Tarımsal Finansman Aracı Olarak Tarım Kredi Kooperatiflerinin Tarıma

Kooperatifler tekelci ve spekülatif kar güden kesimlere karşı toplumun zayıf ve güçsüz kesimlerini birleştirerek onların ekonomik yönden savunmasını yapmaya çalışan evrensel kuruluşlardır. Kooperatifler, bireylerin bireysel kalkınma haklarını toplumun toplumsal kalkınma hakkına çeviren ve rekabetin işlemesini sağlayarak sosyal adalet,

79

sosyal gelişme ve sosyal dengenin oluşmasını sağlayan önemli kuruluşlardır (Güven, 1997:6).

Kooperatifler sadece üyelerine değil toplumun geneline yayılan bir kalkınma sağlayan araçlar olarak ilk kooperatifleşme hareketlerinden başlayarak dünyada önemli yapılardır. İlk kooperatifleşme hareketi İngiltere‟nin Rochdal kasabasında bir grup işçi hareketiyle başlamıştır. İngiltere‟de tüketim alanında başlayan kooperatifçilik tarımsal alanda ilk defa F. Raıffeısen‟nin önderliğinde Almanya‟da oluşmuştur (Ürper, 1985:7). Günümüzde ise kooperatifler tarımsal anlamda her alanda faaliyet gösterebilmektedir. Tarımsal alanda faaliyet gösteren kooperatiflerde faaliyet gösterdikleri alanlara göre birbirinden ayrılmaktadırlar. Kooperatiflerin türleri (Ürper, 1985:15-21);

1. Tarımsal alım kooperatifleri 2. Tarımsal pazarlama kooperatifleri 3. Tarımsal sigorta kooperatifleri 4. Tarım kredi kooperatifleri

5. Tarımsal amaçlı diğer kooperatifler

Tarım kredi kooperatifleri; ortaklarının tarımsal üretimlerini geliştirir, ihtiyaçlarını karşılar, değerlendirme faaliyetlerinde bulunur, ortaklarının ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine yardımcı olur, ortaklarının ekonomik gücünü arttırmayı amaçlar ve ortaklarına ucuz ve maliyet fiyatına kredi sağlar (Taşkıran, Özüdoğru, 2010:155).

Ülkemizde imece usulü kooperatifçilik anlayışıyla örtüşse de ilk tarımsal kooperatifçilik hareketi Mithat Paşa‟nın Memleket Sandıkları olarak görülmektedir. Memleket Sandıkları tarım kredi kooperatiflerinin ülkemizdeki atası olarak faaliyet göstermiştir. Atatürk dönemine gelindiğinde Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu ile ilk kez bir yasada kooperatif sözcüğünden bahsedilmiştir (Güven, 1997:38-39).

Ülkemizde çiftçiye kredi sağlayan Ziraat Bankasından sonra en eski kuruluş Tarım Kredi Kooperatifleridir (TKK). TKK‟larda amaç Ziraat Bankası‟nın ulaşamadığı köy ve bucaklarda küçük çiftçilere ulaşarak onların şahıslardan aldıkları yüksek faizli borç/kredilerin önüne geçmektir.

Ülkemizin üretim ayağında küçük çiftçiler yoğunluk göstermektedir. Ülkemizdeki küçük çiftçilerin sermaye devir hızı düşük olan tarım sektöründe küçük

80

olmalarından dolayı maliyetleri artarak katlanmakta kredi ihtiyaçları daha da artmaktadır. Ancak çiftçinin gerekli ipotek miktarına sahip olamaması onu banka dışında yüksek faiz ile borç veren kurumlara yöneltmektedir. Bunun önüne geçebilmek adına TKK taşrada görev almaya başlamıştır. Son yıllarda TKK ülkemizde çiftçiye sadece kredi değil yem, mazot, gübre, tohum, ilaç gibi pek çok girdiyi kredi yoluyla sağlamaya yönünde faaliyet göstermektedir.

Ülkemizde Tarım Kredi Kooperatifleri üç aşamalı bir yapı ile teşkilatlanmıştır. Ankara‟da bulunan bir merkez birlik, 17 tane bölge birlik ve taşra teşkilatlanması olarak yapılanmıştır. Yaklaşık olarak ortak sayısı 1.082.978‟dir (Tarım Kredi Kooperatifleri, http://www.tarimkredi.org.tr, 12.06.2018). Ülkemizde TKK‟nin ortaklarına sağlamış oldukları krediler; işletme kredileri (kısa vadeli krediler), yatırım kredileri (orta vadeli krediler), belge karşılığı krediler, tüketim kredileri, vadeli faizsiz krediler, Genç Çiftçi Projesi kredisidir. Aşağıda bu kredilerin özellikleri daha detaylı verilmiştir

(Tarım Kredi Kooperatifleri, http://www.tarimkredi.org.tr/index.php/krediler/tueketim- krediler, 14.06. 2018).

1. İşletme kredileri (kısa vadeli krediler); bu kredi türü nakit kredi, ayni kredi, sigorta prim kredisi, toprak analiz kredisi ve hizmet bedeli kredileri olarak ayrılmıştır. 1.1. Nakit kredi; bu kredi TKK‟nin ortaklarına nakit kredi desteği gibidir. Ortakların

üretim girdileri dışındaki finansman ihtiyaçlarının karşılanması için 1 yıl vadeli nakit kredi seçeneğidir.

1.2. Ayni kredi; TKK‟ların ortaklarına tohum, sıvı ve katı gübre, yem, tarımsal ilaç, fide, fidan, motorin, kömür ve benzeri tarımsal ihtiyaçları işletme kredisi kapsamında 1 yıl vadeli olarak sunduğu kredi seçeneğidir. Yine bu kredi başlığı altında TKK ortaklarının su ürünleri yetiştiriciliği ile büyük baş hayvan besiciliği konusunda kullanacakları kredilerde 18 aya kadar vade ile sağlanmaktadır.

1.3. Sigorta prim kredisi; TKK ortaklarının tarımsal üretim ile hayvansal varlıklarının teminat altına alınması için yapılan tarımsal sigortalar ile merkez birliğince belirlenecek diğer sigorta konularındaki sigorta prim bedelleri için kullandırılan kredilerdir. Ortakların ürünlerini sigorta yaptırmaları halinde her yıl çıkan Bakanlar Kurulu Kararı ile %0 ile %7,5 faiz aralığında değişen tarımsal kredi kullandırılır.

1.4. Toprak analiz kredileri; ortakların gereğinden az veya fazla gübre kullanmalarını önlemek, ürünlerin verim kalitesinin arttırılarak gelir seviyelerinin yükseltilmesini ve doğru gübre kullanılmasının yaygınlaştırılması amacıyla yapılan toprak analiz bedelleri ve masrafları için kullandırılan kredilerdir.

81

1.5. Hizmet bedeli kredileri; kooperatifin sahip olduğu, kiralama veya hizmet alım yoluyla temin ettiği taşıt, makine, zirai alet vb. araçların ortakların tarımsal ihtiyacı doğrultusunda kullanımına sunulması amacıyla kullandırılan kredilerdir.

2. Yatırım kredileri (orta vadeli krediler); hayvancılık yatırım kredileri ve tarımsal araç-gereç kredileri olarak ikiye ayrılmıştır.

2.1. Hayvancılık yatırım kredileri; ortakların ihtiyacı olan büyükbaş ve küçükbaş irat hayvanı (yurtiçi ve yurtdışında tedarik edilmesi), arı kovanı ve kolonisi, su ürünleri ekipmanları, ipek böcekçiliği ve kümes hayvancılığında kullandırılan canlı ve cansız donatma malzemelerinin karşılanması amacıyla 4 yıla kadar vade ile kullandırılan ayni kredilerdir. TKK ortakları kullanma koşulları ve üretim yapılan konu uygun olursa, her yıl yayınlanan bakanlar kurulundaki kriterler sağlanıyorsa, indirimli kredi uygulamaları kapsamında düşük faizli imkanından yararlanılabilinir.

2.2. Tarımsal araç-gereç kredileri; işletmenin faaliyetini sürdürmesinde ihtiyacı olan traktör, biçer-döver ve ihtiyacı olan her çeşit tarım araç-gereci, tarımsal araç lastikleri, sergi ve örtü malzemesi vb. konularda ortaklara 4 yıla kadar vadeli kullandırılan kredilerdir. Deney raporu zirai kredilendirme belgesi olmayan tarım araç-gereçleri kredilendirilmemektedir.

3. Belge karşılığı krediler; 2. El traktör yanında ihtiyaç duyabilecekleri diğer araç ve gereçlerin tedarikine ilişkin kullandırılan 4 yıla kadar vadeli kredilerdir. Bu kapsamada; traktör, kamyon, kamyonet, panelvan, pat-pat, biçerdöver, süt sağım ve soğutma sistemi alet ve ekipmanları, yem karma ve silaj yapma makineleri, gübreleme ve ilaçlama makinelerine kredi sağlanmaktadır.

4. Tüketim kredileri; ortakların tarımsal kredi kapsamına girmeyen tüm bireysel ihtiyaçlarının karşılanması için ayni ve belge karşılığı olarak kullandırılan işletme ve yatırım kredileridir.

5. Vadeli faizsiz krediler; faizsiz kredi kullanmak isteyen ortakların finansman ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla vadeli faizsiz kredilerdir.

6. Genç çiftçi kredisi; genç çiftçi projesi kapsamında hibe almaya hak kazanan genç çiftçilere projelerinin hibe kapsamından (30.000 TL) fazla gelen masraflarını karşılamak için işletme ve yatırım kredisi olarak kredi kullandırılmaktadır.

TKK‟leri kırsal alanda çiftçiye finansman sağlama adına kurulmuş bir kuruluştur. Gerek kendi öz kaynaklarından gerekse Ziraat Bankası‟ndan ayrılan fonlarla Türk çiftçisine finansman desteği sağlamaktadır. Birçok köye hizmet vermiş olmasına rağmen ülkenin tüm taşraları ile bağlantı hala tam olarak sağlanamamıştır. Kendi bünyesinde yem ve süt fabrikaları da olan bu kuruluş yeterli düzeyde üretim ve tüketim sağlayamamaktadır. Ülkemizde çiftçi yapısının daha çok küçük olması onun finansman ihtiyacını artıran bir etkendir. Kırsal alandaki küçük çiftçilere finansman sağlama adına kurulan TKK‟lari bu alandaki finansman ihtiyacını karşılamada yeterli gelmemektedir.

82