Çalışma alanında 6 sınıf ve 8 familyaya dahil 22 tür belirlenmiş olup, bu familyalardan 12 tür ile temsil edilen Chironomidae larvaları en fazla tür sayısına sahip familya olarak saptanmıştır. Türkiye’deki benzer çalışmalarda Chironomidae familyasının en fazla tür bulundurduğu göller, 6 tür ile Apolyont ve Manyas (Soylu ve Kırgız, 1975); 19 tür ile Gala (Kırgız, 1989); 14 tür ile Seyhan Baraj Gölü (Kırgız, 1988a); 10 tür ile Berdan Baraj Gölü (Fındık ve Göksu, 2004); 10 tür ile Kesikköprü Baraj Gölü (Ahıska, 1999) ve 5 tür ile Akşehir gölü (Sözen ve Yiğit, 1999) olarak bildirilmektedir.
Aslantaş Baraj Gölü derin bölge zoobentozu, Oligochaeta ve Chironomidae larvaları olmak üzere iki gruptan oluşmuştur. Oligochaeta %56,88 ile baskın grubu oluşturmuş, %43,12 ile Chironomidae larvalarının ikinci sırayı aldıkları belirlenmiştir. Oligochaeta grubunun baskın grubu oluşturması ülkemiz göllerinde yapılmış olan bazı çalışmalarla benzerlik göstermektedir. Karagöl’ün bentik faunası üzerine yapılmış olan çalışmada, %59,72 (Ustaoğlu, 1980); Apolyont ve Manyas göllerinde yapılan çalışmada, Apolyont gölünde %74,65 ve Manyas gölünde %57,31 (Soylu ve Kırgız, 1975); Gala gölünde %44,97 (Kırgız, 1989); Gölcük gölünün bentik faunası üzerinde yapılan çalışmada, %93,52 (Toksöz ve Ustaoğlu, 2005) oranları ile Oligachaeta grubunun baskın olduğu bildirilmektedir.
Bu çalışmada, Aslantaş Baraj Gölü’nde derin bölgede m2'deki birey sayısının yıllık ortalama 1775,73±154,33BS/m2 olduğu saptanmıştır. Yıllık ortalama m2'deki birey sayısı miktarı, Akşehir gölünde, 1754.08 (Sözen ve Yiğit, 1999); Seyfe gölünde 2406 (Ahıska ve Karabatak, 1994); Apolyont gölünde 4675, Manyas gölünde 3352 (Soylu ve Kırgız, 1975); Seyhan Baraj Gölü'nde 3000 (Kırgız, 1984); Gala gölünde 4988 (Kırgız, 1989); Mert ve Erikli göllerinde sırasıyla 1624 ve 600 (Kırgız ve Güher, 1994);); Kesikköprü Baraj Gölü’nde 567,89 (Ahıska, 1999); Gölcük gölünde, 51388 (Toksöz ve Ustaoğlu, 2005) olarak bildirilmektedir. Bildirilen değerlere göre, Aslantaş Baraj Gölü'nde saptanan m2'deki birey sayısı Akşehir gölü ile yakınlık göstermektedir. Apolyont, Manyas, Seyhan, Seyfe, Gölcük ve Gala göllerinden daha düşük, Kesikköprü, Mert ve Erikli göllerinden fazla olduğu gözlenmektedir.
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
Aslantaş Baraj Gölü derin bölge yaş ağırlık ortalaması 4,43±0,55g/m2 olarak bulunmuştur. Bu değer, Akşehir gölünde yapılan çalışmalarda 5,77g/m2 (Çetinkaya,1991) ve 4,57g/m2 (Sözen ve Yiğit, 1999); Gala gölünde 12,58g/m2 (Kırgız, 1989); ve Kesiköprü Baraj Gölü’nde 1,25g/m2 (Ahıska, 1999) olarak bildirilmektedir. Buna göre, Aslantaş Baraj Gölü yaş ağırlık bakımından Akşehir gölüyle benzerlik göstermekte, Kesikköprü Baraj Gölü’nden yüksek, Gala gölünden ise düşük olduğu görülmektedir.
Aslantaş Baraj Gölü’nde baskın grubu oluşturan Oligochaeta’lerin birey sayıları ve yaş ağırlıklarının aylık dağılımları incelendiğinde, m2’deki birey sayısı bakımından en az Mayıs ayında, en yüksek Şubat ve Nisan aylarında bulundukları ve m2’deki yaş ağırlık bakımından ise Nisan ayında en yüksek, Mayıs ve Mart aylarında en az olduğu saptanmıştır. Burada m2’deki birey sayısının ve yaş ağırlığın en yüksek ve en düşük değerlerinin aynı aylarda gözlendiği görülmektedir. Ancak, yine birey sayısının fazla olduğu görülen Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında yaş ağırlıklarının düşük bulunduğu görülmektedir. Bu durum, bu aylarda Oligochaeta örnekleri içinde daha küçük ve yeni gelişen üyelere rastlanmış olması ile açıklanabilir.
Tatlı su bentozunda en sık rastlanılan hayvan gruplarının Chironomidae ve Oligochaeta türleri olduğu, iki grubun ekolojik istekleri ve dağılımları arasında bir korelasyonun olduğu ve birbirlerinin besin kaynağı oldukları belirtilmektedir (Demirsoy, 1999). Baraj gölünde Oligochaeta’lerin bulunma oranı olarak yüksek düzeyde bulundukları Nisan ayında Chironomidae larvalarının az sayıda bulunması bu kapsamda açıklanabilir.
Aslantaş Baraj Gölü'nde Chironomidae türlerine ait larvaların mevsimsel dağılımları incelendiğinde, birey sayısı ve yaş ağırlık olarak en yüksek sonbaharda bulundukları, bunu izleyen mevsimlerin sırasıyla kış, ilkbahar ve yaz olduğu görülmektedir. Gözler ve Şen (1992), Chironomidae bireylerinin kış mevsimini larval safhada geçirdiklerini ve ilkbaharda havalar ısınmaya başlar başlamaz derhal pupa ve sonra ergin hale geçerek çoğalmaya başladıklarını, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinde larvalara daha fazla rastlandığını belirtmektedir. Aslantaş Baraj Gölü
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
gösterdiği belirlenmiştir. Pinder (1986), Balaton gölünde Mayıs ve Kasım ayları arasında Chironomidae biyomasında yaklaşık olarak %30-35 arası azalma gözlendiğini, bunun balıkların Chironomidae’ler üzerindeki predasyon etkisinden kaynaklandığını bildirmekte ve ayrıca Chironomidae populasyonu üzerine en önemli etkinin Chironomidae sever balıkların predasyonu olduğunu belirtmektedir. Bu kapsamda, çalışmada, Chironomidae’lerin yüksek olması beklenen yaz mevsimi sırasındaki azalmanın aynı etki ile oluştuğu söylenebilir.
Wetzel (2001) bildirişine göre, göllerin derin bölgesinde bentik organizmalardan iki grubun (Chironomidae ve Oligochaeta) dominant olduğu;
oligotrof göllerde, Chironomidae'in gölde bulunma yüzdesinin Oligochaeta'lere göre daha yüksek olduğu; ötrof göllerde ise, Oligochaeta'lerin Chironomidae'lere göre daha yüksek bir yüzdeyle bulundukları belirtilmektedir. Bonacina ve ark. (1992), Garda gölünde baskın grubun %97’lik oran ile Oligochaeta grubu olduğunu, fakat tür çeşitliliğinin yüksek olduğu ve gölün oligotrofik olduğu bildirilmektedir. Aynı araştırıcı, Lugana gölünde Oligochaeta grubunun baskın olduğunu, fakat tür çeşitliliğinin az olduğunu ve gölün ötrofik şartlarda olduğunu belirtmişlerdir. Bu şartlarda göllerin trofik düzeyinin belirlenmesinde grupların birbirleri ile olan baskınlıklarıyla birlikte tür çeşitliliğinin de önemli bir işleve sahip olduğu görülmektedir.
Oligochaeta populasyonunun m2’deki değerleri üzerinden göllerin verimliliğinin yorumlandığı çalışmada, m2’de 1000-5000 arası birey sayısının hafif kirlilik, m2’de 5000’nin üstündeki birey sayısının yüksek kirliliği oluşturduğu adetten daha fazla bulunuyorsa ötrofik indikatörü olarak değerlendirilebileceğini bildirmektedir. Çalışılan baraj gölü için Oligochaeta türlerinin sayımı yapılamadığından bu grubun gölün trofik düzeyi üzerine etkisi
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
yorumlanamamaktadır. Ancak, Oligochaeta türleri açısından çeşitliliğin az olması, ötrofik türlerin sayıları bilinemese de gölde saptanmış olmaları oligotrofik şartlardan uzaklaşılmış olduğunu düşündürmektedir.
Aslantaş Baraj Gölü kıyısal bölgesinde canlı olarak tespit edilen Unio crassus ve Dreissena polymorpha türlerine derin bölgede rastlanmamıştır. McMahon (1991), bu türlerin bentik örneklemede kullanılan örnekleme aletleri ile örneğin, Ekman çamur alma kabı ile örneklenmesinin zor olduğunu, dalma yöntemi ile örnekleme yapıldığı takdirde daha sağlıklı bir sonuç vereceğini ve ayrıca suların çekildiği dönemlerde sığ kesimlerde bu türlere rastlanabileceğini belirtmektedir. Bu kapsamda, kıyısal bölgede rastlanan bu iki türe derin bölgede rastlanılmamış olmasının kullanılan örnekleme yöntemi ile açıklanabileceği ve çalışma alanının baraj gölü olması ve baraj göllerinde belli dönemlerde suların çekilmesinin olağan bir durum olduğu göz önüne alındığında, bu türlere kıyıda rastlanılmasının kaçınılmaz olduğu kanısına varılmaktadır.
Baraj gölünün kıyı kesiminde 6 ve 7’inci istasyonlarda Spongilla sp. cinsi süngere bol miktarda rastlanılmıştır. Hutchinson (1993), bu cinse ait türlerin ışık geçirgenliğinin yüksek olduğu oligotrof göllerde daha derinlerde, ancak ışık geçirgenliğinin az olduğu göllerde ise birkaç santimetrelik derinlikte rastlanabileceğini bildirmektedir. Aslantaş Baraj Gölü’nde sadece birkaç santimetrelik derinlikte rastlanması göz önüne alınırsa, baraj gölünün oligotrof karakterden biraz uzaklaşmış ve oligo-mesotrofik koşullarda olduğu düşünülebilir.
Tür kompozisyonu bakımından istasyon benzerlikleri için yapılan benzerlik analizinde kıyı ve derin bölge istasyonlarının en uzak benzerliği gösterdikleri saptanmıştır. Wetzel (2001), göllerde derin bölgenin daha homojen bir yapı sergilediğini ve kıyı ile farklılıkları olduğunu belirtmektedir. Bu açıdan kıyı ve derin bölge istasyonlarının en uzak benzerliği göstermesi kaçınılmaz bir sonuçtur. Yakın benzerlik gösteren istasyonların dip yapıları bakımından ortak özellikler gösterdikleri belirlenmiştir.
Chironomidae larvaları içinde Tanypodinae alt familyasından Tanypus puctipennis türü baskın tür olarak, Haziran ayı dışında tüm aylarda ve istasyonlarda
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
sedimentlerinde bulunduğu ve çevresel faktörlere karşı geniş bir toleransının olduğu bildirilmektedir (Epler, 2001; Şahin, 1986). Diğer Tanypodinae türleri gibi, diğer Chironomidae larvalarının yumuşak kısımlarını, kurtları, diatom ve bitki parçalarını besin olarak alan bu türün yaşam alanı olarak gölet ve derelerde kum ve çamuru tercih ettiği bildirilmektedir (Özkan ve Kırgız, 1995).
Baraj gölünde, Chironomidae’ler içinde diğer baskın tür Chironomus anthracinus türüdür. Chironomus cinslerinin yumuşak göl sedimentlerini tercih ettikleri, yüksek kirliliğe sahip ya da nispeten temiz sularda bulunabilecekleri bildirilmektedir (Epler, 2001). Oligo-mezotrofik özellik gösteren gölde derin bölgenin Chironomus anthracinus ile temsil edildiği bildirilmektedir (Armitage ve ark., 1995). Çalışmada belirlenen bu türün baskınlığı, bu kapsamda baraj gölünün oligo-mesotrofik olabileceğini düşündürmektedir.
Chironomus anthracinus türünün zebra midye (Dreissena polymorpha)’nin yalancı dışkıları ile beslendiklerini ve büyümelerinin arttığı bildirilmektedir (Armitage ve ark., 1995). Botts ve Patterson (1996), zebra midye yaşayan yumuşak sedimentte Chironomidae larvalarının birey sayılarının arttığını, Oligochaeta’lerin ise herhangi bir değişim göstermediklerini belirtmektedirler. Bu kapsamda her iki türün çalışma ortamında bulunması, Chironomus anthracinus türünün gölde Chironomidae’ler içinde ikinci baskın tür olarak bulunmasını açıklayıcı bir bilgi olarak verilebilir.
Dreisena polymorpha, göllerin dip faunasını tür kompozisyonu ve biyomas bakımından değişikliklere uğratabilmektedir (Armitage ve ark., 1995; Botts ve Patterson, 1996). Diğer taraftan Mason (1996), bu türün ötrofikasyonla mücadelede alg patlamalarının kontrolünde kullanıldığı ve göllerin alg ve klorofil seviyeleri bakımından oligotrofik koşullara geri dönebildiğini belirtmektedir. Bu kapsamda, çalışma alanında populasyonu tam olarak saptanamayan bu türün baraj gölündeki populasyonunun ve dağılımının tam olarak belirlenmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir.
Orthocladinae takımından olan Paracladius conversus türünün baraj gölü için allokton bir form olduğu düşünülmektedir. Bu türe genellikle yavaş akan nehirlerde rastlandığı bildirilmektedir (Cranston, 1982). Nitekim, Polatdemir ve Şahin (1997),
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
Orthocladinae üyelerinin Eskişehir çevresi akarsularında bulunmasına karşılık durgun su sistemlerinde bulunmadıklarını, bazı durgun sularda tespit edildiği bildirilen türlerin allokton formlar olarak bulunabileceğini bildirmektedirler.
Aslantaş Baraj Gölü’nde derin bölge istasyonlarında devamlı bulunan türlerden Tanypus puctipennis, Apolyont ve Manyas göllerinde (Soylu ve Kırgız, 1975); Eğirdir gölünde (Şahin, 1987); Seyhan Baraj Gölü’nde (Kırgız, 1988a); Cip Baraj Gölü’nde (Akıl ve ark,1996); Edirne ve çevresi durgun su sistemlerinde (Özkan ve Kırgız, 1995); Akşehir gölünde (Sözen ve Yiğit, 1999); Berdan Baraj Gölü’nde (Fındık ve Göksu, 2004); kıyı bölge istasyonlarında çoğunlukla bulunan türlerden Gammarus sp. ise Kesikköprü Baraj Gölü (Ahıska, 1999) ve Berdan Baraj Gölü’nde (Fındık ve Göksu, 2004) bulundukları bildirilmektedir.
Toplam fauna ile toplam faunayı oluşturan iki grubun sıcaklıkla ilişkisinde, pozitif ilişkilerin olduğu bulunmuştur. Armitage ve ark.(1995), ılıman bölge göllerinde Chironomidae’lerin sıcaklık artışına paralel olarak birey sayılarının attığını ve sıcaklık azalışına paralel olarak, birey sayılarının azaldığını belirtmektedirler. Lafont (1987), Oligochaeta’lerin ergin bireylerine bol olarak sıcaklığın en yüksek olduğu aylarda rastlandığını bildirmektedir. Bu açıklamalarla bu çalışmada bulunan ilişkiler uyum içindedir. Ancak, yukarıda belirtilen şekilde yaz ayları için oluşan çelişkinin, Pinder (1986) bildirişinde belirtildiği gibi, sıcaklığın artışı ile artan balık predasyonundan kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir.
Çözünmüş oksijenin azaldığı koşullarda, toplam fauna, Chironomidae ve Oligochaeta birey sayılarının arttığı gözlenmektedir. Fakat bu ilişkiler üzerine yapılan istatistik analizlerde, ilişkilerin istatistiki açıdan önemsiz olduğu bulunmuştur. Chironomidae larvalarından Chironomus plumosus ve benzeri ötrof göl karakterli bazı türlerin çözünmüş oksijen azalmasına paralel olarak birey sayısında artış gösterdiği bildirilmektedir (Moss, 1988). Baraj gölünde genel anlamda çözünmüş oksijen bakımından bir risk bulunmamakta, ancak sadece sıcaklığın arttığı aylarda derin olan istasyonlarda az da olsa çözünmüş oksijende bir azalma gözlenmektedir. Bu şartların olduğu durumlarda sayımı yapılamamasına karşın Oligochaeta’lerden Tubifex tubifex ve Limnodrilus hoffmeisteri türlerinin birey
4.BULGULAR VE TARTIŞMA Özlem FINDIK
türlerin oksijen içeriği bakımından zengin ortamlarda bulunabileceğini, Tubifex tubifex türü ile Limnodrilus cinsi türlerin ise oksijenin azaldığı ortamlarda bulunduklarını belirtmişlerdir.
Wetzel (2001), çevresel özelliklerle ilişkilerin, kantitatif sonuçlarla olduğu kadar türlerin dağılımı üzerinde de etken olduğunu bildirmektedir. Armitage ve ark.
(1995), Chironomus anthracinus türünün sadece oksijenli zengin ortamlarda büyüme ve üremesinin arttığını bildirmektedir. Çözünmüş oksijen bakımından baraj gölünde herhangi bir sorun olmaması, türün gölde bulunma durumunu açıklayıcıdır.
Yukarıda belirtilen bilgilerin ışığında, çalışma alanında saptanan birey sayısı ve Oligochaeta ve Chironomidae oranları dikkate alındığında, Aslantaş Baraj Gölü’nün oligo-mezotrofik karakterde olduğu düşünülmektedir. Nitekim, Aslantaş Baraj Gölü’nde yapılan zooplankton çalışmasında gölün oligo-mezotrofik olabileceği belirtilmektedir (Bozkurt ve Göksu, 2003).
5. SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem FINDIK
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışma sonucunda Aslantaş Baraj Gölü’nde 4 filum, 6 sınıf ve 8 familyaya bağlı 22 türün varlığı; derin bölgede m2’deki birey sayısının 1775,73±154,33 olduğu;
derin bölgeyi zoobentik canlılardan iki grubun oluşturduğu ve bu grupların %56,88 ile Oligochaeta ve %43,12 ile Chironomidae larvalarından oluştuğu saptanmıştır.
Spongilla sp’ye gölde birkaç cm derinlikte rastlanılması; Oligochaeta türleri açısından çeşitliliğin az olması ve Tubifex tubifex ile Limnodrilus hoffmeisteri gibi ötrof türlerin varlığı nedeniyle gölde oligotrofik koşullardan uzaklaşıldığı; oligo-mezotrofik göllerde derin bölgenin temsilcisi olarak bilinen Chironomus anthracinus türüne gölde Chironomidae larvaları içinde ikinci baskın tür olarak rastlanılması;
gölde 1010,10±68,51BS/m2 Oligochaeta saptanmış olması nedenleriyle, Aslantaş Baraj Gölü’nün oligo-mezotrofik karakterde olabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca, dip faunası tür kompozisyonu ve biyomas ile olan ilişkisi ve ötrofikasyon ile olan bağlantısı bilindiğinden, Dreissena polymorpha türünün baraj gölündeki populasyon dağılımının daha ayrıntılı olarak araştırılması uygun olacaktır.
KAYNAKLAR
AHISKA,S.,1999. Kesikköprü (Ankara) Baraj Gölündeki Bentik Organizma Türleri ve Mevsimsel Değişimleri, A.Ü. Fen Bil. Enst. Biyoloji ABD Doktora Tezi,Ankara.78 s.
AHISKA,S.,KARABATAK,M.,1994.Seyfe (Kırşehir) Gölünün Dip Faunası, Doğa TU Biyoloji Derg., 18(1) 61-75.
AKIL,A., AYVAZ,Y., ŞEN,D.,1996. Cip Baraj Gölü (Elazığ) Chironomidae (Diptera) Larvaları, Tr.j.of Zoology 20:217-220
ANONİM,1966. Ceyhan Aslantaş Projesi. Aşağı Ceyhan Geliştirilmesi Teknik ve Ekonomik Fizibilite Raporu.
ANONİM,2000. Balıklandırma Çalışma Raporları. DSİ Seyhan Su Ürünleri Araştırma ve Üretim İstasyonu, Adana, (Basılmamış)
ANONYMOUS,1993. SPSS for Windows Advanced Statistics Release 6.0.,578p.
ARMİTAGE, P., CRANSTON, P.S., PİNDER, L.C.V.,1995. The Chironomidae, The Biology and Ecology of Non-Biting Midges, Chapman&Hall, 572p.
BALIK, S., USTAOĞLU, M.R., YILDIZ, S., TAŞDEMİR, A.,2001. Sazlıgöl’ün (Menemen-İzmir) Bentik Faunası (Oligochaeta-Chironomidae). XI.
Ulusal Su Ürünleri Sempozyum Kitapçığı 1.Cilt, 198-205.
BALIK, S., USTAOĞLU, M.R., ÖZBEK, M., TAŞDEMİR, A., YILDIZ, S., 2004.
Buldan Baraj Gölü’nün (Denizli,Türkiye) Bentik Faunası. E.Ü. Su Ürün.
Derg. 21,(1-2),139-141.
BALIK, S., USTAOĞLU, M.R., TAŞDEMİR, A., MİS, D.Ö., AYGEN, C., ÖZBEK, M., TOPKARA, E.T., 2004. Birgi Göletleri (Urla,İzmir) ve Sazlıgöl (Karaburun,İzmir)’ün Sucul Faunası Hakkında Bir Ön Araştırma, E.Ü.
Su Ürünleri Dergisi, Cilt 21, Sayı (1-2); 29-30.
BAŞUSTA, N., ERDEM, Ü.,1994. Aslantaş ve Mehmetli (Adana) Baraj Göllerinde Yaşayan Barbus rajanorum Heckel, 1843’ün Bazı Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi 6-8 Temmuz, Edirne, 43-52.
BAŞUSTA, N., ERDEM, Ü., 1995. Aslantaş ve Mehmetli (Adana) Baraj Göllerinde Yaşayan Capoeta barroisi Lartet, 1894 Türünün Büyüme Performanslarının İncelenmesi. Doğu Anadolu Bölgesi 1. (1993) ve II.
(1995) Su ürünleri Sempozyumu, Erzurum, 672-680.
BAUDO, R., OCCHIPINTI, A., NOCENTINI, A.M., SABOLLA, M., 2001. Benthos of Lake Orta in the year 1996. J.Limnol.,60(2):241-248.
BİLGİN, F.H.,1967. İzmir Civarı Tatlı Sularında Yaşayan Gastropodlar Üzerinde Sistematik ve Ekolojik Araştırmalar (Doktora Tezi), Ege Üniv.Fen Fak.İlmi Raporlar Serisi No:36, İzmir, 60s.
BONACINA, C., BONOMI, G., PASTERIS, A., 1992. Some Remarks on the Macrobenthos Community of the Profundal Zone of the Large Italian Lakes. Mem. Ist. Ital. Idrobiol., 50:79-106.
BOTTS, P.S., PATTERSON, B.A., 1996. Zebra Mussel Effects on Benthic İnvertebrates: Physical or Biotic?, J.N.Am.Benthol.Soc., 15(2):179-184.
BOZKURT, A., GÖKSU, M.Z.L., 2003. Aslantaş Baraj Gölü (Osmaniye) Zooplanktonu, XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 2-5 Eylül 2003, Elazığ.
BRINKHURST, R.O.,1960. Introductory Studies on the British Tubificidae (Oligochaeta), Arch.Hydrobiol. 56, Stuttgart, 395-412.
BRINKHURST, R.O., 1971. A Guide for the Identification of British Aquatic Oligochaeta, Freshwater Biological Association Scientific Publication, No:22, Toronto, 55s.
BRINKHURST, R.O., 1986. Guide to the Freshwater Aquatic Microdrile Oligochaetes of North America. Canadian Special Publication of Fisheries and Aquatic Sciences 84:1-259.
BRINKHURST, R.O., GELDER, S.R., 1991. Annelida: Oligochaeta and Branchiobdellida, 401-435, in Ecology and Classification of North American Freshwater Invertebrates,
CRANSTON, P.S., 1982. A Key to the Larvae of the British Orthocladinae (Chironomidae), Sci. Publ. Freshwat. Biol. Assoc. 45, 152p.
ÇELİK, K., 2002. Community Structure of Macrobenthos of a Southeast Texas Sand-Pit Lake Related to Water Temperature, pH and Dissolved Oxygen Concentration. Tr. J. Zool. 26:333-339.
ÇETİNKAYA, O., 1991.Akşehir Gölü Su Kalitesi, Plankton ve Bentik Faunası Üzerine Bir Araştırma. E.Ü.Su Ür. Der. Cilt:8(29-30),66-80.
DEMİRSOY, A., 1999. Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası, Hayvan Coğrafyası, 2.
Baskı, Meteksan AŞ. Ankara, 965s.
ELLIOTT, J.M., HUMPESCH, U.H., MACAN, T.T., 1988. Larvae of the British Ephemeroptera, A Key With Ecological Notes. Freshwater Biological Association Scientific Publication No:49, 145 s.
ELLIOTT, J.M., 1993. Some Methods for the Statistical Analysis of Samples of Benthic İnvertebrates. Freshwater Biological Association Scientific Publication No:25, Fourth Edition,159 sf.
EPLER, J.H., 1995. Identification Manual for the Larval Chironomidae (Diptera) of Florida. Final Report for DEP Contract Number WM579.
EPLER, J.H., 2001. Identification Manual for the Larval Chironomidae (Diptera) of North and South Carolina, EPA Grant X984170-97, WQ Program Sec,104(B)93).
ERDEM, Ü., SARIHAN, E., CENGİZLER, İ., SAĞAT, Y., 1992. Aslantaş Baraj Gölü’nde Yaşayan Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)’nın Büyüme ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. XI. Ulusal Biyoloji Kongresi, Hidrobiyoloji Sek. Teb., Fırat Ünv. Elazığ, 77-87.
FINDIK, Ö., GÖKSU, M.Z.L., 2004. Berdan Baraj Gölü (İçel) Bentik Faunası, XVII. Ulusal Biyoloji Kongresi Kitapçığı, 21-24 Haziran,2004,Adana GALANTI, G., GUILIZZONI, P., MANGONI, M., NOCENTINI, A., PIVA, A.,
1991. A Study on the Littoral Sediments and macrobenthos in Connection with the Harvesting of Aquatic Macrophytes in Lago Di Candia (N.Italy). Mem.Ist.Ital.Idrobiol., 48:163-184.
GELDİAY, R., 1949. Çubuk Barajı ve Emir Gölünün Makro ve Mikro Faunasının Mukayeseli İncelenmesi,A.Ü. Fen Fak. Mecmuası, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul, 260s.
GELDİAY, R., BİLGİN, F.H., 1969. Türkiye’nin Bazı Bölgelerinden Tespit Edilen Tatlı Su Molluskları, Ege Üniv.Fen Fak.İlmi Raporlar Serisi No:90,İzmir, 1-34.
GELDİAY, R., TAREEN, I.U., 1972. Bottom Fauna of Gölcük Lake, 1.Population Study of Chironomids, Chaoborus and Oligochaeta, Ege Üniv.Fen Fak.İlmi Raporlar Serisi No:137, İzmir.
GELDİAY, R., BİLGİN, F.H., 1973. Batı Anadolu’nun Bazı Tatlı Sularında Yaşayan Bir Bivalvia Türü “Dreissena polymorpha” (Pallas) Hakkında, Ege Üniv.Fen Fak.İlmi Raporlar Serisi No:158, İzmir,1-10s.
GLEDHİLL, T., SUTCLİFFE, D.W., WİLLİAMS, W.D., 1976. A Revised Key to the British Species of Crustacea-Malacostraca Occurring in Fresh Water with Notes on Their Ecology ana Distribution, Freshwater Biological Association Scientific Publication No:32, 71s.
GÖZLER, A., ŞEN, D., 1992. Cip Balık Üretim ve Yetiştirme Tesisinde Bulunan Chironomidae Larvalarının Mevsimsel Dağılımı, Su Ürünleri Derg.,9 (33-36) 170-177.
HARPER, P.P., CLOUTIER, L.,1986. Spatial Structure of the Insect Community of a Small Dimictic Lake in the Laurentians (Quebec), Int.Revue Ges.Hydrobiol, 71(5), 655-685.
HOWELLS, R.G., NECK, R.W., MURRAY, H.D., 1996. Freshwater Mussels of Texas. Texas Parks ana Wildlife Department, Inland Fisheries Division.
HUTCHİNSON, G.E., 1993. A Treatise On Limnology, Volume IV, The Zoobenthos, John Wiley&Sons, Inc., 944s.
KARAŞAHİN, S., 1998. Kovada Gölü ve Kanalı Bentik Faunası Üzerinde Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniv. Fen Bil.Enst. Su Ürünleri ABD Yüksek Lisans Tezi, Malatya, 123s.
KAZANCI, N., GİRGİN, S., 1994. Ankara Çayında Su Kalitesinin Fiziko-Kimyasal ve Biyolojik Yöntemlerle Belirlenmesi, Türkiye İç Suları Araştırmaları Dizisi:1 184s.
KIRGIZ, T., 1984. Seyhan Baraj Gölü Bentik Hayvansal Organizmaları ve Bunların Nitel ve Nicel Dağılımları, Ç.Ü.Fen Bil. Enst. Biyoloji ABD Doktora Tezi, Adana
KIRGIZ, T., 1988a. Seyhan Baraj Gölü Bentik Hayvansal Organizmaları ve Bunların Nitel ve Nicel Dağılımları, Doğa TU Zooloji Derg. 12(3)231-245s KIRGIZ, T., 1988b. Gala Gölü Chironomidae (Diptera) Larvaları Üzerinde Bir Ön
Araştırma, IX.Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-23 Eylül 1988, Cilt 2, 489-498,Sivas.
KIRGIZ, T., 1989. Gala Gölü Bentik Faunası, Anadolu Üniv. Fen-Edebiyat Dergisi, C:1,S:2,67-87.
KIRGIZ, T., GÜHER, H., 1994. Mert ve Erikli Gölleri (Kırklareli/İğneada)nin Bentik Makroomurgasızları Üzerinde Bir Araştırma. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi 6-8 Temmuz,Edirne.
LAFONT, M., 1987. Production of Tubificidae in the Littoral Zone of Lake Léman Near Thonon-Les-Bains:A Methodological Approach, Hydrobiologia, 155, 179-187.
LANG, C., 1998. Contrasting Responses of Oligochaetes (Annelidae) and Chironomids (Diptera) to the Abatement of Eutrophication in Lake Neuchatel, Aquatic sci.61, 206-214
MASON, C.F., 1996. Biology of Freshwater Pollution, (Third Edition), Logman Group UK Limited, 356sf.
MCMAHON, 1991. Freshwater Mollucs, in Ecology and Classification of North American Freshwater Invertebrates, Academic Press,Inc.
MERRITT, R.W., CUMMINS, K.W.(eds), 1996. An Introduction to the Aquatic Insects of North America, (Third Edition), Kendal/Hunt Publishing Company
MİLBRİNK, G., 1983. An Improved Environmental Index Based on the Relative Abundance of Oligochaeta Species. Hydrobiologia,102:89-97.
MİLBRİNK, G., 1987. Biological Characterization of Sediments by Standardized Tubificid Bioassays, Hydrobiologia,155:267-275.
MİLLİGAN, M.R., 1996. Identification Manual for the Aquatic Oligochaeta of Florida, Volume,I, II,Final Report for DEP Contract Number WM550.
MOSS, B., 1988. Ecology of Freshwaters Man and Medium, Second Edition, Blackwell Scientific Publications, 399sf
OLIVER, D.R., MCCLYMONT, D., ROUSSEL, M.E., 1978. A Key to Some Larvae of Chironomidae (Diptera) From the Mackenzie and Porcupine River Watersheds. Fisheries&Marine Service Technical Report No:791, 70sf.
ÖZDEMİR, Y., ŞEN,D., 1991. Keban Baraj Gölü Ova Bölgesinde Bulunan Procladius sp. ve Chironomus halophilus Larvalarının Mevsimsel
ÖZDEMİR, Y., ŞEN,D., 1991. Keban Baraj Gölü Ova Bölgesinde Bulunan Procladius sp. ve Chironomus halophilus Larvalarının Mevsimsel