Çevre ve birey arasındaki iliĢkiyi ve genetik çeĢitliliğin nasıl etkilendiğini bize en iyi açıklayan polimorfik allellerdir. Regülatör bölgede bulunan polimorfik alleller, genlerin transkripsiyonel regülasyonunu etkileyerek fenotiplerin belirlenmesinde önemli rol oynarlar (Nussbaum ve ark., 2005). Polimorfizm tespitlerinde ve gen seviye ölçümlerinde LightCycler Real-Time PCR yöntemi duyarlılığı ve özgüllüğü nedeniyle son yıllarda sıkça kullanılmaya baĢlanmıĢ bir yöntem olması nedeniyle çalıĢmamızı bu yöntemle gerçekleĢtirdik.
ÇalıĢmamızda, bölgemizde de yaygın olarak görülen MTHFR C677T polimorfizminin dağılımını, hasta ve kontrol gruplarında PON 55/192 polimorfizmi ile kıyaslamayı hedefledik. Polimorfizm analizi Real-time PCR yöntemi ile gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu yöntemin geleneksel PCR-RFLP yöntemine göre, genotiplerin kolay ve doğru analiz edilmesi, çabuk sonuç alınması gibi avantajları bulunmaktadır. Real-time PCR yöntemi, hızlı ve duyarlı olması nedeniyle klinik kullanım ve geniĢ çaplı araĢtırmalar için uygun gözükmektedir (Hiratsuka ve ark., 2002).
Bu çalıĢmada kullanılan hasta grubunda MTHFR mutasyonu bulunan 300 kiĢilik grupta mutasyon taĢıma oranları 220 kiĢide heterozigot (CT) (% 44,0) ve 80 kiĢide homozigot mutant (TT) (%16) olarak belirlenmiĢtir. Kontrol grubu olarak belirlediğimiz 200 kiĢi (%40) MTHFR mutasyonu bakımından homozigot wild type (CC) genotipli bireylerden oluĢmaktadır. ÇalıĢmamıza aldığımız hasta ve kontrol grubunda çalıĢılan PON1 55/192 polimorfizmlerinin, MTHFR C677T mutasyonu ile iliĢkisi istatistiksel olarak belirlenmiĢtir.
MTHFR enzimi, folat döngüsü içerisinde görev alan ve 5,10 MTHF’yi 5-MTHF’ye katalize eden enzimdir(Schwahn ve Rozen, 2001). MTHFR enziminin geni 1p 36.3’de - lokalize olup bu gen üzerinde çeĢitli nonsense ve missense mutasyonlar vardır (Goyette ve ark., 1994). Bu mutasyonlar enzim aktivitesini farklı Ģekillerde etkilemektedir. 677 CT polimorfizmi enzim aktivitesini % 55-65 oranında azaltmaktadır. Azalan enzim aktivitesi, hiperhomosisteinemiye neden olmakta ve çeĢitli klinik problemler ortaya çıkmaktadır (Roiben ve Ulrich, 2003). MTHFR polimorfizminin, özellikle homosistein metabolizması üzerine olan olumsuz etkilerinden dolayı polimorfizminin nöral tüp
kusurları, strok, kardiyovasküler hastalıklar, Down sendromu, meme ve endometrial kanser gibi çeĢitli hastalıklar için bir risk faktörü olduğu bildirilmiĢtir (Schmitz ve ark., 1996; Fodinger ve ark., 2000; Werstruck ve ark., 2001). Bir çalıĢmada bu polimorfizmin lipid metabolizmasını da olumsuz etkilediği belirtilmiĢtir (Murphy ve ark., 2002). Yapılan bir çalıĢmada homosistein ile sağlanan endoplazmik retikulum stresinin yol açtığı sterol düzenleyici unsur bağlayan proteinin aktivasyonunun kolesterol/trigliserit biyosentezi ve alımından sorumlu olan genlerin aĢırı ekspresyonuna yol açtığı ileri sürülmüĢtür (Werstruck ve ark., 2001). Bu kolesterolün hücre içi birikimine yol açacaktır ve homosistein’in lipid mekanizmasını etkilemede olası yollardan biridir. Önceki çalıĢmalarda tHcy ile total, LDL, ve HDL-kolesterol arasındaki bir iliĢkiden söz etmiĢlerdir (Loktionov ve ark., 1999; Qujeq ve ark., 2001). Ayrıca PON1 homosistein- tiolaktonu parçalayarak açil hidrolaz olarak etki gösterir (Billecke ve ark., 2000; Jakubowski, 2000) ve düĢük yoğunluklu lipoprotein lipoksidasyon türevlerine yönelik benzer etkinlik sergiler (Cao ve ark., 1999). Benzer mekanizmalarda yer aldığı görülen MTHFR ve PON1 genotipleriyle ilgili bu veriler ıĢığında, MTHFR ve PON1 polimorfizmleri arasındaki iliĢki incelenmiĢtir.
ÇalıĢmaya aldığımız hasta grubunda venöz yetersizlik, serebrovasküler hastalıklar, amiloidoz, habitüel abortus vb. tanılar almıĢ hastalar yer almaktadır. MTHFR 677 CT polimorfizmini taĢıyan bu hastalarda PON 55 polimorfizmini taĢıyanların dağılımına bakıldığında bu polimorfizmi heterozigot ve homozigot mutant olarak taĢıyanların oranı oldukça yüksek bulunmuĢtur (sırasıyla %47 ve %43). PON 192 polimorfizminde ise yine heterozigot oranı daha yüksek bulunmuĢtur (%41). Bu durum hastalıkların tanılarının konmasına yardımcı olması bakımından MTHFR C677T polimorfizmine ek olarak PON 55/192 polimorfizminin de kullanılabileceğinin bir göstergesidir.
Kontrol grubu olarak kullanılan MTHFR homozigot wild type olan grupta PON 55 polimorfizmi homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %12, %46 ve %42 olarak tespit edilmiĢtir. ÇalıĢma grubuna alınan MTHFR heterozigot olan kiĢilerde PON 55 polimorfizmi homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %10, %46 ve %44 olarak tespit edilmiĢtir. MTHFR homozigot mutant olan grupta PON 55 polimorfizmi homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %8, %50 ve %42 olarak tespit edilmiĢtir. ÇalıĢma ve kontrol grubunun her ikisinde de PON 55 polimorfizm oranı yakın değerlerde
bulunmuĢtur. MTHFR polimorfizmi homozigot wild type (CC), heterozigot (CT) ve homozigot mutant (TT) olan bireyler arasında PON 55 M/L polimorfizmi açısından anlamlı fark bulunmamıĢtır (p=0,878). Her iki grupta da PON 55 polimorfizminin homozigot wild type oranı düĢükken, heterozigot ve homozigot mutant polimorfizm oranlarının daha yüksek olduğu görülmüĢtür. Bu sonuçlara göre bölgemizde PON 55 polimorfizm oranının oldukça yüksek olduğu görülmüĢtür.
PON 192 Polimorfizmi, MTHFR negatif olan grupta homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %41, %47 ve %12 olarak tespit edilmiĢtir. ÇalıĢma grubuna alınan MTHFR heterozigot olan kiĢilerde PON 192 polimorfizmi homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %35, %44 ve %47 olarak tespit edilmiĢtir. MTHFR homozigot mutant olan grupta PON 192 polimorfizmi homozigot wild type, heterozigot ve homozigot mutant oranları sırasıyla %50, %34 ve %16 olarak tespit edilmiĢtir. ÇalıĢma ve kontrol grubunun kıyaslandığında p=0,022 değeri kontrol ve çalıĢma grubu arasında anlamlı bir fark olduğunu göstermiĢtir. PON 192 genotipi homozigot mutant olan kiĢiler hem homozigot wild type hem de heterozigot hastalardan önemli düzeyde farklı bulunmuĢtur. Bu durum MTHFR ve PON 192 polimorfizmlerinin iliĢkili olduğunu ve bu iki polimorfizminin toplumdaki görülme sıklığının yüksek olduğunu göstermektedir.
Son yıllarda yapılan çalıĢmalar ile PON1’in LDL oksidasyonunu önlediği gösterilmiĢtir ve kardiyovasküler hastalıklar için koruyucu bir faktör olup olamayacağı tartıĢılmıĢtır (Ayub ve ark., 1999). Enzimin iki farklı alleli olabileceği ve bu genetik polimorfizmler nedeniyle farklı kiĢilerde aktivitelerinin değiĢik olduğu ortaya konmuĢtur (Ayub ve ark., 1999). PON 1 geninde metioninden lösine mutasyonun (M55L) yapay ester substratı ile enzim aktivitesinde azalmaya neden olurken glutaminden arjinine mutasyon (Q192R) çok hızlı inaktivasyonundan dolayı düĢüĢe neden olur. Her iki polimorfizm kuvvetli bağlantı eĢitsizliği içindedir (Hegele, 1999). ÇalıĢmamızda da hasta ve kontrol grubunda mutasyon çeĢitliliği bulunması nedeniyle kontrol ve hasta grubuna aldığımız kiĢiler arasında anlamlı fark bulunmamasına neden olmuĢ olabilir.
Rontu ve arkadaĢları bir çalıĢmalarında PON 55 LL genotipine sahip Koroner arter hastalığına (KAH) sahip bireylerin aterosklerotik plakların alanı ve bu alanlardaki fibrotik lezyonun PON 55 MM genotipine sahip bireylere göre daha fazla olduğunu
göstermiĢlerdir (Rontu ve ark., 2003). ÇalıĢmamızda bulduğumuz sonuçlarda da LL genotipli hasta ve kontrol grubunun MM genotipini taĢıyanlara göre oldukça yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. ÇalıĢmamızda KAH araĢtırılmadığı için ileri çalıĢmalar yapılarak bu kiĢilerde PON 55 polimorfizminin etkisinin izlenmesi gerekmektedir. Türklerde R allel sıklığı Avrupa ırkına yakın değerler gösterirken doğu populasyonlarından düĢüktür (Karakaya ve ark., 1991). Avrupa populasyonlarında düĢük aktivite izoformu ve bimodalite izlenmekteyken, Afrika ve Uzakdoğuda düĢük aktiviteli genotip saptanmamıĢtır ve bu ırklarda dağılımın unimodal olduğu belirlenmiĢtir (Mallinckrodt ve ark., 1979). Paraoksonaz/arilesteraz’ın 192 pozisyonda polimorfik dağılımı Türk populasyonunda trimodal dağılım gösterdiği söylenmiĢtir (Karakaya ve ark., 1991). ÇalıĢmamız da bu bulguları doğrular nitelikte olup Q allel sıklığının daha fazla olduğu gözlemlenmiĢtir.
Thomas-Moya ve arkadaĢları, rat’larla yaptığı bir çalıĢmada kalori kısıtlamayla PON1 aktivitesinde çok ciddi bir düĢüĢ olduğu ve özellikle bu sonuçların diĢi farelerde daha iyi gözlendiğini bu nedenle PON1’in cinsiyetler arasında da önemli bir fark gösterdiğini rapor etmiĢlerdir (Thomas-Moya ve ark., 2006). Fere ve arkadaĢlarının çalıĢmasında ise cinsiyete bağlı değiĢiklik gözlenmemiĢtir (Fere ve ark., 2003). Yaptığımız çalıĢmada da iki cins arasında PON 55/192 genotiplerinin dağılımı açısından anlamlı bir fark görülmemiĢtir.
Amerikada ki bazı çalıĢmalarda RR genotipi CAD ile iliĢkili bulunurken Avrupada farklı gruplar bu iliĢkiyi göstermekte baĢarısız olmuĢtur. Bu farklılıklar populasyonlar arasındaki etnik farklılıklar yanında gen-gen ve gen-çevre etkileĢimlerinin bulunmakta olduğunu ve diğer risk faktörlerinden dolayı vasküler riskin yüksek öngördüğü ihtimali özellikle önemlidir (Senti ve ark., 2001).
PON1 enzimi üzerine yapılan çalıĢmalar enzimin LDL ve HDL partiküllerinin oksidasyonunu önleyerek ve diğer mekanizmalarla aterosklerotik oluĢumu engellediği ya da yavaĢlattığını göstermiĢtir. Bu çalıĢmalar, ateroskleroz ve diabet gibi serbest radikallerin patogenezde rol oynadığı hastalıklarda PON1 enziminin önemini ortaya çıkarmıĢtır (Ekmekçi, 2004).
Stevens ve ark., Paraoksonazın karsiogenezdeki rolünü göstermek için yaptıkları çalıĢmalarda PON 55 polimorfizmi bakımından MM genotipli kadınlarda %57 artmıĢ meme kanseri, %85 artmıĢ invaziv meme kanseri insidansını göstermiĢlerdir (Stevens
ve ark.,2006). Bayanların sayısının fazla olduğu (%89) çalıĢma grubumuzda, bayanlarda LL genotipinin daha yüksek olduğu (%42), MM genotipinin ise %10 olduğu tespit edilmiĢtir.
Paraoksonazın koruyucu etkisinin kaybında, inflamatuvar oksidanlar ve serbest radikallerin yol açtığı genomik hasara karĢı önemli rol oynar. Bu nedenle MTHFR ve PON polimorfizlerinin iliĢkisinin tam olarak anlaĢılabilmesi için farklı hasta gruplarında daha fazla çalıĢma yapılmasına ihtiyaç vardır.
Sonuç olarak MTHFR homozigot wild type ve MTHFR mutant hasta grubu ile PON1 55 polimorfizmi arasında anlamlı fark bulunmamıĢtır. PON 192 polimorfizminde MTHFR homozigot wild type ve MTHFR mutant hasta grubu arasındaki fark anlamlı bulunmuĢtur. PON 192 genotipi homozigot mutant olan kiĢiler hem homozigot wild type hem de heterozigot hastalardan önemli düzeyde farklı bulunmuĢtur. ÇalıĢma sonucunda PON 55 polimorfizmi açısından heterozigot ve homozigot mutant polimorfizm oranlarının daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Cinsiyetler arasındaki incelemede de durumun aynı olduğu görülmüĢtür. Bu da genel populasyonda PON 55 polimorfizm oranının yüksek olduğunu göstermiĢtir.
KAYNAKLAR
Adkins, S., Gan, K.N., Mody, M. ve La Du, B.N., 1993. Molecular basis for the polymorphic forms of human serum paraoxonase/arylesterase: glutamine or arginine at position 191, for the respective A or B allozymes. Am J Hum Genet., 52: 598-608.
Aldridge, W.N., 1953. An enzyme hydrolyzing diethyl p-nitro phenyl phosphate (E600) and its identity with the A-esterase of mammalian sera. Biochem J., 53:117-124. Anonim, 2006. LightCycler 480 Cihazı Yazılım Versiyonu 1.2. Roche Diagnostics
GmbH, Penzberg, Almanya.
Anonim, 2011a. PON1 gene (Homo sapiens). www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/5444, (04.12.2011).
Anonim, 2011b. MTHFR methylenetetrahydrofolate reductase (NAD(P)H) (Homo sapiens). www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/4524, (04.12.2011).
Antikainen, M., Murtomäki, S., Syvänne, M., Pahlman, R., Tahvanainen, E. ve Jauhiainen, M., 1996. The Gln-Arg191 polymorphism of the human paraoxonase gene (HUMPONA) is not associated with the risk of coronary artery disease in Finns. J Clin Invest., 98:883-5.
Aviram, M., Rosenblat, M., Bisgair, C.L. ve Newton, R.S., 1998a. Paraoxonase inhibits high density lipoprotein (HDL) oxidation and preserves its functions: a possible peroxidative role for paraoxonase. J Clin Invest., 101, 1581-90.
Aviram, M., Billecke, S., Sorenson, R., Bisgaier, C., Newton, R., Rosenblat, M., Erogul, J., Hsu, C., Dunlop, C., La Du, B., 1998b. Paraoxonase active site required for protection against LDL oxidation involves its free sulfhydryl group and is different from that required for its arylesterase/paraoxonase activities:selective action of human paraoxonase allozymes Q and R. Arterioscler Thromb Vasc Biol., 18:1617-1624.
Ayub, A., Mackness, M.I, Arrol, S., Mackness, B., Patel, J. ve Durrington, P.N., 1999. Serum paraoxonase after myocardial infardion. Arterioscler Thromb Vasc Biol., 19:330-335.
Azarsız, E., E.Y.S., 2000. Paraoksonaz ve Klinik Önemi. Türk Biyokimya Dergisi, 25 (3), 109-119.
Bagley, P.J. ve Jacob, S., 1998. A common mutation in the methylenetetrahydrofolate reductase gene is associated with an accumulation of formylated tetrahydrofolates in red blood cells. Med Sci, 95, 13217-13220.
Blatter, G.M.C, James, R.W. ve Dussoix, P., 1997. Paraoxonase polymorphism Met- Leu 54 is associated with modified serum concentrations of the enzyme. A possible link between the paraoxonase gene and increased cardiovascular risk in diabetes. J Clin Ġnvest, 99, 62-66.
BaĢkol, G. ve Köse, G., 2004. Paraoksonaz: Biyokimyasal özellikleri, fonksiyonları ve klinik önemi. Erciyes Tıp Dergisi, 26 (2), 75-80.
Billecke, S., Draganov, D., Counsell, R., Stetson, P., Watson, C., Hsu, C. ve La Du, B.N.1 2000. Human serum paraoxonase (PON1) isozymes Q and R hydrolyze lactones and cyclic carbonateesters. Drug Metab Dispos; 28: 1335-1342.
Blatter, G.M.C., James, R.W., Messmer, S., Barja, F. ve Pometta, D., 1993. Identification of a distinct human high-density lipoprotein subspeciesdefined by
a lipoprotein associated protein, K-85: identity of K-85 with paraoxonase. Eur. J. Biochem. 211, 871-879.
Botto, L.D. ve Yang, Q., 2000. 5,10-Methylenetetrahydrofolate reductase gene variants and congenital anomalies: Am J Epidemiol, 151, 862-77.
Bova, I., Chapman, J. ve Sylantiev, C., 1999. The A677C methylenetetrahydrofolate reductase gene polymorphism and carotid atherosclerosis . Stroke, 30: 2180- 2182.
Brattstrom, L., Wilcken, D.E., Ohrvik, J. ve Brudin, L., 1998. Common MTHFR gene mutation leads to hyperhomocysteinemia but not to vascul ar disease: the result of a meta analysis. Circulation, 98: 2520-6.
Brophy, V.H., Jampsa, R.L., Clendenning, J.B., McKinstry, L.A., Jarvik, G.P. ve Furlong, C.E., 2001. Effects of 5' regulatory-region polymorphisms on paraoxonasegene (PONI) expression. Am J Rum Genet., 68:1428-1436.
Cao, H., Girard-Globa, A., Berthezene, F. ve Moulin, P., 1999. Paraoxonase protection of LDL against peroxidation is independent of its esterase activity towards paraoxon and is unaffected by the Q→R genetic polymorphism. J Lipid Res., 40:133-39.
Deakin, S. ve James, R.W., 2004. Genetic and Enviromental factors modulating serum consentrations and activities of the antioxidant enzyme paraoxonase-I. Clinical Science, 107, 435-447.
Delgado, A.J., Ames, P.R., Donohue, S., Stanyer, L., Nourooz-Zadeh, J., Ravirajan, C. ve Isenberg, D.A., 2003. Antibodies to highdensity lipoprotein and β-2 glycoprotein-I are inversely correlated with paraoxonase activity in systemic lupus erythematosus and primary antiphospholipid syndrome. Arthritis Rheum; 48: 284
Demuth, K., Moatti, N., Hanon, O., Benoit, O.M., Safar, M. ve Girerd, X., 1998. Opposite effects of plasma homocysteine and the methylenetetrahydrofolate reductase C677T mutation on carotid artery geometry in asymptomatic adults. Thromb Vasc Biol, 18, 1838-1843.
Dorak, M.T., 2006. Real-Time PCR (Advanced Methods Series). Oxford: Taylor & Francis, s. 102-103.
Durrington, P.N., Mackness, B.ve Mackness, M.I., 2001. Paraoxonase and atherosclerosis. Arterioscler Thromb Vasc Biol., 21, 473-480.
Ekmekçi, Ö.B., Donma, O., Ekmekçi, H., 2004. Paraoksonaz. CerrahpaĢa J Med., 35,78-82.
Fere, N., Camps, J., Fernandez-Balart, J., Arija, V., Murphy, M.M., Ceruello, S., Biarnes, E., Vilella, E., Tous, M. ve Joven, J., 2003. Regulation of serum paraoxonase activity by genetic Nutritional and lifestly factors in the general population. Clin Chemistry, 49: 1491-1497.
Fodinger, M., Horl, W.H. ve Sunder-Plassman, G., 2000. Molecular biology of 5,10- methylenetetrahydrofolate reductase. J Nephrol, 13(1), 20-33.
Frosst, P., Blom, H.J., Miols, R., Goyette, P., Sheppard, C.A., Matthews, R.G., Boers GJ, den Heijer, M., Kluijtmans, L.A. ve Van den Heuvel, L.P., 1995. A canditate genetic risk factor for vascular disease: a common mutation in MTHFR (letter), Nat Genet., 10, 111-3.
Furlong, C.E., Richter, R.J., Seidel, S.L., Costa, L.G. ve Motulsky, A.G., 1989. Spectrophotometric assays for the enzymatic hydrolysis of the active metabolites
of chlorpyrifos and parathion by plasma paraoxonase/arylesterase. Anal Biochem., 180(2), 242-247.
Furlong, C.E., Richter, R.J., Seidel, S.L. ve Motulsky, A.G., 1998. Role of genetic polymorphism of human plasma paraoxonase/arylesterase in hydrolysis of the insecticide metabolites chlorpryfos oxon and paraoxon. Am J Hum Genet, 43, 230-238.
Geldmacher-von Mallinckrodt, M., Petenyi, M., Flugel, M., Burgis, H., Dietzel, B., Metzner, H., Nirschl, H. ve Renner, O., 1973. Genetically determined polymorphism of human serum paraoxonase (EC 3.1.1.2). Humangenetik, 17: 331-335.
Goyette, P., Paı, A., Milos, R., Frosst, P., Tran, P. ve Chen, Z., 1998, Gene structure of human and mouse metylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR), Mamm Genome, 9: 652-6.
Goyette, P. ve Rozen, R., 2000. The thermolabile variant 677CT can further reduce activity when expressed in cis with severe mutations for human methylenetetrahydrofolate reductase. Hum Mutat, 16, 132-138.
Harel, M., Aharoni, A., Gaidukov, L., Brumshtein, B., Khersonsky, O., Meged, R., Dvir, H., Ravelli, R.B., McCarthy, A., Toker, L., Silman, I., Sussman, J.L. ve Tawfik, D.S., 2004. Structure and evolution of the serum paraoxonase family of detoxifying and anti-atherosclerotic enzymes. Nat. Struct. Mol. Biol., 11, 412- 419.
Hassett, C., Richter, R.J., Humbert, R., Chapline, C., Crabb, J.W., Omiecinski, C.J. ve Furlong, C.E., 1991. Characterization of cDNA clones encoding rabbit and human serum paraoxonase: the mature protein retains its signal sequence. Biochemistry 30, 10141-10149.
Hegele, R.A., 1999. Paraoxonase genes and disease. Ann Med., 31:217-24.
Heijmans, B.T., Westendorp, R.G.J., Lagaay, A.M., Knook, D.L., Kluft, C. ve Slagboom, P.E., 2000. Common paraoxonase gene variants, mortality risk and fatal cardiovascular events in elderly subjects. Atherosclerosis, 149: 91-7.
Hiratsuka, M., Narahara, K. ve Kishikawa, Y., A., 2002. Simultaneous LightCycler detection assay for five genetic polymorphisms influencing drug sensitivity. Clin Bioc-hem., 35:35-40.
Hofer, S.E., Bennetts, B., Chan, A.K., Holloway, B., Karschimkus, C., Jenkins, A.J., Silink, M. ve Donaghue, K.C., 2006. Association between PON 1 polymorphisms, PON activity and diabetes complications. J Diabetes Complications, 20(5), 322-328.
Homberger, G., Linnebank, M., Winter, C., Willenbring, H., Marquardt, T., Harms, E. ve Koch, H.G., 2000. Genomic structure and transcript variants of the human methylenetetrahydrofolate reductase gene. Eur J Hum Genet, 8:725-729.
Humbert, R., Adler, D.A., Disteche, C.M., Hassett, C., Omiecinski, C.J. ve Furlong, C.E., 1993. The molecular basis of the human serum paraoxonase activity polymorphism. Nat Genet., 3(1),73-76.
Hustad, S., Ueland, P.M. ve Vollset, S.E., 2001.Riboflavin as a determinant of plasma total homocysteine: Effect modification by the methylenetetrahydrofolate reductase C677T polymorphism. Clin Chem, 46, 1065-1071.
Isotalo, P.A., Wells, G.A. ve Donnelly, J.G., 2000. Neonatal and fetal methylenetetrahydrofolate reductase genetic polymorphisms: an examination of C677T and A1298C mutations. Am J Hum Genet., 67(4), 986-90.
Jakubowski, H., 2000. Calcium-dependent human serum homocysteinethiolactone hydrolase. A protective mechanism against protein N-homocysteinylation. J Biol Chem., 275:3957-62.
James, R.W., Garin, M.C.B., Calabresi, L., Miccoli, R., Eckardstein von, A., Kiesi, M.T., Taskinen, M.R., Assmann, G. ve Franceschini, G., 1998. Modulated serum activities and concentrations of paraoxonase in high density lipoprotein deficiency states. Atherosclerosis, 139(1), 77-82.
James, R., Leviev, I., Ruiz, J., Passa, P., Fuegel, P. ve Gavin, M.C.B., 2000. Promoter polymorphism T(B107) Cofthe paraoxonase PON1 gene is a riskfactor for coronary heart disease in type 2 diabetic patients. Diabetes, 29.
Jaouad, L., Guise, C.D., Berrougui, H., Clouiter, M., Isabellea, M., Fulop, T., Payette, H. ve Khalil, A., 2006. Age- Related decrease in HDL’s antioxidant activity is due to an alteration in the PON1’s free sulfhdyl groups. Atherosclerosis, 185:191-200.
Kang, S., Wong, P.W.K. ve Susmano,.A., 1991. Thermolabil MTHFR:An inherited risk factor for coronary artery disease. J Hum Genet.; 48:536-545.
Kelso, G.J., Stuart, W.D., Richter, R.J., Furlong, C.E., Jordan-Starck T. C ve Harmony, J.A.K., 1994. Apolipoprotein J is associated with paraoxonase in human plasma. Biochemistry, 33, 832-839.
La Du B. N. and Novais J., 1989. Human serum organophosphatase: biochemical characteristics and polymorphic inheritance. In Enzymes Hydrolysing Organophosphorus Compounds (Edited by Reiner E., Aldrige W. N. and Hoskin F. C. G.), pp. 41–52. Ellis-Horwood, Chichester.
La Du, B.N., 1992. Human serum PON1/arylesterase. In Pharmacogenetics Drug Metabolism (Edited by Kalow W.), pp. 51-91. Pergamon Press, NewYork. La Du, B.N., Aviram, M., Billecke, S., Navab, M., Primo-Parmo, S., Sorenson, R.C. ve
Standiford, T.J., 1999. On the physiological roles of the paraoxonases. Chem Biol Interact., 120:379-388.
Lee, J., Prohaska, J.R. ve Thiele, D.J. 2001. Essential role for mammalian copper transporter Ctr 1 in copper homeostasiss and embryonic development. Proc Natl Acad Sci, 98, 6842-47.
Leviev, I. ve James, R.W., 2000. Promoter polymorphisms of human paraoxonase PON1 gene and serum paraoxonase activities and concentrations. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 20: 516-521.
Leviev, I., Deakin, S. ve James, R.W., 2001. Decreased stability of the M54 isoform of paraoxonase as a contributory factor to variations in human serum paraoxonase concentrations. J Lipid Res., 42(4), 528-535.
Liang, H., 2003. Paraoxonase gene polymorphisms, oxidative stress anddiseases. J Mol Med., 81, 766-779.
Lievers, K.J.A., Boers, G.H., Verhoef, P., Heijer, M., Kluijtmans, L.A., Put, N.M, Trijbels, F.J. ve Blom, H.J., 2001. A second common variant in methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR) gene and its relationship to MTHFR enzyme activity, homocysteine and cardiovascular disease risk. Journal of Molecular Medicine, 79(9), 522-528.
Lohmann, S., Lehmann, L. ve Tabiti, K., 2000. Fast and Flexible Single Nucleotide Polymorphism (SNP) Detection with the LightCycler System. Biochemica, 4, 23-28.
Loktionov, A., Vorster, H., O’Neill, I.K., Nell, T., Singham, S.A. ve Runswick, S.A., 1999. Apolipoprotein E and methylenetetrahydrafolate reductase genetic polymorphisms in relation to other risk factors for cardiovascular disease in UK Caucasians and Black South Africans. Atherosclerosis, 145:125-135.
Mackness, M.I. ve Halam, S.D., 1985. The Seperatıon Of Sheep And Human Serum A- Esterase Actıvity Into The Lipoprotein Fraction By Ultracentrifugation. Comp Biochem Physiol B, 82, 675-677.
Mackness, M.I., Arrol, S. ve Durrington, P.N., 1991a. Paraoxonase prevents accumulation of lipoperoxides in low-density lipoprotein. FEBS Lett., 286, 152- 154.
Mackness, M.I., Harty, D., Bhatnagar, D., Winocour, P. R., Flirol, S., Ishola, M. ve Durrington, P.N., 1991b. Serum paraoxonase activity in familial hypercholesterolemia and insulin-dependent diabetes mellitus. Atherosclerosis, 86, 193-199.
Mackness, M.I., Arrol, S., Abbott, C. ve Durrington, P.N., 1993a. The role of high- density lipoprotein and lipid soluble antioxidant vitamins in inhibiting low- density lipoprotein oxidation. Biochem J., 294, 829-34.
Mackness, M.I., Arrol, S., Abbott, C. ve Durrington, P.N., 1993b. Protection of low density lipoprotein against oxidative modifıcation by high-density lipoprotein associated paraoxonase. Atherosclerosis, 104:129-135.
Mackness, M.I., Mackness, B., Arrol, S., Wood, G., Bhatnagar, D. ve Durrington, P.N., 1997. Presence of paraoxonase in human interstitial fluid. FEBS Letters, 416, 377-380.
Mackness, B., 1998a. Effect of the human serum paraoxonase 55 and 192 genetic polymorfizms. Febs Letter, 423, 57-60.
Mackness, B., Durrington, P.N. ve Mackness, M.I., 1998b. Human serum paraoxonase. Gen. Pharmac., 31(3), 329-336.
Mackness, M.I., Mackness, B. ve Durrington, P.N., 2002. Paraoxonase and coronary heart disease. Elsevier, 3; 49-55.
Mackness, M.I., Durrington, P.N. ve Mackness, B., 2004. Paraoxonase 1 activity concentration and genotype in cardiovascular disease. Curr Opin Lipidol, 15, 399-404.
Mazur, A., 1946. An enzyme in animal tissues capable of hydrolyzing the phosphorus- fluorine bond of alkyl fluorophospates. J Biol Chem.,164, 271-89.
Michael, I., Mackness, B.M. ve Durrington, P.N., 2000. Paraoxonase and coronry heart disease. Atherosclerosis Supplements, 3, 49-55.
Murphy, M.M., Vilella,E., Ceruelo, S., Figuera, L., Sanchez, M., Camps, J., Cuco, G., Ferré, N., Labad, A., Tasevska, N., Arija, V., Joven, J. ve Fernandez-Ballart, J., 2002. The MTHFR C677T, APOE, and PON 55 Gene Polymorphisms Show Relevant Interactions with Cardiovascular Risk Factors. Clinical Chemistry, 48: 372-375.
Nussbaum, R.L, Mclnnes, R.R., Willard, H.F. ve Boerkoel, C.F., 2005. Thompson and Thompson Tıbbi genetik. GüneĢ Kitabevi (6.baskı), 313-330.
Özkan, Y., Koca, S.S., Gürsu, F., Sonkaya, E., Poyrazoğlu, O.K. ve Dönder, E., 2004. Hiperlipidemik Hastalarda Atorvastatin Tedavisinin Serum Paraoksonaz-1 Düzeyine Etkisi, Fırat Tıp Dergisi, 9(4), 123-126.
Payne, D.A., Chamoun, A.J., Seifert, S.L. ve Stouffer, G.A., 2001. MTHFR C677T mutation. A predictor of early-onset coronery artery disease risk. Thromb Res.;103:275-279.
Primo-Parmo, S.L., Sorenson, R.C., Teiber, J. ve La Du, B.N., 1996. The human serum paraoxonase/arylesterase gene (PON1) is one member of a multigene family. Genomics, 33(3), 498-507.
Qujeq, D., Omran, T.S. ve Hosini, L., 2001. Correlation between total homocysteine, low-density lipoprotein cholesterol and high-density lipoprotein cholesterol in the serum of patients with myocardial infarction. Clin Biochem., 34:97-101. Rees, M.M. ve Rodgers, G.M., 1993. Homocysteinemia: association of a metabolic