Hepatitis B (HBV) bütün dünyada ve ülkemizde de önemli bir halk sağlığı problemidir. Dünya‟da yaklaĢık olarak sağlık örgütünün verilerine göre 400 milyon HBV taĢıyıcısı olduğu tahmin edilmekte bunlarında çoğunluğu Asya ve Doğu Pasifik bölgesindedir [76]. Her yıl 1 milyona yakın insan HBV ile iliĢkili karaciğer hastalıklarından dolayı hayatını kaybetmektedir.
Hepatit B genellikle halk arasında “sarılık” olarak bilinmektedir. Hepatit B hastalığı kan yoluyla bulaĢan hastalıktır.
Serbest radikaller, kısa ömürlü ve reaktiftirler. Son yörüngesinde bir ya da daha fazla eĢlenmemiĢ elektron bulunduran atom veya moleküller serbest radikaller olarak adlandırılmaktadır. Serbest radikaller eĢlenmemiĢ elektron bulundurduklarından dolayı kararsız yapıdadır ve diğer maddelerle reaksiyona girerek kararlı duruma geçme eğilimindedirler. Serbest radikaller oksijen ve nitrojen kaynaklı olabilir [77].
Organizmadaki serbest radikaller hem endojen hem de eksojen kaynaklar tarafından meydana getirilebilir. Serbest radikaller hücrede ve çevrede sürekli olarak üretilir [78].
Bütün hücrelere kolaylıkla girebilen herhangi bir zorlukla karĢılaĢmayan en çok kullanılan madde moleküler oksijendir. Aerobik canlılar için ise serbest radikallerin en önemli kaynaklarından birisi oksijendir.
ÇeĢitli araĢtırmalarda, serbest radikallerin birçok dejenerasyona ve yaĢlanmaya yol açtığı saptanmıĢtır.
34
Organizmada devamlı olarak serbest radikaller oluĢmasının yanında güçlü savunma sistemleri de vardır. Serbest radikallerin oluĢum hızı ile ortadan kaldırılma hızı yani oksidatif denge sağlandığı sürece organizma bu bileĢiklerden etkilenmemektedir. Antioksidan savunma sistemleri yeterince etkili olmadığında, organizmada serbest radikal üretimi artar ve doku hasarı meydana gelir. Bu duruma "oksidatif stres" adı verilir [79].
Yediğimiz, içtiğimiz hatta aldığımız nefeste dahi bulunan düzensiz moleküler yapıda olan serbest radikaller vücudumuzun en büyük düĢmanıdır. Bu serbest radikallerin vücudumuza ve sağlığımıza olan etkisini antioksidanlar yardımıyla azaltmak mümkündür. Glutatyon, serbest radikallerle savaĢta diğer antioksidanlarla beraber onlara önderlik eden bir numaralı serbest radikal koruyucusudur. Canlı hücreleri serbest radikallerin hasarından koruyan baĢlıca enzimlerden bir tanesi de glutatyon s transferaz (GST)‟dir. GST izoenzimlerin dokuların oksidatif stresten korunmasında, ksenobiyotiklerin detoksifikasyonunda, ilaç dirençliliği ve apoptoziste önemli rol alan çok fonksiyonlu enzim grubudur [41].
Yapılan bu tez çalıĢmasında Kronik viral hepatit karaciğer dokularının GSTPi boyanma düzeyleri değerlendirilmiĢtir. Ġncelenen dokuların % 72,9‟unda GSTPi boyanması görülmüĢtür.. Hastaların immünohistokimyasal GSTPi boyanma düzeyleri yaĢ ve cinsiyet gibi demografik özelliklerine göre belirlenmiĢ ve GSTPi boyanma düzeyleri açısından anlamlı farklılık görülmemiĢtir (p>0.05).
Yaplan tez çalıĢmasındaki bulgulara paralel olarak Shen ve ark. (2002) Yusof ve ark. (2003) GSTP izozimlerinin siroz, hepatit B ve kanserli karaciğer dokularında normale göre yüksek miktarda olduğunu göstermiĢtir.
Sonuç olarak GSTP1 Kronik viral hepatit karaciğer dokularında yüksek düzeyde expresyon göstermiĢtir. Yapılan bu çalıĢma ile GSTP nin Hepatit B hastalığının gidiĢatında rol oynayabileceğini göstermiĢtir. Bu çalıĢma yapılacak diğer çalıĢmalara ön bir çalıĢma olacaktır ileriki çalıĢmalarda daha fazla örnek sayısı ile GST enziminin diğer izozimlerininde rolünün araĢtırılması amaçlanmaktadır.
35 KAYNAKLAR
1 -Datta S, Chatterjee S, Veer V, Chakravarty R. Molecular biology of the hepatitis B virus for clinicians. J Clin Exp Hepatol; 2(4):353–365, 2012.
2- Değertekin H, Oğuz AK. Akut ve Kronik HBV Enfeksiyonunda Doğal Seyir.
Güncel Gastroenteroloji; 14(2):54-58, 2010.
3- Burns GS, Thompson AJ. Viral Hepatitis B: Clinical and Epidemiological Characteristics. Cold Spring Harb Perspect Med, 4(12):1-14, 2014.
4- Thomas E, Yoneda M, Schiff ER. Viral Hepatitis: Past and Future of HBV and HDV. Cold Spring Harb Prespect Med ,5:1-11, 2015.
5-Thio CL, Hawkins C. Hepatitis B virus and Hepatitis Delta Virus. Mandell, Douglas, and Bennett‟s Principles and Practice of Infectious Diseases. 8th ed. Ed:
Bennet JE, Dolin R, Blaser MJ, 1815-1839, 2014.
6- Dandri M, Petersen J. HBV virology. Hepatology A Clinical Textbook. 8th ed.
Ed: . In Mauss S, Berg T, Rockstroh J, Sarrazin C, Wedemeyer H. Germany Flying Publisher, 85-106, 2017.
7- Tütüncü E. Hepatit B Virüsünün Moleküler Virolojisi. Hepatit B‟den D‟ye Hep Güncel Klinik El Kitabı. Ed: Kandemir Ö, Danalıoğlu A. Viral Hepatitle SavaĢım Derneği, 3-16, 2015.
8- Seeger C, Mason WS. Hepatitis B virus biology. Microbiol Mol Bio Rev;
64:51-68, 2000.
9- European Association for the Study of the Liver. Clinical Practice Guidelines on the management of hepatitis B virüs infection. J Hepatol; 67:370– 398, 2017.
36
10-Saltoğlu N. Kronik Hepatit B Tedavisinde Güncel Kılavuzların Değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri J Inf Dis-Special Topics; 6(1):714, 2013.
11- Yamazhan T. HBV enfeksiyonunun epidemiyolojisi. Hepatit B‟den D‟ye Hep Güncel Klinik El Kitabı. Ed: Kandemir Ö, Danalıoğlu A. Viral Hepatitle SavaĢım Derneği:17-21, 2015.
12- Türk Karaciğer AraĢtırmaları Derneği, Viral Hepatitle SavaĢım Derneği.
Türkiye Viral Hepatitler Tanı ve Tedavi Kılavuzu,:1-90, 2017.
13- Güçlü E, Geyik MF. Hepatit B Enfeksiyonu ve Korunma. Konuralp Tıp Dergisi; 4(2):54-58, 2012.
14- Urbanus AT, vanHoudt R, van de Laar TJ, Coutinho RA. Viral hepatitis among men who have sex with men, epidemiology and public health consequences. Euro Surveill; 14(47):1-5, 2009.
15-Büyükkaya R, Oktay M, Büyükkaya A, Öztürk B, Özel MA, BaĢir FH et al.
Kronik viral hepatitli hastalarda ultrasonografi eĢliğinde kesici iğne ile yapılan perkütan karaciğer biyopsilerinin değerlendirilmesi. Abant Medical J; 3(2):112-115, 2014.
16-Flemming JA, Hurlbut DJ, Mussari B, Hookey LC. Liver biopsies for chronic hepatitis C: should nonultrasound guided biopsies be abandoned? Can J Gastroenterol; 23:425-430, 2009.
17-Ross Mh, Kaye GI, Pawlina W. Histology: A text and atlas. 4nd Ed. Liipincott Williams and Wilkins; p. 533-51, 2003.
18-Junqueira LC, Carneıro J, Kelley RO. Temel Histoloji. 8. Baskı. BarıĢ Kitapçılık; 1998.
19-Solomon EP. Ġnsan anatomisi ve fizyolojisine giriĢ. Ġstanbul: Birol Kitabevi;
1997.
37
20- Rumevleklioğlu Y. Cep telefonunun karaciğer geliĢimi üzerine teratojenik etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep, Türkiye. 2007.
21- Junqueira LC, Carneiro J, Kelley RO. Basic Histology. 10nd Ed. by Appletonand Lange; 332-50, 2003.
22- Guyton AC. Textbook of Medical Physiology. Ġstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri;
2001.
23- Robbins SL, Cotran RS, Kumar V. Basic pathology. 6nd Ed. W.B. Philadelphia:
Saunders Company; 516-9, 2000.
24-Roderick P. Liver function tests: defining what‟s normal. British Medical Journal; 328: 987, 2004.
25-Soyak G. Lenfoid löykozlu etçi anaç tavuklarda karaciğer enzim (alanin amino transferaz, aspartat amino transferaz, alkali fosfataz) düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye. 2006.
26- Vınay Kumar MD, Ramzı S. Cotran MD, Stanley L. Robbıns MD. Temel Patoloji. 6. Baskı. Çeviri: Uğur ÇevikbaĢ. Ġstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; s. 517, 2000.
27- Nishizaki T, Takenaka K, Yoshizumi T et al. Alteration in levels of human hepatocyte growth factor following hepatectomy. Journal of The American College of Surgeons ; 181: 6-10, 1995.
28- Michalopoulos GK. Liver regeneration: molecular mechanism of growth control.
The Faseb Journal 4: 176-87, 1990.
29- Michalopoulos GK, De Frances MC. Liver regeneration. Science; 276: 60-66, 1997.
38
30-Tsujii H, Okamoto Y, Kikuchi E. Prostaglandin E2 and liver regeneration.
Gastroenterology; 105: 495-9, 1993.
31-Valko M, Izakovic M, Mazur M, Rhodes CJ, Telser J. Role of oxygen radicals in DNA damage and cancer incidence. Mol Cell Biochem, 266: 37-56, 2004.
32-Castaner A, Roig E, Serra A, De Flores T, Magrina J, Azqueta M, Sanz G and Betriu A. Risk stratification and prognosis of patients with recent onset angina.
Eur Heart J, 11: 868–875, 1990.
33-Uysal M. Serbest radikaller, lipit peroksitleri ve organizmada prooksidanantioksidan dengeyi etkileyen koĢullar. Klinik GeliĢim, 11: 336-340, 1998.
34-Harman D. Aging: a theory based on free radical and radiation chemistry. J Gerontol, 11: 298-300, 1956.
35-Gutteridge JMC, Halliwell B. Antioxidants in nutrition, health and disease.
Oxford University Press, New York, 1994.
36-Yanbeyi S. Aspirin ve antioksidant buthylated hydroxyanisole‟ün tavĢanlarda eritrosit total katalaz, süperoksit dismutaz ve glutatyon peroksidaz aktiviteleri üzerine etkileri. Doktora Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı, Samsun, Türkiye. s. 88, 1999..
37- Cross CE, Hallıwell B, Borısh ET. Oxygen radicals and human disease. Annals of Ġnternal Medicine; 107: pp. 526-545, 1987.
38-Halliwell B, Gutteridge JMC. Free Radicals in Biology and Medicine. 3rd edn.
Oxford University Press, New York, 1999.
39-Yalçın AS. Serbest radikaller ve patolojik etkileri. Sendrom, 4: 40-43, 1992.
40- Parkin, D. Max, et al. "Global cancer statistics, 2002." CA: a cancer journal for clinicians 55.2: 74-108.2005.
39
41- Orhan H.ġahin Gönül (1995)Clinical and Toxicologial Importance of Glutathione S-Transferases.T Klinik Tıp Blimleri,15,1995.
42- Sandra Gottschlıng, Phılıpp A. Schnabel, Felix J.F. Herth And Esther Herpel, Are We Missing The Target–Cancer Stem Cells And Drug Resistance Ġn Non-Small Cell Lung Cancer, Cancer Genomıcs & Proteomıcs 9: 275-286, 2012.
43- H. W. Habıg, J. M. Pabst, W. B. Jakoby J. Biol. Chem Glutathione S-transferases. The first enzymatic step in mercapturic acid formation. 249 (22), 7130-7139, 1974.
44- Gulıck, A. M., Fahl W. E., Mammalian glutathione S-transferase: regulation of an enzyme system to achieve chemotherapeutic efficacy.Pharmocol ther., 66: 237-257, 1995.
45- E. P. Anton, B. Johannes, G. Arne Vander, J. M. Gerard. J. Biochem, 265, 47-54, 1990.
46- Blackburn A.C., Woallat E., Sutherland G.R., Board P.G., Characterization and chromosome location of the gene GSTZ1 encoding in human zeta class glutathione transferase and maleylacetoacetate isomerase. Cytogenet. Cell Genet.
83; 109-114, 1998.
47- Boyer, T.D., The Glutathione S-transferases: An Update Hepatology, 9 (3), 486-96, 1989.
48- Hayes J.D., Flanagan, J.U., Jowsey, I.R. Glutathıone Transferases, Annu.Rev.Pharmacol. Toxicol., 45:51–88, 2005.
49- Hayes J.D., Pulford D.J., The glutathione S-transferase super gene family:
regulation of GST and the contribution of isoenzymes to cancer chemoprotection and drug resistance. Crit. Rev. Biochem. Mol. Biol. 30; 445-600, 1995.
40
50- Hirvonen A., Polymorphisms of xenobiotic-metabolizing enzymes and susceptibility to cancer. Environ Health Prospect. 107; 37-47, 1999.
51- Eaton D.L., Bammler T.K., Concise review of glutathione S-transferase and their significance to toxicology. Toxicological Sciences. 49; 156-164, 1999.
52- Etseller, M., Corn, P.G., Urena, J.M., Gabrielson, E., Baylin, S.B., Herman, J.G., 1998, Inactivation of glutathione S-transferase P1 gene by promoter hypermethylation in human neoplasia, Cancer Research, 58, 4515–4518 p.
53- Hayes J.D., Flanagan, J.U., Jowsey, I.R. Glutathıone Transferases, Annu.Rev.Pharmacol. Toxicol., 45:51–88, 2005.
54- A. Özaydın, Glutatyon S-Transferaz GST-M1 ve GST T-1 polimofizmlerinin glutatyonla ilĢikili detoksifikasyon sistemlerine etkisi, Doktora Tezi, Ġstanbul Üniversitesi, Ġstanbul, 2000.
55-Seidgard J., Ekstöm G., The role of human GST‟s and epoxide hyololases in metabolism of xenobiotics. Environ Health Perspect. 105 (4): 791, 1997.
56- Hayes, John D., and David J. Pulford. "The Glut athione S-Transferase Supergene Family: Regulation of GST and the Contribution of the lsoenzymes to Cancer Chemoprotection and Drug Resistance Part I." Critical reviews in
biochemistry and molecular biology, 445-520, 1995.
57- La Torre G, Boccia S, Ricciardi G. Glutathione S-transferase M1 status and gastric cancer risk: a meta-analysis. Cancer Lett. 10;217(1):53-60, 2005.
58- Benson A.M., Talolay P., Role of reduced glutathione in the keto steroid isomerase reaction of liver. Biochem. Biophys. Res. Comun. 6; 1073, 1976.
59-Kimura J.,Hayakarı M., Kumano T., Nakano H., Satah K., Tsuchıda S., Altered Glutathione transferase in rat skin inflamed due to Alpha-class subunit. Biochem. J.
335; 605, 1998.
41
60- Hayes J.D., Pulford D.J., The glutathione S-transferase super gene family:
regulation of GST and the contribution of isoenzymes to cancer chemoprotection and drug resistance. Crit. Rev. Biochem. Mol. Biol. 30; 445-600, 1995.
61- La Torre G, Boccia S, Ricciardi G. Glutathione S-transferase M1 status and gastric cancer risk: a meta-analysis. Cancer Lett. 10;217(1):53-60, 2005.
62- Guthenberg, C., Akorfeldt, K., Mannervıck, B. Purification of glutathiobe S-transferase from human placenta. Acta chem. Scand. Ser. B, 33:595-596, 1979.
63- Coggan M., Whitbread A., Whittington A., Board P., Structure and organization of the human theta-class glutathione s-transferase and Ddopachrom tautomerase gene complex. Biochem. J. 334; 617, 1998.
64- Mainwaring G.W., et al., The distrubiotion of theta class glutathione
transferasein the liver and lung of Mouse rat and human. Biochem. J. 318; 297, 1996.
65- Clapper M.L., Genetic polymorphism and cancer risk. Curr. Oncol. Rep. 2; 251-256, 2000.
66-Knudsen L.E., Loft S.H., Autrup H., Risk assessment: the importance of genetic polymorphisms in man. Mutat. Res. 482; 83-88, 2001.
67- Board, Philip G. "The omega-class glutathione transferases: structure, function, and genetics." Drug metabolism reviews 43.2: 226-235, 2011.
68- Harju, Terttu H., et al. "Glutathione S-transferase omega in the lung and sputum supernatants of COPD patients." Respir Res 8: 48, 2007.
69- Hong SH, Kim HG, Ch ung WB, et all. DNA Hypermethylation of Tumor-Related Genes in Gastric Carcinoma. J Korean Med Sci; 20: 236-41., Fourth Edition, 2003 LWW, 480–490, 2005.
70-. Kuralay, F., Ersöz, G., Akarca, U., Kronik Hepatitte Glutatyon S-Transferaz-Alfa‟nın Tanısal Yararlılığı Turkiye Klinikleri J Gastroenterohepatol, 15, 2004.
42
71- Shen LJ1, Zhang ZJ, Zhang HX, Yang WB, Run Huang Search articles by 'Run Huang' Huang R [Expression of GST-pi and HBV infection in hepatocellular carcinoma]. Ai Zheng = Aizheng = Chinese Journal of Cancer, 21(1):29-32, 2002.
72- Yusof YA1, Yan KL, Hussain SN, Immunohistochemical expression of pi class glutathione S-transferase and alpha-fetoprotein in hepatocellular carcinoma and chronic liver disease. Analytical and Quantitative Cytology and Histology, 25(6):332-338, 2003.
73- Ming-Whei Yu, Shi-Yi Yang, I-Jen Pan, Chih-Lin Lin, Chun-Jen Liu, Yun-Fan Liaw, Shi-Ming Lin, Pei-Jer Chen, Shou-Dong Lee, Chien-Jen Chen, Polymorphisms in XRCC1 and Glutathione S-Transferase Genes and Hepatitis B–
Related Hepatocellular Carcinoma, Journal of the National Cancer Institute, Vol.
95, No. 19, October 1, 2003.
74-Shahrokh Mohammadzadeh Globadloo, Bahram Yaghmaei, Abdolamir Allameh, Parkhideh Hassani, Babak Noorinayer, Mohammad Reza Zali , Polymorphisms of Glutathione S- Transferase M1,T1 and P1‟in patients with HBV-related liver cirrhosis, chronic hepatitis, and normal carriers, Reccived 18 November 2004; Reccived in revised form 8 August 2005; accepted 19 October 2005 Available online 28 November 2008.
75- Yao-Li Chen1,2, Hsin-Shun Tseng1, Wu-Hsien Kuo3,4, Shun-Fa Yang5, Dar-Ren Chen1,2 , Hsiu-Ting Tsai6,7 Glutathione S-Transferase P1 (GSTP1) gene polymorphism increases age-related susceptibility to hepatocellular carcinom BMC Medical Genetics, 11:46 http://www.biomedcentral.com/1471-2350/11/46, 2010.
76- Lavanchy D. Hepatitis B virus epidemiology, disease burden, treatment, and current and emerging prevention and control measures. J Viral Hepat, 11:97-110, 2004.
77-Karabulut, H. ,Gülay, M.ġ.(2016). serbest radikaller. MAKÜ Sag. Bil. Enst.
Derg. 4(1): 50-59, 2016.
43
78- Ali ve ark., 1996; Bagchi ve Puri, 1998; Cadenas, 1989; Nagendrappa, 2005;
Pham-Huy ve ark., 2008; Sarma ve ark., 2010; Sen ve ark., 2010.
79- Hailiwell B: Free radicals antioxidants and human disease: curiosity, cause or consequence? The Lancet 344: 721- 724, 1994.