4. FİNANS PİYASALARINA İLİŞKİN BİR UYGULAMA
4.1. Tanımlayıcı İstatistikler ve Testler
Tablo 1’de analizde kullanılan serilere ait tanımlayıcı istatistikler yer almaktadır. Tabloya göre işlem günü farklılıklarından dolayı, dikkate alınan dönem içinde BIST100’de 588, Dolar/TL Kuru’nda 504, Altın’da 491, Ham Petrol’de 604, GVZ’de 607 ve OVX’de 607 kayıp gözlem mevcuttur.
Tablo 1: Tanımlayıcı İstatistikler ve Durağanlık, Normallik Testleri
BIST100 Dolar/TL Kuru Altın Ham Petrol GVZ OVX Gözlem Sayısı 2332 2332 2332 2332 2332 2332 Kayıp Gözlem 588 504 491 604 607 607 Minimum -7,0585 -4,2106 -6,0274 -9,0514 -22,1925 -43,9906 Maksimum 6,2379 3,7733 4,8387 11,2892 33,2447 29,6897
1.Kartil -0,6930 -0,3899 -0,5124 -1,1098 -3,3657 -2,9629 3.Kartil 0,8487 0,4170 0,5604 1,0873 2,4131 1,8041 Ortalama 0,0363 0,0447 0,0035 0,0029 -0,2349 -0,3608 Medyan 0,0790 -0,0052 0,0000 0,0573 -0,8011 -0,5713 Toplam 63,2584 81,6402 6,3843 5,0855 -405,287 -622,454
Ort. için alt sınır
-0,0277 0,0115 -0,0434 -0,0965 -0,4800 -0,5747 Ort. için üst sınır 0,1002 0,0778 0,0504 0,1023 0,0101 -0,1470 Varyans 1,8532 0,5224 1,0535 4,4381 26,9285 20,5023 Standart Sapma 1,3613 0,7228 1,0264 2,1067 5,1893 4,5279 Çarpıklık -0,2633 0,2466 -0,1535 0,2399 1,0067 0,3467 Basıklık 2,0579 2,2299 3,0281 2,9210 4,2815 9,3177
İncelenen dönem içinde 1 günde en yüksek getiriyi GVZ elde etmiştir. GVZ bir günde %33,2447 kazandırmıştır. Benzer şekilde 1 günde en fazla kayıp yaşatan da OVX’ dir ve bir günde %43,9906 kaybettirmiştir. Dönem içinde ortalamada en iyi getiriyi sağlayan Dolar/TL kuru iken, en düşük ortalama getiriye sahip OVX’ dir. Hatta bu dönemde OVX ortalamada %0,3608 kaybettirmiştir. Standart sapmalara baktığımızda GVZ en yüksek, Dolar/TL kuru ise en düşük riskli ürün olarak gözlemlenmiştir.
BIST100 endeksi, 1 günde en fazla %7,0585 kaybettirmiş iken 1 günde en fazla %6,2379 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi %0,0363 ve standart sapması %1,3613 tür. Ayrıca BIST100 getirilerine ait çarpıklık katsayısı ve basıklık katsayısı sırası ile -0,2633, 2,0579 olduğundan dolayı getiri dağılımı sola çarpıktır ve kalın kuyrukludur.
Dolar/TL kuru, 1 günde en fazla %4,2106 kaybettirmiş iken 1 günde en fazla %3,7733 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi %0,0447 ve standart sapması %0,7228 dir. Ayrıca Dolar/TL kuru getirilerine ait çarpıklık katsayısı ve basıklık
katsayısı sırası ile 0,2466, 2,2299 olduğundan dolayı getiri dağılımı sağa çarpıktır ve kalın kuyrukludur.
Altın, bahsi geçen dönemde 1 günde en fazla %6,0274 kaybettirmiş ve 1 günde en fazla %4,8387 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi %0,0035 ve standart sapması %1,0264 tür. Ek olarak, Altın getirilerine ait çarpıklık katsayısı, -0,1535 ve basıklık katsayısı 3,0281 olarak gözlemlenmiştir. Bu nedenle, getiri dağılımı sola çarpıktır ve kalın kuyrukludur.
Ham Petrol, bahsi geçen dönemde 1 günde en fazla %9,0514 kaybettirmiş ve 1 günde en fazla %11,2892 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi %0,0029 ve standart sapması %2,1067 dir. Ham Petrol getirilerine ait çarpıklık katsayısı 0,2399 ve basıklık katsayısı 2,9210 olarak gözlemlenmiştir. Bu nedenle, getiri dağılımı sağa çarpık ve kalın kuyrukludur.
GVZ endeksi, bahsi geçen dönemde 1 günde en fazla %22,1925 kaybettirmiş ve 1 günde en fazla %33,2447 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi -%0,2349 ve standart sapması 5,1893 tür. GVZ endeksi getirilerine ait çarpıklık katsayısı 1,0067 ve basıklık katsayısı 4,2815 olarak gözlemlenmiştir. Bu nedenle, getiri dağılımı sağa çarpık ve kalın kuyrukludur.
OVX endeksi, bahsi geçen dönemde 1 günde en fazla %-43,9906 kaybettirmiş ve 1 günde en fazla %29,6897 kazandırmıştır. Ortalama günlük getirisi -%0,3608 ve standart sapması %4,5279 dur. GVZ endeksi getirilerine ait çarpıklık katsayısı 0,3467 ve basıklık katsayısı 9,3177 olarak gözlemlenmiştir. Bu nedenle, getiri dağılımı sağa çarpık ve kalın kuyrukludur.
Getiri serilerine ait Jarque-Bera Normallik testi test istatistiği ve olasılık değerleri Tablo 2.’de verilmiştir.
Tablo 2: Jargue-Berra Normallik Testi Sonuçları
İstatistik Değeri Olasılık Değeri
BIST100 224,1043 <0,01** Dolar/TL Kuru 343,3075 <0,01** Altın 649,3538 <0,01** Ham Petrol 524,5174 <0,01** GVZ 1222,1025 <0,01** OVX 224,1043 <0,01**
Not: * 𝛼 = 0,05 ** 𝛼 = 0,01 anlamlılık düzeyinde anlamlı katsayıları göstermektedir. Jarque-Bera testine ait hipotezler:
H0= Seri normal dağılım izlemektedir. H1= Seri normal dağılım izlememektedir.
olarak oluşturulmuştur. Tablo2.’de yer alan olasılık değerleri 𝛼 = 0,01’ den küçük olduğundan serilerin normal dağılım izlemediği sonucuna ulaşılmıştır.
Analizde getiri serilerinin 1. derece serisel korelasyonu Ljung-Box testi ile test edilmiştir. Ljung-Box testine ait hipotezler aşağıda verildiği gibidir.
H0= Serilerde serisel korelasyon yoktur. H1= Serilerde serisel korelasyon vardır.
Tablo3.’de Ljung-Box test istatistiği ve olasılık değerleri verilmiştir. Tabloya göre 𝛼 = 0,05 anlamlılık düzeyinde BIST100, Dolar/TL Kuru, Altın, GVZ ve OVX getirileri serisel korelasyon içermezken, Ham Petrol getirileri 1. derece serisel korelasyon içermektedir.
Tablo 3: Serisel Korelasyon Ljung Box Testi Sonuçları
İstatistik Değeri Olasılık Değeri
BIST100 0,3084 0,5787 Dolar/TL Kuru 0,0010 0,9750 ALTIN 1,5888 0,2075 HAM PETROL 5,9456 0,0148* GVZ 1,9693 0,1605 OVX 0,0818 0,7748
Not: * 𝛼 = 0,05 ** 𝛼 = 0,01 anlamlılık düzeyinde anlamlı katsayıları göstermektedir.
Analizde getiri serilerinin durağanlığı ADF ve PP testleri ile test edilmiştir. ADF ve PP testlerine ait hipotezler aşağıda verildiği gibidir.
H0= Seri birim köke sahiptir. (Durağan değildir.) H1= Seri birim köke sahip değildir. (Durağandır.)
Tablo 4: Getiri Serilerine Ait Birim Kök Test Sonuçları
ADF Testi PP Testi
Test İstatistiği Olasılık Test İstatistiği Olasılık BIST100 -11,4080 <0,01** -38,1394 <0,01** Dolar/TL Kuru -11,2089 <0,01** -37,4589 <0,01** ALTIN -10,9985 <0,01** -39,0153 <0,01** HAM PETROL -11,1970 <0,01** -39,2657 <0,01** GVZ -12,8325 <0,01** -39,3943 <0,01** OVX -11,5593 <0,01** -38,8820 <0,01**
Not: * 𝛼 = 0,05 ** 𝛼 = 0,01 anlamlılık düzeyinde anlamlı katsayıları göstermektedir.
Tablo4.’de ADF ve PP test istatistikleri ve olasılık değerleri verilmiştir. Tabloya göre 𝛼 = 0,05 𝑣𝑒 𝛼 = 0,01 anlamlılık düzeyinde tüm getiri serileri durağandır.
Şekil 3’e göre aşağıdaki sonuçlara ulaşabiliriz.
BIST100 ve Dolar/TL Kuru fiyat serilerinde artan trend gözlemlenmektedir.
Altın fiyatları, 2010-2012 döneminde artan bir trend gösterirken, 2012’den sonra düşüş eğilimi göstermiştir. 2016 başlarında taban fiyatı görmüş, 2016-2018 arasında ise belirli aralıkta dalgalanmaktadır.
Petrol fiyatları 2010-2014 döneminde hafif bir artan trend gösterirken, 2014 başlarından 2016’ya kadar ani düşüşler yaşamıştır. Bunun sebebi Irak, Libya ve Amerika’ nın petrol üretimini arttırması sonucu yaşanan 2014 Petrol Krizi’ dir. 2016- 2018 döneminde yine artma eğilimindedir.
GVZ endeksi, 2010-2014 döneminde oldukça oynaktır. 2014-2017 döneminde durağan iken 2017 sonrası düşüş eğilimi sergilemiştir.
OVX endeksi, 2010-2012 döneminde ani artış ve azalışlar göstermiş, 2012-2015 döneminde ise düşüş eğilimi göstermiştir. 2015’den sonra ani çıkışlar sergilemişken, 2017-2018 döneminde düşüş eğilimdedir.
Şekil 4’e göre BIST100, Dolar/TL Kuru, Altın, Petrol, GVZ ve OVX getiri serilerinde sıfır ortalama etrafında trend ve oynaklık kümelenmeleri gözlenmekte olup oynaklığın birbirini takip ettiği, bazı dönemlerde oynaklığın yükseldiği, bazı dönemlerde ise düştüğü gözlenmektedir.
Şekle göre sıfır ortalama çevresinde en oynak seriler GVZ ve OVX serileridir. GVZ getirileri [-30,+30] ve OVX getirileri ise [-50, +30] aralığındadır. 2011 sonlarında OVX’de ani düşüş yaşanmıştır.