Defterlerde kendilerine ait hayvan ve arazinin işletilmesinden geçimlerini sürdüren kişiler çiftçi (erbab-ı ziraat) olarak tanımlanmıştır. Bazı kişilerin ise az da olsa kendine ait arazi ve hayvan sahibi olsa da çoğunlukla başkasının hayvanları ile ilgilenen, tarlasını, bağını işleyen kişiler ise rençber, hizmetkâr, amele, çoban, ırgat, çırak olarak kaydedilmişlerdir. Bunlar tarım işçileri olarak sınıflandırılabilir.171
Burada adı geçen bütün meslekler ise tarım ve hayvancılıkla ilgili meslekler grubunda ele alınmıştır.
Tablo 11’de görüldüğü üzere, Belviran kazasındaki mesleklerin yaklaşık %95’i tarım ve hayvancılıkla ilgili mesleklerdir. Bunlar arasında en yaygın meslek ise çiftçiliktir. Kazadaki nüfusun %70’inden fazlası çiftçidir. Çiftçi olarak kaydedilen kişilerin tamamı arazi sahibidir. Ayrıca çiftçiler yalnızca bu kişilerle sınırlı değildir. Defterlerde muhtar, hatip, imam gibi mesleklere mensup kişilerin tamamına yakınında bu mesleklerin altına “erbab-ı ziraat” ibaresi de eklenmiştir. Örneğin, nüfus defterinde ikinci muhtar olarak kaydedilen kişilerin tamamı “muhtar-ı sani ve çiftçi” olarak kaydedilmiştir. Birinci muhtar olarak kaydedilen 31 kişiden yalnızca 1’inde “çiftçi” kaydı yoktur.
Mesleklerde ikinci sırada rençberlik bulunmaktadır. Meslek sahibi kişilerin yaklaşık %15’i rençberlikle meşguldür. Belviran’da çiftçi başına ortalama 23,05 dönüm arazi düşerken rençber başına 2,23 dönüm arazi düşmektedir.172 Bunların bir
kısmının da ziraat yaptıkları tarlalardaki “müstecir olduğu” ifadesinden başkalarının arazilerini kiralayarak tarım yaptıkları anlaşılmaktadır. Dolayısıyla yeterli büyüklükte arazisi olmayan kişilerin rençber olarak kaydedildiğini söyleyebiliriz. Rençber dışında hizmetkâr, ırgat, amele ve çırak olarak kaydedilen tarım işçilerinin ise kendilerine ait
171 Hüseyin Muşmal, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Beyşehir ve Çevresinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı
(1790-1864), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya 2005, s. 117.
172 1844 yılında Beyşehir Kazası’nda da benzer bir duruma rastlanmaktadır. Beyşehir kazasındaki
çiftçiler ortalama 25 dönüm araziye sahip iken, rençber başına ortalama 5,2 dönüm arazi düşmektedir. Muşmal, Beyşehir ve Çevresi, s. 115-117.
53
arazileri bulunmamaktadır, dolayısıyla bu kişilerin başkalarının arazilerinde çalıştıkları anlaşılmaktadır.
Rençberlerden sonra kazada en yaygın meslek kolu çobanlıktır. Çobanlığın bu kadar yaygın olması kazadaki hayvancılığın yaygın ve yoğun olarak yapılmasıyla açıklanabilir. Hayvancılıkla ilgili bölümde ayrıntılı bir şekilde ele alınacağı üzere, kazada hane başına düşen yalnız küçükbaş hayvan sayısı 17,6’dır. Bazı köylerde bu oran ortalamanın oldukça üzerinde seyretmektedir. Dolayısıyla çobanlığın yaygın bir meslek olması anlaşılır olmaktadır. Ayrıca kazadaki çobanların sadece bu kişilerle sınırlı olmadığını belirtmekte fayda vardır. Zira temettuat defterlerinde kişilerin asıl meslekleri dışında ek faaliyetlerinden sağladığı gelirler de kaydedilmiştir. Bunların bir kısmında çiftçi, rençber yahut başka mesleklerle meşgul olan kişilerin söz konusu mesleklerden sağladığı gelirler yanında “bazen karyenin oğlağını gütmüş olduğu”, “bazen aralıkda karyenin kuzusunu ra’y etmekte olduğu”, “bazen davar güdüp kâr etmiş olduğu” gibi ifadeler dikkat çekmektedir. Bu durum oldukça yaygındır. Örneğin Yelbeyi köyünde kayıtlı 33 hane reisinden 28’i çiftçi, 4’ü rençber olarak kaydedilmiştir.173 Dolayısıyla bu köyde yaklaşık %100 oranında çiftçilik ve
rençberlikle karşılaşılmaktadır. Meslek olarak çobanlık bulunmamasına rağmen köyde çiftçi ve rençber olarak kaydedilen 1’er kişinin aynı zamanda çobanlıktan gelir sağladığı kaydedilmiştir. Bunun yanı sıra bu kişiler dahi ihtiyacı karşılayamamış olacak ki Bolad köyünde hane 5’te kayıtlı “Abdurrahman oğlu Abdullah” isimli rençber olarak kaydedilen kişi “Yelbeyi karyesinin sığırını ra’y etmekten” gelir sağlamaktadır.174 Böylece çobanlığın yaygın bir meslek olmasını kazadaki en önemli
faaliyetlerden biri olan hayvancılığın getirdiği ihtiyaçla ilişkilendirebiliriz.
Meslek kollarında temettuat defterinde 4. sırada hizmetkârlık bulunurken, nüfus defterinde “çırak” yer almaktadır. Hizmetkâr Osmanlı’da çiftliklerde altı aylık veya bir yıllığına çalışan işçilere denilmektedir.175 Yukarıda çırakları tarım işçileri
olarak belirtmiştik. Bu durumun doğru olmadığı düşünülebilir. Çünkü Osmanlı’da
173 ML.VRD.TMT.d, Nr. 09796. 174 ML.VRD.TMT.d, Nr. 09791, s. 3. 175 Güran, “Tarım Ekonomisi”, s. 94.
54
esnaf grubunda en alt basamakta bulunan kimselere çırak deniyordu.176 Ancak
Belviran kazasında bir esnaf grubunun varlığından bahsetmek çok mümkün değildir. Nüfus defterinde berber, kahveci gibi birkaç kayda rastlanmakla birlikte meslekler içerisinde 4. sırada yer alan çırakların bu kişilerin yanında çalışıyor olma ihtimali düşüktür. Nitekim saha araştırmaları sırasında Belviran coğrafyasında özellikle de günümüzde Konya ilçelerinden birisi olan Güneysınır yöresinde mevsimlik veya işin bitimine kadar kiralanan tarım işçilerine “çırak”, “çırak tutmak”, gündelikçi olarak çalışan kişilere ise ırgat veya amele denildiği görülmüştür. Nüfus defterindeki çırak kayıtları temettuat defterleriyle mukayese edildiğinde de bu durumla paralellik gösteren bulgulara ulaşılmaktadır. Nüfus defterinde kaydedilen 35 çıraktan birer kişi amele, yetim, ekin bekçisi, sail, 3 kişi mesleksiz, 5’i çiftçi, 5’i çoban, 6’sı rençber ve 12’si de hizmetkâr olarak temettuat defterlerine kaydedilmiştir. Yani çırak olarak kaydedilen kişiler temettuat defterlerinde büyük oranda tarım işçileri olarak kaydedilmiştir. O halde, aynı dönemdeki diğer nüfus defterlerinde henüz örneğine rastlanmasa da Belviran özelinde çırak olarak kaydedilen kişilerin tarım işçileri olduğunu söylemek doğru olacaktır. Nüfus defterinde çiftçi, rençber ve çırak dışında amele, ırgat, hizmetkâr gibi kayıtların da olmaması bu kanaâtimizle uyuşmaktadır. Buraya kadar ki verilerden hareketle, Belviran kazasında meslek sahibi kişilerin temel faaliyet alanının tarım ve hayvancılıkla ilgili meslekler olduğu söylenebilir.