Tarımsal Biyolojik ÇeĢitliliğin Önemi

TBÇ gıda, yakıt ve yem üretiminde ve diğer ekosistemlerin devamlılığında, iklim değiĢikliği de dâhil olmak üzere, değiĢen koĢullara adaptasyonda ve kırsaldaki insanların geçim kaynağı sağlamalarında rol almaktadır. Ayrıca toprak ve suyun korunması, toprak verimliliğinin korunması, polinasyon gibi insan yaĢamı için gerekli ekosistem hizmetlerini sağlamaktadır. TBÇ’nin genetik çeĢitliliği, değiĢen çevreye adapte olma özelliği ile don, yüksek sıcaklık, kuraklık gibi çevre olaylarına, belirli hastalıklara ve zararlılara karĢı direnç kazanmaya yardımcı olmaktadır. Ġklim değiĢikliği açısından önemli olan bu durum, BÇ’nin ve insan yaĢamının genetik çeĢitliliğe ne kadar bağımlı olduğunu ortaya koymaktadır.

BÇ tarım ekosistemlerini ayakta tutmaktadır. BÇ tarımsal üretim ve

sürdürülebilirliğinin desteklenmesinde önemlidir. Bitkisel genetik çeĢitlilik; kuraklığa dayanıklılık, hastalıklara direnç gibi özellikleri olan tohumları ve bitki materyallerini elde etme imkânı sağlamakta, ihtiyaçların ve koĢulların değiĢtiği durumlara adaptasyonu kolaylaĢtırmaktadır. Benzer Ģekilde hayvan genetik çeĢitliliği de marjinal çevre koĢullarına adaptasyon yeteneği yüksek, özgün niteliklere sahip hayvan ırklarının zenginliği anlamını taĢımaktadır. Mikrobiyal ve fungal BÇ toprak sağlığı için çok önemlidir ve toprak verimliliği uygun örtü bitkilerinin ekilmesi ile geliĢtirilebilir. Küçük ölçekli iĢletmelerdeki yetiĢtiricilerin kullandığı örtü bitkisi türleri ve yeĢil gübre ile toprak sağlığının yanı sıra, yüksek proteinli gıda, hayvan yemi ve ilaç sağlanmaktadır. BÇ, tarım ekosistemleri ve toprak sağlığını koruyarak, polinasyon, zararlı kontrolü ve simbiyotik iliĢkilerle desteklemektedir (CBD, 2015a).

BÇ gıda güvenliğine, beslenmeye ve sağlığa hizmet etmektedir. Gıda tedarik

mekanizmalarının ve gıda güvenliğinin bozulduğu dönemlerde maddi durumu yetersiz kesim için yabani türler de dâhil olmak üzere farklı bitki ve hayvan türlerinden elde gıda maddeleri, temel gıda maddelerini tamamlayıcı olarak büyük önem arz etmektedir.

Bitki ve hayvan kaynaklarının çeĢitliliği insan beslenmesinin temelini oluĢturmakta ve temel besin bileĢenlerini sağlamaktadır. Bu gıda çeĢitliliği, dengeli bir diyet ve insan sağlığı için gereklidir. Beslenme durumu ve çocuk geliĢimi daha çeĢitli gıdaların

18 tüketilmesi ile iyileĢmekte ve mevcut araĢtırmalar özellikle meyve ve sebzelerden oluĢan bol çeĢitle beslenmenin sağlığa faydalı olduğunu ortaya koymaktadır. Optimum beslenmenin sağlanması zor olsa da, geniĢ yelpazede gıda tüketimi beslenme eksikliklerine karĢı koruma sağlayacaktır. Böylece farklı diyetler, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde yetersiz beslenme ve obezite ile mücadeleye katkı sağlayabilecektir.

Kırsaldaki insanlar TBÇ’nin hem geçimlerine hem de sağlıklarına değer kattığını algıladıklarında, onu daha fazla korumaya çalıĢacaklardır. Sağlıklı ve iyi beslenen toplumlar daha üretici olacakları gibi, ülkelerinin kalkınmasına da katkıda bulunacaklardır.

Mevcut çevresel veya etik tartıĢmalar, tüketicileri tarımsal sürdürülebilirlik için motive etmeyebilir, bu nedenle gıda üretimi konuları sağlık sorunları ile de yakından ilgili olduğundan, alım gücü yüksek tüketiciler bu noktada harekete geçebilecektir. Gıda, böylece yerel üretim ve küresel tüketim ile zengin ve yoksul kesim arasındaki bağlantıların yeniden kurulması için fırsat sağlayabilecektir (CBD, 2015a).

BÇ kırsalda yaĢayanların geçim kaynaklarına destek olmaktadır. Yenilebilir

bitkilerin yetiĢtirilmesi ve toplanması, düĢük gelirli hanelerin geçimlerine katkıda bulunmakta, ihtiyaçlarını karĢılamakta ve pazara satıĢ yoluyla gelir sağlamaktadır. Doğadan toplanan Ģifalı bitkiler ve kuruyemiĢ gibi odun dıĢındaki orman ürünleri ile kırsaldaki hanelere önemli miktarlarda nakit girmektedir. Ayrıca yerli hayvan ırkları da yetiĢtiricilerin fazla bir masraf yapmasına gerek kalmadan düĢük değerli yemleri ve bitkisel üretime elveriĢsiz alanları değerlendirerek yetiĢtiricilere gelir kazandırmaktadır. Kırsaldaki insanlar tarımsal üretimlerini; besleyici içeriği fazla gıdalar ve endüstri bitkilerine yönelerek, bahçelerinde ve arazilerinde ağaç dikerek ve değerli sebze ya da su ürünleri yetiĢtirerek çeĢitlendirebilirler.

BÇ geleneksel gıda bilgi sistemlerinin bir unsurudur. Geleneksel üretim

sistemleri bir kere kaybolduğunda tekrar kurulması zordur. Çiftçiler bilimsel verilerin bile yakalamakta baĢarısız kaldığı, bazı gıdalara hatta bunların yerel çeĢitlerine özgü besleyici ve terapötik değerleri tanımlayabilirler. Gıda depolama, mevsimsel özellikler, yetiĢtirme koĢulları ve gıda hazırlamaya iliĢkin geleneksel bilgi de gıdaların besinsel bileĢimini etkileyebilmektedir (CBD, 2015a).

19 TBÇ; genetik kaynaklar, çevre ve çiftçiler tarafından kullanılan yönetim sistemleri ile uygulamaları arasındaki etkileĢimlerin bir çıktısı olup hem doğal seleksiyon hem de binlerce yıl boyunca insanoğlunun buluĢları ile ĢekillenmiĢtir. TBÇ birkaç yönüyle ele alınabilir.

Bunlardan ilki, gıda ve tarım için genetik kaynaklardır. Gıda amaçlı kullanılan bitkisel ürünler ve hasat edilen her türlü yabani bitki, ağaçlar, meralardaki türler bitki genetik kaynaklarını; gıda amaçlı kullanılan evcil hayvanlar ile avcılığı yapılan yabani hayvanlar hayvan genetik kaynaklarını; deniz ve iç su balıkları ile kültür balıkları su ürünleri genetik kaynaklarını oluĢturmaktadır. Mikrobiyal ve mantar genetik kaynakları da, gıda ve tarım için genetik kaynaklar kapsamında değerlendirilmektedir.

Bir diğeri, tarımın dayandığı ekosistem hizmetlerini destekleyen biyolojik

çeĢitliliğin bileĢenleridir. Bunlar çeĢitli ölçeklerde besin döngüsü, hastalık ve zararlılarla

mücadele, polinasyon, su döngüsünün dengelenmesi, erozyon kontrolü, iklim düzenlemesi ve karbon tutulumuna katkıda bulunan organizmaları kapsamaktadır.

Üçüncü yönü ise abiyotik faktörlerdir. Bunlar, TBÇ üzerinde belirgin etkiler yaratan yerel, iklimsel ve kimyasal faktörler ile ekosistemlerin fiziksel yapısı ve iĢleyiĢi gibi faktörleri kapsamaktadır.

Son olarak da, sosyo-ekonomik ve kültürel yönünden bahsedilebilir. TBÇ büyük oranda insan aktiviteleri ve yönetim uygulamaları ile Ģekillenmekte ve yürütülmekte olup, çok sayıda insan için de sürdürülebilir tek geçim kaynağıdır.

Bu yaklaĢımla, TBÇ geleneksel ve yerel bilgi birikimini, kültürel faktörleri ve bunlara katılan süreçleri, hatta tarımsal arazilerdeki turizmi de dikkate almaktadır (CBD, 2015b).