TARİH ÖĞRETİMİ VE AMAÇLARI

Tarih, bireyi ve parçası olan toplumu ilgilendiren sosyal, kültürel, ekonomik olayları, yer ve zaman olarak kapsayan ve bu olayları belli metotlar içinde inceleyerek geçmişle yaşanılan zaman ve gelecek zaman arasında köprü kuran bilim dalıdır. Bu anlamda tarih anıların bilgi yığını değil, bugüne ve geleceğe yön veren sürece egemen olmayı, toplumu biçimlendirmeyi amaçlayan ideolojik bir toplumbilim dalıdır³⁵.

Tarih dersi, eğitim ve öğretimin vazgeçilmezidir. Dünyanın neresinde olursa olsun her ülke, kendi eğitim sisteminin elverdiği ölçüde tarih dersini belli amaçlar doğrultusunda işlemeye ve geliştirmeye çalışır. Tarih derslerinde öğrenciler, kendilerinin ve diğer milletlerin gelenek, görenek, örf ve adetlerini, devlet adamlarının olumlu ve olumsuz davranışlarını öğrenirler. Örneğin; halkını düşünmeden, devletin imkânlarını kendi çıkarları için kullanan devlet adamlarının devleti çöküntüye götürdüğü tarih dersinden öğrenilebilinir. Vatan ve millet sevgisi, devlete ve millete karşı olan görevler, savaş ve barış ahlakı vb. tarih dersi ile öğrenilir36

.

Tarih öğretimi, geçmişten kaçmanın veya kaçınmanın olanaksız olduğunu, dolayısıyla günümüz insanının dünyanın bugünkü hali ve şartları ile değişik toplumları ve günümüz ile geçmiş arasındaki bağlantıları iyi bir şekilde anlamaları için geçmişi en iyi şekilde öğrenmeleri gerektiğini ifade etmektedir37

.

Safran’a göre; tarih öğretimi, genç nesillerin millî ruh yapılarını meydana getirmekte, onlara kendi geçmişlerinin bütün kültür ve değerlerini öğretmekte, mensup oldukları, milletin medeniyet âlemindeki rolünü ve payını belirtmektedir.

Tarih öğretimi, tarihsel bilginin değişebilir pedagojik hedefler doğrultusunda öğrencilere “ulaştırılmasını” ya da gerek tarihsel bilginin doğasının zorlamaları ve gerekse tarih öğretiminin başlı başına bir bilim dalı olarak verilerinin tarih programlarına dahil edilmesi sonucunda, öğrenciler tarafından bizzat “üretilmesini”

35 Selvihan Çiğdem, Tarihimizden Öğrendiğimiz Bir Şey Var: Ulus Olmak ya da Olmamak, Politika Dergisi,2010, http://www.politikadergisi.com/makale/tarihimizden-ogrendigimiz-bir-sey-var-ulus-olmak-ya-da-olmamak

36

Kadir Ulusoy, “Lise Öğrencilerinin Tarih Dersi Sayesinde Elde Ettiği Bazı Kazanımlar”, Selçuk

Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (28), 2009, 117.

37 Erkan Dinç, “Tarih Eğitimcilerinin Mevcut Lise Tarih Müfredat Programı ve Tarih Öğretiminin Amaçları Hakkındaki Görüşleri”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 2006, 264.

içermektedir38

. Yani öğrenciler tarihsel kavram, olay ve olguları anlamak için tarihte araştırma yöntemlerini, kronoloji ve tarihsel belgeleri inceleme tekniklerini yardımcı unsurlar olarak kullanmalıdır.39

Tarih öğretimi aracılığıyla, çağımız insanının ihtiyaç duyduğu önemli nitelik ve beceriler öğrencilere kazandırılabilir. Bu ders aracılığıyla öğrencilere duyuşsal niteliklerin kazandırılmasının yanında sosyal beceriler, geçmişle bugünü mukayese edebilme, değişim ve sürekliliği algılayabilme, kanıtları değerlendirebilme, eleştirel ve analitik düşünebilme gibi pek çok özelliğin kazandırılması mümkündür. Özellikle ilköğretim aşamasında öğrencilere öğretilecek tarih bilgileri öğrencilerin günlük hayatta kullanabileceği ve kolaylıkla algılayabileceği tarzda olmalıdır40

. Son birkaç yıl içerisinde ülkemizde tarih öğretimi alanında yapılan çalışmaların sayısı artmaya başlamıştır. Bu durum ülkemizdeki tarih eğitimi açısından sevindirici bir gelişmedir. Yapılan bu çalışmalar tarihsel düşünme becerileri üzerine ağırlık kazanmaktadır. Bu beceriler; kronolojik düşünme, tarihsel kavrama, tarihsel analiz ve yorum, tarihsel araştırma becerileri, analiz ve karar vermeden oluşmaktadır. Bu becerilerin kazanılabilmesi için tarih öğretiminin amaçları çok iyi bilinmelidir. Bu alanın amaçlarının yeterince bilinmemesi durumunda, okullarda okutulan tarih dersleri; isim, rakam, sayı ve maddelerin öğretildiği bir ders olmaktan öteye bir işlev göremeyecektir.41

Tarih öğretimin genel amaçlarını anlayabilmek için bu alanın öğretilmesinin dayanakları olan disiplin dışı ve disiplin içi amaçlarının değerlendirilmesi gerekir.

3.1.1. Disiplin Dışı (Sosyal) Amaçları

Öğrencileri toplumsal normlara uygun olarak sosyalleştirmeyi, resmi ideolojiyi benimsetmeyi veya öğrencilere demokratik düşünme biçimi gibi belirli bir düşünce yapısını kazandırmayı hedefleyen amaçlar harici veya disiplin dışı amaçlar olarak

38 Hüseyin Köksal, “Tarih Öğretiminde Tarihsel Düşüncenin İki Felsefi Dayanağı”, Milli Eğitim, (175), 2007, 230.

39 Dursun Dilek, Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi, Ankara 2007,25

40 Kadir Ulusoy, “İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Laiklik Kavramının Öğretimi İle İlgili Görüşleri”, Millî Eğitim, (185), 2010, 302.

41

nitelendirilmiştir42

. Birçok ülkede tarih dersinin vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak görülmesi bu dersin disiplin dışı amaçlar, için kullanılmasının açık bir göstergesidir.

Haydn ve diğerleri, disiplin dışı amaçlı tarih öğretimi hakkındaki görüşlerini aşağıdaki gibi belirtmektedir43

.

 Tarih; bir sosyal kontrol aracı olarak kültürel hormonların ve değer sistemlerinin gelecek nesle aktarılması yoluyla geçmişin yanlışlarından öğrenme ve büyük ölçüde statükoyu (mevcut durumu) korumak amacıyla öğretilir.

 Tarih; abideler, tarihsel yapılar, kasabalar, mimari, müzeler ve geçmiş olayların kayıt edildiği yazılı kaynaklar vasıtasıyla öğrencilere kendi miraslarını takdim etmek için öğretilir.

 Tarih; bir ülkede ulusal gurur ve yurtseverlik duygularını aşılamak için öğretilir.  Tarih; erdemli ve aynı zamanda neyin yanlış ve neyin doğru olduğundan

haberdar öğrenciler yetiştirmek için öğretilir.

Yukarıdaki ifadelerden anlaşılacağı üzere tarih öğretimi vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak görülmektedir. Oysa tarih öğretimine sosyal bir işlev yüklenmesi bu amaçların yanlış kullanılabileceği olasılığını da beraberinde getirir.

Disiplin dışı amaçlar; öğrenciye demokratik - eleştirel bakış açısı kazandıracak amaçlar olarak ifade edilmektedir. Disiplin dışı amaçların büyük bir kısmı bireysel ve toplumsal değerlerle ilişkilidir. Bu amaçlara ulaşabilmek için tarih derslerinin geleneksel anlayışla işlenmemesi gerekmektedir44

3.1.2. Disiplin İçi Amaçları

Tarih öğretimi, öğrencilerin bir disiplin olarak tarihin doğasını, çalışma yöntemlerini ve süreçlerini anlamalarını ve tarihsel düşünme becerilerini kazandırmayı hedefleyen amaçlar tarih disipliniyle doğrudan ilgili amaçlardır45

. Pluckrose, tarih öğretiminin disiplin içi amaçlarını“Okullarda tarih öğretiminin amaçları, öğrencileri [tarihsel konulara] ilgi duymaya, sıradan

42 Kaya Yılmaz - Meryem Kaya, “Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Tarih Algısı ve Tarih Öğretimine Pedagojik Yaklaşımları”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (6), 2011, 93.

43 Metin Korkmaz, Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Ders Kitaplarının Niteliği Hakkında Öğretmen ve Öğrenci

Görüşlerinin Değerlendirilmesi, (Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2006, 33.

44 İsmail H. Demircioğlu - Muhammet A. Tokdemir, “Değerlerin Oluşturulma Sürecinde Tarih Eğitimi: Amaç, İşlev ve İçerik”, Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (15), 2008, 75.

45

yaşantıların özelliklerini öğrendikleri gibi kendi ülkeleri ve dünya hakkındaki önemli konuları öğrenmeye, kronoloji bilgisini geliştirmeye, geçmişin günümüzden nasıl farklı olduğunu ve diğer zaman ve mekanlara ait olan insanların bizimkinden farklı değer ve tutumlara sahip olabileceğini anlamaya, kanıtın doğasını kavramaya, tarihsel gerçekleri ve bunların yorumlarını ayırt etmeye, değişimin açıklamalarını aramaya, olayların bir çok sebeplerden kaynaklandığını anlamaya, değişim ve sürekliliğin anlamını kavramaya, bilgi ve taçlandırılmış bir takdir (hissi)… geliştirmeye muktedir kılmaktır” şeklinde aktarmaktadır.46