Tanrı’nın Faalliği, İnci ve Ondan Meydana Gelenler 70

Yezidi mitolojisinde yaratılışın başında bulunan, yani ilk yaratılan, bir inciden söz edilmektedir. Buradaki anlatımlara göre alem var edilmeden önce her yer bir karanlıktan ibarettir. Yalnızca Tanrı var olup, suların üzerinde, bir teknenin içindedir.311 Tanrı kainatı yaratmak istediğinde ise daha önce yarattığı beyaz inciyi, yine yarattığı Anfar adlı kuşun sırtına koyar. Orada kırk bin yıl oturur. -İnci’nin içinde312-. Fakat buradaki inci mecazi olmaktan çok maddesel olarak kullanılmışa benzemektedir. Oysa tasavvufta inciden bir muradın olduğu ve bunun da Taayyün-ü evvel dediğimiz ilk akıl olduğu mutasavvıflarca özellikle belirtilmektedir. Bu da bizi şu noktaya vardırır ki o da, İslam tasavvufunda bunun bir bakıma benzetme olarak kullanılmış olmasıdır. Bunun yanı sıra alem var edilmeden önce karanlıktan ibaret olması hususu da tasavvufta ele alınan konulardan bir tanesidir. İbn Arabî’ye göre,

309 _{Kreyenbroek/Xelîl Cındî,, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 47-48.} 310 _{Bkz. Said el-Deveci, el-Yezidiyye, s. 15}

311 _{Kitab El-Aswad (Mıshefa Reş), s. 355; Demlûcî, el-Yezidiyye, s. 43.} 312 _{Qewlê Zebûnî Meksûr, s. 108.}

71

Allah-u Teala esma mertebesinde tecelli etmeden önce dipsiz bir karanlıkta bulunmaktadır.313 Bu haliyle Yezidi anlatımı da bunu çağrıştırmaktadır.

Tekrar Yezidi metinlerine dönecek olursak Tanrı daha sonra ilk gün, yani Pazar günü Azazil adlı meleği yaratır ki, işte o, hepsinin başkanı olan Melek Tavus’tur. Pazartesi günü Tanrı Darda’il adlı meleği yaratır ki o da, Şeyh Hasan’314_{dır. Salı günü, İsrafil’i yaratır ki, Şeyh Şems’tir. Çarşamba günü, Cebrail} adlı meleği yaratır ki, o Ebu Bekr’315_{dir. Perşembe günü, Azrail’i yaratır ki,} Sacadin’dir. Cuma günü Şemna’il adlı meleği yaratır ki, o da Nasiru’ddin’dir. Cumartesi günü, Nura’il adlı meleği yaratır, ki o Fahruddin’316_dir.317 _{Aslında bu} meleklerin kim olduğu ve sayısı konusunda kaynaklar aynı fikirde değildir. Bazen Şeyh Adi’nin adı da bu grupta geçmektedir.318 Bazende sayısı altı olarak geçmektedir. Bunun nedeni belki de Allah’ın kendisinin de bu grubun içinde sayılmasındandır.319

Daha sonra Tanrı yedi göğü, yeryüzünü, güneşi ve ayı yaratır.320 Bu güneşi ve ayı ezeli nurundan321 yaratmıştır.322 İnsanı, kuşları ve tüm hayvanları yarattıktan sonra onları pelerinin boşluğuna yerleştirir ve incinin üzerinden iner. Bu sırada melekler yanındadır.323 Daha sonra yaratmış olduğu inciye yüksek sesle haykırır.324

313 _{Toshihiko Izutsu, İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, Ahmet Yüksel Özemre}

(Çev.), Üsküdar 1997, s. 23.

314 _{Adani Şeyhleri’nin atasıdır. II. Adi’nin oğlu ve Yezidiler’in üçüncü halifesidir. Adaniler’in atası}

hakkında bkz. Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 25, 32; Halifeliği için bkz. Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 38.

315 _{Qatani Şeyhlerinin atasıdır. Bazı yerlerde yedi gizemin içinde onun yerine Şeyh Adi’yi}

zikredilmektdir. Bkz. Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 38.

316 _{Mushefa Reş’te bu kısım silinmiştir. Okunamamaktadır. Demlûcî’de bu şekilde geçmektedir. Bkz.}

Demlûcî, el-Yezidiyye, s. 44.

317 _{Mushefa Reş, s. 353. Ayrıca yaratılan bu dört gizem, yani Şems, Fexredin, Sacadin ve Nasiru’ddin,}

Şeyh Adi’nin Laleş’e ilk kez geldiği zaman karşılaştığı Ezdina Mir adındaki bir şahsiyetin oğulları oldukları söylenmektedir. Bkz. Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 37.

318 _{Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s. 58.} 319 _{Kreyenbroek/Xelîl Cındî, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, s.58.}

320 _{Burada her ne kadar göğü, güneşi, ayı Tanrı yaratmış gibi görünse de daha ileride, Mushefa Reş’te,}

bunları diğer yaratılan tanrıların yarattığı kaydedilmektedir. Başka bir yerinde ise göklerin incinin parçalanması sonucu oluştuğu geçmektedir. Gökler için bkz. Mushefa Reş, s. 355; Diğerleri için bkz.Mushefa Reş, s. 356.

321 _{Bu durum bize Yezidilerin Güneşe yönelerek ibadet etmelerini açıklamaktadır. Güneş ve ay onlara}

göre Allah’ın nurudur.

322 _{Züheyr Kazım Abbûd, Melek Tawus, Dâru Serdem, Süleymaniye 2005, s. 25.} 323 _{Mushefa Reş, s. 353.}

72

Bu haykırma sonucunda inci düşerek dört parçaya ayrılır. Bunun sonucunda ise incinin içinden su fışkırır ve başsız, dipsiz, yolsuz ve kapısız bir okyanus haline gelir.325 Yaratıldığı vakit hiçbir düzeni bulunmayan evren, Allah tarafından Cebrail’in gönderilmesiyle sistemli hale getirilir. Evrene yine Cebrail aracılığıyla dört yön konulur.326Sonra Tanrı Cebrail’i bir kuş biçiminde yaratarak dört bucağın yönetimini ona emanet eder.327

Bu cümlelere bakıldığında, yukarıda Fusûsu’l-Hikem’de hadis-i şerif olarak zikredilen metin ile paralellik arz ettiğini görmek mümkündür.328 _{İki metinde de inci} ve bu incinin parçalanması sonucu suyun fışkırması ve bundan dolayı da okyanusun meydana gelmesinden bahsedilmektedir. Tasavvufi eserlerde geçtiği üzere; arşın su üzerinde vaki olması ile inciden okyanusun meydana gelmesini anlatan ibarelerin aynı durumu anlatıyor olması muhtemel görünmektedir.

Anlatılanlara bakıldığında Tanrı’nın tüm bu olanlarda faal olduğu görülmektedir. Oysa ki bazı Yezidi modern kaynaklarda yeryüzündeki bitkilerin ve hayvanların yaşamının yaratılması ve oluşumu görevi yedi Melek’e tahsis edilmiştir.329 Mushefa Reş’in son kısmında ise, ilk başta anlatılanın aksine, Yedi Melek’e farklı yaratma görevleri verilmiştir.330 Yukarıda da belirtildiği üzere gerek metinler arasında, gerekse bir metnin içindeki anlatımlarda dahi çelişkiler bulunmaktadır. İnsanı ise burada görüldüğü üzere bizzat Allah yaratmış olmasına rağmen bazı Yezidi modern metinlerde Melek Tavus’un Allah’ın emriyle insan suretini yarattığı geçmektedir.331

Buradan da anlaşılacağı üzere Tanrı alemin yaratılış kısmında faal olmasına karşın dünya ile ilgili meselelere uzaktan ilgi duymaktadır. Bu husustaki görevlerini 324 _{Mushefa Reş’in daha sonra ki satırlarında Tanrı’nın İnci’ye kızdığı için haykırıdğı geçmektedir. Bu}

haykırma sonucu kırılan inci parçalarından dağlar, çınlamasından kum tepeleri, dumanından da gökler meydana gelmiştir. Bir Qewl’de ise incinin artık Tanrı’yı taşıyacak takati kalmadığı için şiddetle patladığı geçmektedir. İnciye kızması için bkz. Mushefa Reş, s. 355; İncinin takatsizlikten patlaması için bkz. Qewle Zebûnî Meksûr, s. 108; Qewle Afirîna Dinyaye, s. 122.

325 _{Qewle Afirîna Dinyaye, s. 123.}

326 _{Demlûcî, el-Yezidiyye, s. 43.}

327 _{Mushefa Reş, s. 353-354.}

328 _{Bkz “Yaratılış” başlığı, s. 69.} 329 _{Guest, Yezidilerin Tarihi, s. 66.} 330 _{Bkz. Mushefa Reş, s. 356.}

331 _{Adnan Zengin, “Yezidi İnanç ve Adetleri” , (Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal}

73

ilk olarak Cebrail’e devretmiştir. Dikkat edilecek diğer bir husus ise burada Melek Tavus diğer meleklerin başkanı olmasına karşın Tanrı dünyanın yönetimini ona devretmemiştir.

2.1.3. Yeryüzünün Sallanması, İlk Yaratılan Yer ve Yaratılışın Kalemle