Tanımlar

Aba: Yünden, dövülerek yapılan kalın ve kaba kışlık kumaştır. Eskiden yaygın olarak üretilen bu kumaştan cübbe, cepken, potur, çakşır, kalçın, yelek, terlik yapılırdı (Dağlı, 2007: 23).

Astar: Elbiselerde kumaşları daha dayanıklı bir hale getirmek için altlarına konulan bez ve kumaşlardır (Kılınç, 2008: 123).

Bezeme: Süslemek ve donatmak manasında olan bezemek mastırından gelen, donatmak veya süslemek anlamındadır (Arseven, 1983: 218).

Baskı: Giyim ve ev eşyalarının kenar etek ucu vb. kısımlarını kıvırarak dikme işlemidir (Tuğtaş, 1971: 204).

Cepken: Uzun kollu beden boyu bele kadar olan kısa cekettir (Demirbağ, 2003: 17).

Çuha: Bugün panama dokuması denilen tarzda, yünden sıkı olarak yeşil, al, mavi ve sair renklerde dokunmuş, dayanıklı ve havlı bir kumaştır (Dağlı, 2007: 77).

Dikiş: İki veya daha fazla malzemenin bir araya getirilerek bir yapı oluşturmasıdır (Lokmanoğlu, 1994: 97).

Dival İşi (mıhlama-Maraş işi) “Genellikle ıhlamur ağacından yapılmış kalıpların üstüne işlenen bu iğnenin bazen ya kalın çuha ya da karton kalıpların üstüne işlenmiş örnekleri de vardır. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi'nde her yüzyılda

uygulanmış dival işinin ya altın rengi ya da gümüş rengi metal ipliklerle uygulanmış çeşitlemeleri yanı sıra saray kesiminde altın gümüş metal ipliklerle yapılmış olanları da bulunmaktadır” (Barışta, 1999: 200). Altı mukavva ile kösele ile kaplanıp üstü sırma ile işlenen bir işleme türüdür (Aktaran: Yozgat, 2008: 16).

Ferace: Çarşafın yayılmasından evvel Türk kadınlarının sokakta giydikleri üst elbisesidir. Çuhadan, softan ya da fantezi kumaştan yapılırdı. Renkleri daha ziyade koyu iken sonraları açık renk feracelerde yapılmıştır. Bundan başka 1848 yılından sonra ilmiye sınıfına mensup olanların giydiği bol yenli uzun üst, elbisesine de bu ad verilmiştir. Buna biniş de denirdi (Dağlı, 2007: 105-106).

Fermene: İpek ve sırma kaytanlarla yapılan bir işleme çeşidi olup, cepken ve libadenin yanı sıra şalvar, potur dizlik, sako, salta ve kalçınlarda da kullanılmıştır (Kırtunç, 1989: 84).

Hırka: Kışlık bir libastır. Kolları az genişçe, boyun kısmı yakasız ve önü yukarıda aşağıya ilik ve düğmelidir. Bir yüz kumaşı bir de astarı vardır. Arasına istenilen incelikte bir tabaka pamuk konur ve bu tabaka hem yüze hem astara tutturulur. Kadınlar ve erkekler tarafından günümüzde de kullanılmaktadır (Dağlı, 2007: 133).

İlik: Elbiselerde düğmenin geçmesine mahsus yarıktır. Kenarları akmaması için ipliklerle örülmüştür (Arseven,1983: 773).

Kadife: İpek, pamuk ve yünden yüzü tüylü yumuşak kumaştır (Koçu, 1967: 136).

Keyfe: Fesi başta tutmaya yarayan ipek bezdir (Dağlı, 2007:167).

Kılaptan: Pirinç, bakır, kalay vb. madenlerden çekilerek gümüş ve altın yaldız vurulmuş ince metal ipliktir (Anonim 4, 2010).

Kompozisyon: Motif, su vb. elemanları artistik bir şekilde bir araya getirme sanatıdır (Tuğtaş, 1971: 206).

Kopça: Bir giysinin iki kenarını birleştirmeye yarayan ve maden bir halka ile bir çengelden oluşan tutturmalıktır (Türk Dil Kurumu, 1974: 507). Agraf olarak da bilinir (Bayraktar, 1995: 185).

Kup: Giysinin beden kısmına yapılan boydan kesiklerdir (Kılınç, 2008: 127). Kuş: Giysinin kolları ile bedenin birleştiği yerde kol altına dikilen küçük parça, bu sayede kol rahat hareket sağlar (Kılınç, 2008: 127).

Kutnu: Çözgü ipliği ince ipek, atkı ipliği iki pamuk ipliği ve bir ipek ipliğinden dokunan enine çizgili, kaba kalın dokunuşlu kumaş türüdür (Apak, vd. 1997: 27).

Maşlah: Meşlah da denir. Kibar kadın üstlüğüdür. Şehirde değil yalnız sayfiyede giyilmiştir. 19. yüzyıl sonlarında moda olmuş, bu moda ancak 1. dünya savaşı sonlarına kadar devam etmiştir. Tek parçalı ve kol yerine yarıkları olan, hafif torbamsı bir giysidir. Bizde yeldirme yerine kadınlar tarafından kullanılır (Dağlı, 2007: 192).

Metal iplik: “Ya altın ya gümüş ya da bakırdan çekilerek sonra altın, gümüşle yaldızlanan iplikler. Metal ipliklerin bir de metal bükümlü ipek iplik olarak isimlendirilebilecek metalle ipek birlikte bükülerek yapılmış ve halk dilinde "sim" olarak isimlendirilmiş çeşitlemesi ve sırma adıyla bilinen gümüş çeşitlemesi vardır” (Barışta,1999: 220).

Motif: Bir işlemede tekrar eden nakış örneğidir (Tuğtaş, 1971: 206).

Sakandırık: Şapka ya da başlıklarda çenenin altından bağlanan şerit ya da kaytan çene bağıdır (Dağlı, 2007:232).

Sırma: Altın yaldızlı veya yaldızsız ince gümüş teldir (Kılınç, 2008: 129). Sim: Altın yaldızlı ince gümüş telin iplik üzerine sarılarak meydana gelen ipliktir (Tuğtaş, 1971: 206).

Şalvar: Hem erkeklerin hem de kadınların kullandığı bol ağlı, geniş bir üst donudur (Koçu,1967: 205).

Yaşmak: Kadınların başlarını örten ve omuzlarına kadar inen kumaşa denir (Süslü, 1989: 157).

Yırtmaç: Çoğunlukla giysilerde etek, paça veya kol yeninde dikilmiş uzunca açıklıktır (Kılınç, 2008: 127).

Bu bölümde; araştırmanın yöntemi, evren ve örneklem, sayıltılar, sınırlılıklar, veri toplama tekniği ile ilgili bilgiler verilmiştir.

4.1. Araştırmanın Yöntemi

Araştırmanın literatür taramaları çeşitli kitap, makale, ansiklopedi, dergi ve internet taraması yoluyla elde edilmiş ve araştırmada survey (tarama) modeli uygulanmıştır.

Bu araştırmanın verilerini toplamak içim gözlem tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırma verileri Kahramanmaraş Müzesindeki 30 adet kadın cepken modeli verilerinin incelenmesiyle elde edilmiştir. Araştırma kapsamındaki kadın cepkenleri; kullanılan malzeme, renk, kesim, dikim ve süsleme teknikleri yönünden incelenmiş, inceleme sonucunda oluşturulan gözlem fişlerine bu örneklerin özellikleri kaydedilmiştir. Daha sonra her bir örneğin tek tek ön beden, arka beden ve kol fotoğrafları çekilerek, kıyafetlerden alınan ölçüler doğrultusunda kalıpları çıkarılmıştır. Boyutlar bölümünde giysilerin milimetrik kalıp çizimlerine yer verilmiştir. Gözlem fişindeki bilgiler doğrultusunda tablolar oluşturularak değerlendirmeler yapılmış ve sonuca ulaşılmıştır.

4.2. Evren ve Örneklem

Kahramanmaraş Müzesinde bulunan kadın cepkenleri, bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Bu evren içerisinden seçilen 30 adet cepken, araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.

4.3. Sayıltılar

1- Araştırmada internette yapılan taramalar ve literatürden elde edilen bilgiler doğrudur.

2- Araştırmada müzeden elde edilen veriler doğrudur.

3- Araştırma kapsamında ele alınan cepken örneklerinin tamamı Kahramanmaraş Müzesine aittir. Ancak müzedeki cepkenlerin bazıları başka illerden satın alma, hediye ve başka müzelerden gelmesi yönüyle cepkenlerin tamamı Kahramanmaraş iline ait olmayabilir.

4.4. Sınırlılıklar

Araştırma konusu olarak sadece Kahramanmaraş Müzesindeki kadın cepkenleri ile sınırlandırılmış olup, bunun dışındaki kadın giyimleri ve erkek giysileri araştırma kapsamı dışı bırakılmıştır.

Kahramanmaraş Müzesindeki kadın cepken özelliklerini belirlemek üzere yapılacak araştırmanın kapsamı yer olarak Kahramanmaraş Müzesi ve Dış giyim örneklerinden 30 adet kadın cepkeni ile sınırlandırılmıştır.

Bu araştırma 05.08. 2010 ile 23.06.2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.