulduktan sonra program yardımıyla tutarlılığı 0,03 olarak hesaplanmış
ve 0,10’dan küçük olduğu için matris tutarlı kabul edilmiştir. Şekil 5.1’de Senaryo
2’ye ait ikili karşılaştırma matrisi ve tutarlılığı detaylı olarak gösterilmektedir.
36
Şekil 5.1 Senaryo 2 İkili Karşılaştırma Matrisi ve Tutarlılığı
Matris tutarlı kabul edildikten sonra, kriterlerin ağırlıklarına bakılmış ve Şekil 5.2’deki
gibi değiştiği gözlemlenmiştir.
Şekil 5.2 Senaryo 2 Kriter Ağırlıkları
Kriterlerin
ağırlıklarının değişmesi, alt kriterlerin ağırlıklarında ve bankaların
kriterlere göre puanlanmasında herhangi bir değişime neden olmamıştır. Bu yüzden
Excel’de bankalara göre oluşturulan veri tabanı tablolarında sadece kriterlerin önem
değerleri değiştirilerek yıllara göre toplam banka sıra ve puanları tekrar
hesaplanmıştır. Hesaplanan puanlar, Çizelge 5.2’de gösterilmiştir.
Her bankanın yıllara göre kriter puanı, alt kriter puanı ve banka puanı hesaplamaları
ayrı ayrı detaylı olarak Ek 6 da verilmiştir.
37
Çizelge 5.2 Senaryo 2 Banka Sıra ve Puanları
Bankalar
2002
2007
2012
2016
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Akbank T.A.Ş.
1
0,819
1
0,862
1
0,851
1
0,803
Alternatif Bank A.Ş.
17
0,262
13
0,312
18
0,203
14
0,288
Arap Türk Bankası A.Ş.
16
0,289
18
0,208
9
0,441
12
0,398
Birleşik Fon Bankası A.Ş.
9
0,532
12
0,370
14
0,320
11
0,467
Citibank A.Ş.
10
0,477
9
0,468
12
0,391
8
0,509
Denizbank A.Ş.
12
0,427
10
0,424
10
0,432
9
0,495
Finans Bank A.Ş.
3
0,696
7
0,570
8
0,564
10
0,477
HSBC Bank A.Ş.
11
0,451
11
0,423
13
0,337
15
0,286
Şekerbank T.A.Ş.
18
0,246
14
0,294
16
0,262
16
0,261
Turkish Bank A.Ş.
14
0,350
16
0,254
15
0,269
18
0,236
Turkland Bank A.Ş.
15
0,294
17
0,210
17
0,210
17
0,248
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
13
0,373
15
0,274
11
0,426
13
0,395
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
8
0,563
2
0,784
3
0,745
3
0,779
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
4
0,656
3
0,780
2
0,812
2
0,785
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
7
0,585
6
0,702
5
0,726
5
0,613
Türkiye İş Bankası A.Ş.
6
0,621
5
0,705
4
0,726
4
0,711
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
5
0,629
4
0,718
7
0,613
7
0,602
38
Senaryo 3: Özkaynak yeterliliği ve karlılığı, faaliyet performansı beraber ele
alınarak kritere ait ikili karşılaştırma matrisi oluşturulduğunda,
Senaryo 1’de öz kaynak yeterliliği ve karlılığı, Senaryo 2’de faaliyet performansı ayrı
ayrı incelenmiştir. Senaryo 3’de ise bu iki senaryo beraber dikkate alındığında
uzman görüşleri tarafından oluşturulan ikili karşılaştırma matrisi Çizelge 5.3’de
gösterilmiştir.
Çizelge 5.3 Özkaynak Yeterliliği ve Karlılığı, Faaliyet Performansına Göre İkili
Karşılaştırma Matrisi
SY
BY
AK
LKT
KAR GGY SP
GP
SR
FR
SY
1,00 1,00 4,00 4,00 4,00
4,00
0,50 0,50 0,50 0,50
BY
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,33 0,33 0,33 0,33
AK
0,25 1,00 1,00 1,00 1,00
1,00
0,33 0,33 0,33 0,33
LKT
0,25 1,00 1,00 1,00 4,00
4,00
0,50 0,50 0,50 0,50
KAR
0,25 1,00 1,00 0,25 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
GGY 0,25 1,00 1,00 0,25 1,00
1,00
0,50 0,50 0,50 0,50
SP
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
1,00 4,00 2,00 3,00
GP
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,25 1,00 0,33 1,00
SR
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,50 3,00 1,00 2,00
FR
2,00 3,00 3,00 2,00 2,00
2,00
0,33 1,00 0,50 1,00
Daha sonra program yardımıyla Şekil 5.3’de detaylı olarak ikili karşılaştırma
matrisine ve matrisin tutarlılığına bakılmıştır. Tutarlılık değeri 0,08 olarak bulunmuş
ve 0,10’dan küçük olduğu için matris tutarlı kabul edilmiştir.
Şekil 5.3 Senaryo 3 İkili Karşılaştırma Matrisi ve Tutarlılığı
Matrisin tutarlı olduğu görüldükten sonra, kriterlerin ağırlıklarına bakılmış ve Şekil
5.4’deki gibi değişim gösterdiği gözlemlenmiştir.
39
Şekil 5.4 Senaryo 3 Kriter Ağırlıkları
Senaryo 2’deki gibi kriterlerin ağırlıklarının değişmesi, alt kriterlerin ağırlıklarında ve
bankaların kriterlere göre puanlanmasında herhangi bir değişime neden olmamıştır.
Bu nedenle Excel’de bankalara göre oluşturulan veri tabanı tablolarında sadece
kriterlerin ağırlıkları değiştirilerek yıllara göre bankaların sıra ve puanları tekrar
hesaplanmıştır. Hesaplanan puanlar Çizelge 5.4’de gösterilmiştir.
Her bankanın yıllara göre kriter puanı, alt kriter puanı ve banka puanı hesaplamaları
ayrı ayrı detaylı olarak Ek 7’de verilmiştir.
40
Çizelge 5.4 Senaryo 3 Banka Sıra ve Puanları
Bankalar
2002
2007
2012
2016
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Sıra
Puan
Akbank T.A.Ş.
1
0,819
1
0,871
1
0,867
1
0,787
Alternatif Bank A.Ş.
17
0,252
15
0,288
18
0,184
14
0,322
Arap Türk Bankası A.Ş.
15
0,345
16
0,265
9
0,501
11
0,459
Birleşik Fon Bankası A.Ş.
7
0,584
10
0,435
13
0,386
9
0,518
Citibank A.Ş.
10
0,499
9
0,510
10
0,449
6
0,561
Denizbank A.Ş.
12
0,433
12
0,375
11
0,398
10
0,491
Finans Bank A.Ş.
3
0,644
7
0,530
7
0,574
12
0,450
HSBC Bank A.Ş.
11
0,466
11
0,414
14
0,347
15
0,320
Şekerbank T.A.Ş.
18
0,235
13
0,312
16
0,247
18
0,247
Turkish Bank A.Ş.
13
0,401
14
0,296
15
0,328
17
0,272
Turkland Bank A.Ş.
16
0,343
18
0,248
17
0,214
16
0,299
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
14
0,361
17
0,250
12
0,387
13
0,367
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
9
0,557
2
0,764
3
0,726
3
0,739
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
5
0,609
3
0,740
2
0,812
2
0,769
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
8
0,570
6
0,689
5
0,676
7
0,560
Türkiye İş Bankası A.Ş.
4
0,622
4
0,724
4
0,698
4
0,691
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
6
0,600
5
0,707
8
0,573
8
0,548
41
Aktif büyüklüğü bankanın sahip olduğu varlıkların toplamıdır. Bu yüzden bankalar
aktif büyüklüklerine göre sıralanmış ve finansal oran değerlerine göre 3 gruba
ayrılmıştır. 2016 toplam aktiflerine göre yapılan gruplandırma Çizelge 5.5’de
gösterilmektedir.
Çizelge 5.5 Bankaları Toplam Aktiflere Göre Sıralama ve Gruplandırma
TOPLAM AKTİFLER (2016)
Grup
Banka
Değer
Büyük Ölçekli
Bankalar
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
13,8
Türkiye İş Bankası A.Ş.
12,0
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
10,9
Akbank T.A.Ş.
10,4
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
9,7
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
8,9
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
8,2
Orta Ölçekli
Bankalar
Denizbank A.Ş.
4,0
Finans Bank A.Ş.
3,9
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
3,1
Küçük Ölçekli
Bankalar
HSBC Bank A.Ş.
0,9
Şekerbank T.A.Ş.
0,9
Alternatifbank A.Ş.
0,6
Citibank A.Ş.
0,3
Turkland Bank A.Ş.
0,2
Arap Türk Bankası A.Ş.
0,2
Birleşik Fon Bankası A.Ş.
0,1
Turkish Bank A.Ş.
0,1
Gruplardaki bankalar kendi aralarında 3 senaryo için ayrı ayrı yıllara göre grafiksel
olarak incelenmiştir. Bu grafikler sayesinde bankaların yıllara göre gelişimleri ortaya
çıkmış ve karşılaştırmalar yapılmıştır.
Şekil 5.5’de büyük ölçekli, Şekil 5.6’da orta ölçekli, Şekil 5.7’de küçük ölçekli
bankaların üç senaryoya göre karşılaştırmaları verilmiştir. Senaryolara göre
karşılaştırılan bankaların yıllar arasında gerçekleşen performans puanlarındaki
farklılıklarında benzerlik gösterdiği görülmüştür.
42
43
44
45
Senaryolar arasında benzerlik görüldüğünden, grafikler yorumlanırken sadece
Senaryo 1 dikkate alınmıştır. Diğer senaryolarda da sonuçların aynı şekilde olacağı
tahmin edilmiştir.
Bankaların grafikleri tek tek aktif büyüklüklerine göre incelendiğinde, Şekil 5.8’de
büyük ölçekli, Şekil 5.9’da orta ölçekli, Şekil 5.10’da küçük ölçekli bankaların yıllar
arasındaki farklılıkları gösterilmiştir.
Grafikler bankaların yıllar arasında gösterdiği değişimlerin hangi kriterlerden ne
kadar oranda gerçekleştiğini, genelden özele incelenmeyi sağlamıştır. Yıllar
arasındaki artış ya da azalışlar öncelikle kriter puanlarındaki değişimlere bakılarak,
daha sonra alt kriter puanlarındaki değişimler incelenerek tespit edilmiştir. Bu
yöntem sayesinde bankaların yıllar arasında hangi finansal orandan daha fazla
etkilendiği ortaya çıkarılmıştır. Çizelge 5.6’da bankaların yıllar arasında etkilendikleri
kriterler ve alt kriterler verilmiştir. Bu kriter ve alt kriterlerin bulunması için, Ek 5’de
yer alan kriter puanları ve alt kriter puanlarından faydalanılarak Ek 8’deki tablolar
detaylı bir şekilde oluşturulmuştur. Ek 8’de 2002-2007, 2007-2012, 2012-2016
yıllarındaki kriter puanları ve alt kriter puanlarının mutlak farkları alınmış, yıllar
arasındaki artış ya da azalış miktarları bulunmuştur. Öncelikle yıllar arasındaki farkı
büyük olan kriterlere bakılarak hangi kriterden en çok etkilendiği bulunmuş, bulunan
kriterin daha sonra alt kriter oranlarının değişime bakıldığında en büyük farka sahip
olanın bankayı en çok etkileyen alt kriter olduğu tespit edilmiştir. Böylelikle
bankaların yıllar arasında hangi kriter ve alt kriterden en çok etkilendiğini kolaylıkla
incelemek mümkün olmuştur. Sermaye yeterliliği ve karlılık kriterlerinin, sermaye
yeterliliği oranı ve ortalama öz kaynak karlılığı alt kriterlerinin bankaların
performansını en çok etkilediği görülmüştür.
46
47
48
49
Çizelge 5.6 Bankaların Yıllar Arasında Etkilendiği Kriterler ve Alt Kriterler
Bankalar 2002-2007 2007-2012 2012-2016
Akbank T.A.Ş. Kriter Sermaye Yeterliliği Bilanço Yapısı Sermaye Yeterliliği Alt Kriter Öz kaynaklar / Toplam Aktifler Toplam Mevduat / Toplam Aktifler Sermaye Yeterliliği Oranı Alternatifbank A.Ş. Kriter Aktif Kalitesi Karlılık Sermaye Yeterliliği
Alt Kriter Toplam Krediler ve Alacaklar / Toplam Mevduat Vergi Öncesi Kar / Toplam Aktifler Sermaye Yeterliliği Oranı Arap Türk Bankası
A.Ş.
Kriter Karlılık Karlılık Karlılık
Alt Kriter Vergi Öncesi Kar / Toplam Aktifler Ortalama Özkaynak Karlılığı Ortalama Özkaynak Karlılığı Birleşik Fon Bankası
A.Ş.
Kriter Karlılık Gelir-Gider Yapısı Karlılık
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Faiz Gelirleri / Toplam Aktifler Ortalama Özkaynak Karlılığı
Citibank A.Ş. Kriter Aktif Kalitesi Karlılık Karlılık
Alt Kriter Takipteki Krediler (brüt) / Toplam Krediler ve Alacaklar Ortalama Özkaynak Karlılığı Ortalama Özkaynak Karlılığı
Denizbank A.Ş. Kriter Karlılık Karlılık Sermaye Yeterliliği
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Ortalama Özkaynak Karlılığı Sermaye Yeterliliği Oranı Finans Bank A.Ş. Kriter Karlılık Sermaye Yeterliliği Sermaye Yeterliliği
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Sermaye Yeterliliği Oranı Sermaye Yeterliliği Oranı
HSBC Bank A.Ş. Kriter Karlılık Karlılık Gelir-Gider Yapısı
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Ortalama Özkaynak Karlılığı Faiz Gelirleri / Toplam Gelirler Şekerbank T.A.Ş. Kriter Sermaye Yeterliliği Sermaye Yeterliliği Karlılık
Alt Kriter Sermaye Yeterliliği Oranı Sermaye Yeterliliği Oranı Ortalama Özkaynak Karlılığı Turkish Bank A.Ş. Kriter Bilanço Yapısı Sermaye Yeterliliği Likidite
Alt Kriter Toplam Mevduat / Toplam Aktifler Özkaynaklar / Toplam Aktifler Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler Turkland Bank A.Ş. Kriter Faaliyet Rasyoları Sermaye Yeterliliği Sermaye Yeterliliği
Alt Kriter Net Faaliyet Karı(Zararı) / Toplam Aktifler Sermaye Yeterliliği Oranı Sermaye Yeterliliği Oranı Türk Ekonomi
Bankası A.Ş.
Kriter Karlılık Bilanço Yapısı Karlılık
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Toplam Mevduat / Toplam Aktifler Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Türkiye Cumhuriyeti
Ziraat Bankası A.Ş.
Kriter Karlılık Karlılık Sermaye Yeterliliği
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Vergi Öncesi Kar / Toplam Aktifler Sermaye Yeterliliği Oranı Türkiye Garanti
Bankası A.Ş.
Kriter Karlılık Sermaye Yeterliliği Likidite
Alt Kriter Net Dönem Karı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye Sermaye Yeterliliği Oranı Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler Türkiye Halk
Bankası A.Ş.
Kriter Likidite Sermaye Yeterliliği Karlılık
Alt Kriter Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler Sermaye Yeterliliği Oranı Ortalama Özkaynak Karlılığı Türkiye İş Bankası
A.Ş.
Kriter Gelir-Gider Yapısı Karlılık Likidite
Alt Kriter Faiz Giderleri / Toplam Giderler Ortalama Özkaynak Karlılığı Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler Türkiye Vakıflar
Bankası T.A.O.
Kriter Sermaye Yeterliliği Likidite Karlılık
Alt Kriter Sermaye Yeterliliği Oranı Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler Ortalama Özkaynak Karlılığı Yapı ve Kredi
Bankası A.Ş.
Kriter Karlılık Sermaye Yeterliliği Sermaye Yeterliliği