Tanıtımı ve Yazılış Amacı

Musnedu Ebî Hanîfe, te’lif edildiği günden bu yana önemli bir eser olarak

telakkî edilmiş ve üzerine birçok şerh çalışması yapılmıştır. Onlardan biri ve en önemlisi de Ali el-Kârî’nin şerhidir.

Musnedu Ebî Hanîfe’yi Hârisî (340/951) Ebû Hanîfe’nin hadis rivâyet ettiği

hocalarına göre tertib etmiştir.188 _{Haskefî (650/1252) de ihtisar ederken aynı şekilde}

Ebû Hanîfe’nin hocalarına göre başka bir ifâdeyle ale’r-ricâl üzere tertib etmiştir.189

Ali el-Kârî de bu tertibe riayet ederek hadisleri şerh etmiştir.

Şerhin mukaddimesinde müellif Musned’i şerh etme sebebi hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Ancak, bu şerhiyle amacın, Musned’deki rivâyetleri sened ve metin, dil, muhteva, hüküm ve benzeri yönlerden açıklayarak, anlaşılması güç ve îzaha muhtaç cümleleri îzah etmekle Musned’in daha iyi anlaşılmasını sağlamak, farklı yönleriyle gündeme getirmek ve değer katmak olduğu ifâde edilebilir.

Ali el-Kârî’nin Musnedu Ebî Hanîfe üzerine yazdığı şerhi, farklı mahtût ve matbû nüshalarda, terâcim kitaplarında ve şerhin giriş kısmında muhtelif isimlerle ifâde edilmiştir. Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe,190 Şerhu Musnedi’l-İmam Ebî Hanîfe,191 Senedu’l-Enâm Şerhu Musnedi’l-İmam,192 Senedu’l-Enâm fî Şerhi Musnedi Ebî Hanîfe193 gibi isimlerle ifâde edilmektedir. Bir kitabı müteaddit isimlerle zikretmek

mütekaddimûn ulemânın âdetidir.194 Meselâ Dârimî'nin eserine Musned ve Sünen denilmiştir. Tirmizî'nin kitabına Sünen ve Câmi de denilmiştir.195

188 _{Pekcan, s. 20.}

189 _{Senbehlî, s. 4. (Neşredenin mukaddimesi)}

190 _{Ali el-Kârî, Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe, nşr. Halîl Muhyiddin el-Meys, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye,}

Beyrut, 1435/2014.

191 _{Ali el-Kârî, Şerhu Muşkilâti’l-Muvatta, II, 89; Ebu’l-Hayr, s. 367.} 192 _{Luknovî, el-Fevaidu'l-Behiyye, s. 8.}

193 _{Ali el-Kârî, Senedu’l-Enâm fî Şerhi Musnedi Ebî Hanîfe, Tertib eden, Muhammed Âbid Sindî,}

Dâru’n-Nu’mân li’l-Ulûm, Dımaşk, 1431/2010.

194 _{Özşenel, “Hadislerin Tasnifi”, II, 358; Demir, s. 129.} 195 _{Demir, s. 129.}

Senedu’l-Enâm fî Şerhi Musnedi Ebî Hanîfe ismi büyük ihtimalle neşreden

tarafından verilmiştir. Ancak aralarında şu fark var, Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe râvî isimlerine göre, Senedu’l-Enâm fî Şerhi Musnedi Ebî Hanîfe ise fıkıh bablarına göre tertib edilmiştir. Bu baskı, fıkıh bablarına göre tertib edilmesi sebebiyle şerhin tertibine uymayan takdim-tehire yol açmıştır.

Ancak bilindiği kadarıyla Ali el-Kârî’nin Musnedi Ebî Hanîfe üzerine yazdığı şerhine herhangi bir isimlendirmede bulunduğu bilinmemekle birlikte, şerhin mukaddimesinde:

نامعنلا ةفينح يبأ مدقلأا مامهلاو مظعلأا ماملإا ىلإ دنتسملا دنسملل فيرش حرشو فيطل حتف اذه نإ ifâdelerini kullanılmıştır.196

Zaten Ali el-Kârî, eserlerinin çoğunun isimlerini zikretmemiştir. Belki de zikretmiş ama, müstensihler mütesâhil davranarak istediği adı vermiş veya kitaplardan silinmiş de kendileri uygun gördüğü ismi vermiş olma ihtimalleri de vardır. İşte bu sebeplerle nüshaların isimleri birbirinden farklılık arzetmektedir.197

Ali el-Kârî şerhin mukaddimesinde Ebû Hanîfe’nin hocalarının sayısını, az rivâyet etmesinin sebeplerini, muhaddis için fıkhın önemini ve fıkıh ile hadis ilmini kendisinde bulunduran âlimin faziletini anlatmıştır.198

Muhtevasını ve özelliklerini incelediğimiz Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe’de Ali el-Kârî, Hadis, Fıkıh, Akaid ve Arab dil bilgisi alanlarında söz sahibi olduğunu, özellikle hadisin metnine ve fıkhî hükümle ilgili yaptığı açıklamalarla ilmî seviyesini göstermekte ve şerhe değer katmaktadır. Ayrıca bu eseri önemli kılan diğer bir husus da Ali el-Kârî’nin Hadis, Fıkıh ve Akaid ilimlerinde önemli bir âlim olmasıdır.

Ali el-Kârî, bu şerhi genel olarak anlaşılır, kısa ve kolay ifâdelerle, okuyan kimsenin rahatlıkla anlayabileceği bir üslûp benimseyerek, rivâyetleri kısa ifâdelerle şerh etmiştir. Ali el-Kârî, hadis ilminde asıl meşhur olduğu Mirkâtu’l-Mefâtîh isimli

196 _{Kârî, Şerh, s. 5; Ali el-Kârî, Senedu’l-Enâm, s. 4.} 197 _{Kutlay, s. 116.}

şerhinden farklı olarak, Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe’de râvîleri cerh ve tadil yönünden incelemesi ile hadisler hakkında hüküm vermesi bakımından hadisçiliğinin farklı yönlerini izhar etmiştir. Yine fıkıh ilmi açısından bu eser, Hanefîlerin hadisle amel ettiklerini ortaya koyan ve bu konuda Hanefî mezhebini destekleyen bir kaynak olmuştur.

Şerhte râvî bilgilerine, müşkil ifâdelerin zabtına, isim ve künyelerine, mübhemata dâir bilgilere, hadis, akaid ve fıkıh konularına dâir bilgilere yer vermiştir.

Ali el-Kârî, yeri gelince şerh ettiği hadisin sonunda kendi görüşlerini ifâde etmiştir. Hadislerin lafzî olarak anlaşılmasını sağlamak için âyet, hadis ve hakîmlerin sözlerinden bilgiler nakletmiştir. Zaman zaman kelimeleri sarf, nahiv ve belâgât yönünden açıklamalarda bulunmuştur. Hadislerdeki garib kelimeleri îzah edip dilcilerin ve muhaddislerin ifâdelerine yer vermiştir. Râvîlerin isim ve künyelerini açıklamıştır. Hadis metnindeki kelimeleri îzah ederken kelimenin manası veya zabtı üzerinde ihtilaf varsa onları da zikrederek tercihte bulunmuştur.

Ali el-Kârî şerhinde farklı hadis, fıkıh ve tefsir kitaplarından nakilde bulunmuştur. Şerhte mümkün mertebe Musnedu Ebî Hanîfe’de bulunan rivâyetlerin aynısı veya benzerinin rivâyet edildiği bütün kitapları zikretmeye çalıştığı görülmektedir. Bu da Musnedu Ebî Hanîfe’deki hadislerin ferd olmadığını belirtmek, sıhhat değerini ortaya koymak ve hadislerin doğru anlaşılmasını sağlamak için olsa gerektir. Ayrıca Musnedu Ebî Hanîfe’deki hadislerin diğer tarîklerinin hadis âlimlerinin kitaplarında geçtiğine dâir bilgi vermiş olması, okuyucunun başka kitapları taramadan onları da görebilme imkânı sağlamıştır.

Ali el-Kârî şerhin sonunda, açıklamayı gerekli gördüğü Ebû Hanîfe dünyaya geldiğinde hayatta olan sahâbîler, mümin ve münafığın alametleri, tevekkül ve tedavi, zararı giderme yolları ile ilgili konularda beş-altı sayfalık açıklamada bulunmuştur. Bunu, “kitabın sonunda halkın açıklamaya ihtiyaç duyuduğu meseleyi beyan etmek için uzattım” cümlesi ile ifâde etmiştir.199

Ali el-Kârî, Musnedu Ebî Hanîfe’yi şerh etmekle itikad/inançla ilgili konulardaki rivâyetlerin doğru anlaşılmasına katkı sağlamıştır.

Mevzubahis şerhin muhtasar bir şerh olduğu söylenebilir. Ali el-Kârî’nin bu şerhin muhtasar olmasını istediği, “اهطسب لحم اذه سيلو ةريثك مكح نيعبرلألو Kırk sayısı hakkında çok sayıda hikmetler vardır. Burası onun hakkında tafsilatlı açıklama yapma yeri değildir.”200 _{ifâdesinden yola çıkarak söylenebilir. Ayrıca şerhte bazı konuları}

açıklamaksızın ilgili kitaplara atıfta bulunması da bu görüşü destekler mahiyettedir. Misal olarak, Rasûlullah’ın (s) kabrini ziyaret etmek ile ilgili şu sahâbî sözü verilebilir: َلِبْقَتْسَتَو ،ِةَلْبِقْلا ىَلِإ َكَرْهَظ َلَعْجَتَو ،ِةَلْبِقْلا ِلَبِق ْنِم َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُ َّاللَّ ىَّلَص يِبَّنلا َرْبَق َيِتْأَت ْنَأ ِةَّنُّسلا َنِم

ُهُتاَكَرَبَو ِ َّاللَّ ُةَمْحَرَو ُّيِبَّنلا اَهُّيَأ َكْيَلَع ُم َلََّسلا :َلوُقَت َّمُث ،َكِهْجَوِل َرْبَقْلا “Rasûlullah’ın (s) kabrini kıble cihetinden gelerek, arkayı kıbleye çevirerek kabre doğru durup selam sana ya Rasûlallah! Allah’ın rahmet ve bereketi senin üzerine olsun, demen sünnettendir.” Bu sözü şerh ederken, ‘tafsilatlı bilginin menasik ve ziyaret bablarında geçtiğini ve orada genişçe bahsettiğini zikretmekle’201

yetinmektedir.

Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe, metin ile şerh ibareleri birbirine karışık olduğu için

kendisine “Memzûc” isminin verildiği mezc üslûp ile yazılmış şerh türünden olduğu mahtût nüshalarında görülmektedir.202 Daha sonraki bazı matbû nüshalarının sayfa başına hadis metinlerinin konulduğu ve şerh içerisindeki metinlerin parantez içine alındığı,203 _{bazı nüshalarda ise hadis metinleri kırmızı renklerle yazıldığı}204

görülmektedir.

Ali el-Kârî, Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe isimli eserini Mekke Mükerreme’de hicrî 1012 senesinde te’lif etmiştir.205 Ali el-Kârî’nin “ ُبْقُحْلا” kelimesinin tefsiri ile

200 _{Kârî, Şerh, s. 151.} 201 _{Kârî, Şerh, s. 202.}

202 _{Çakan, Hadis Edebiyatı, s. 184.}

203 _{Bak. Ali el-Kârî, Şerhu Musnedi Ebî Hanîfe, nşr. Halîl Muhyiddin el-Meys, Daru’l-Kutubi’l-}

İlmiyye, Beyrut, 1435/2014.

204 _{Bak. Ali el-Kârî, Senedu’l-Enâm fî Şerhi Musnedi Ebî Hanîfe, Tertib eden, Muhammed Âbid Sindî,}

Dâru’n-Nu’mân li’l-Ulûm, Dımaşk, 1431/2010.

ilgili “ا_{َيْنُّدلا ِماَّيَأ َدَدَع ٍماَّيَأ ُةَّتِس اَهْنِم ،ًةَنَس َنوُناَمَث ُبْقُحْلا Hukb, seksen yıldır. Onda bu dünya günleri} sayısınca altı gün mevcuttur” manasındaki hadisi şerh ederken ifâde ettiği,

فللأا دعب رشع ينثا ةنس يف نلآا نحن انأف “Biz şuan bin on iki senesindeyiz” cümlesi de bu tarihi destekler mahiyettedir.206