karşılaştırılmıştır. Bu değerleri Tablo 1 ve Tablo 13 de yer alan aydınlık düzeyi kriterleriyle karşılaştırdığımızda, bölgede; tablo 18’de görüldüğü gibi ortalama aydınlık düzeylerinin üstüne çıkıldığı, anıt, meydanın bir bölümünün ve sokak aralarının ise bölgenin özelliklerine göre karanlık kaldığı ortaya çıkmaktadır.
İstiklal caddesinin aydınlatması herhangi birtaraftan bakıldığında bütünlük sağlayacak bir şekilde tasarlanmıştır. Bir taraftan güvenlik kaygısı diğer taraftan cadde üzerinde bulunan mağazalardan gelen düzensiz ışıklar arasında görsel algılama açısından bütünlük sağlamak standartların üstünde bir aydınlatma ile mümkündür. Aydınlanma seviyelerinin yükselmesi tüketim ve maliyeti arttırmaktadır.
Aydınlık düzeyinin yükselmiş olması standartlara uygun olan yerlerin karanlık görünmesine yol açmıştır. Yürüyüş yollarında uluslararası standartlara göre önerilen
yatay ve düşey aydınlık düzeyleri, örneğin kalabalık alanlarda; Eyatay= 10-20 lx,
Edüşey= 2-4 lx’tür.
Tablo 18: Aydınlık düzeyi ölçüm sonuçlarının, hesaplama sonuçlarıyla karşılaştırılması.
Yer Ölçüm No Aydınlık Düzeyi
Ölçüm Sonucu (Lüks) Aydınlık Düzeyi Hesaplama Sonucu (Lüks) Tavsiye Edilen Ortalama Aydınlık Düzeyi (Lüks) 2 21 24.73 3 10.5 12.35 5 86.1 89.13 Anıt Yüzeyi 6 29 24.80 100-150 93 90 97 98 68.8 65.47 104 51.9 48.22 110 42.5 43.70 113 64.5 66.63 İstiklal Caddesi 116 54.5 41.01 50-20 7 23.2 17 39 62.2 59 Meydan Çevresi 40 118.4 121 30 Zambak Sokak 107 2.3 2.06 10-20 Melek Sokak 118 3.3 2.02 10-20 29 16.1 12 10-20 Hamid Caddesi 30 44.4 49.81 10-20 17 46.1 50.45 10-20 Muhtar Caddesi 19 70.6 52.89 10-20 Sıraselviler Caddesi 78 38.6 30.85 10-20
Öte yandan bu tez kapsamında yapılan çalışmalar sırasında; bölgede, 2005 yılının ekim, kasım ve aralık aylarında gündüz ve gece olmak üzere birçok fotoğraf çekilmiş ve arşivlendirilmiştir. Konuyla ilgili en uygun örnekler tez çalışmasının 3. bölümünde yer almıştır. Fotoğrafların incelenmesi sonucunda; ışığın aydınlatılacak yüzeyin dışına taşması ve parlamayla ilgili olarak birçok örneğe rastlanmıştır. Fotoğraf 21, 22 ve 23 de bu durum açıkça gözükmektedir. Fotoğraf 21’in çekildiği noktada 1.5m yükseklikte yapılan ölçümde elde edilen değer 196 lüks’tür. Bu değer ölçüm tablosun da 114 no da yer almıştır.
Fotograf 21: Dışarı kaçan ışık ve parlama.
Fotoğraf 23: Dışarı kaçan ışık ve parlama.
Fotoğraf 21 ve 22 İstiklal caddesi üzerinde yer alan bir işyerinin iki ayrı açıdan çekilmiş fotoğraflarıdır. Aydınlatma metal halojen lamba ile yapılmıştır. Fotoğraf 23 metro girişinde çekilmiştir.
Bölüm 2 de incelediğimiz gibi ışık kirliliğine en çok yol açan aydınlatma elemanlarından biri karpuz tipli aydınlatma elemanlarıdır. Fotoğraf 24 de bu durum gözükmektedir. Bu tarz elemanlar ışığın büyük bir bölümünü yukarı doğru yayarlar.
Fotoğraf 24: Işığın her yöne doğru yayılımı.
Diğer önemli bir konu reklam amaçlı aydınlatmalardır. Özellikle ilan panolarında var olan iyi tasarlanmamış aydınlatma birçok sorunu da içinde barındırmaktadır. Fotoğraf 25 de görüldüğü gibi pano yeteri kadar aydınlatılmamakta üst taraftan ışık arkaya kaçmaktadır. Ufak bir bakım ve açı ayarı bu sorunu en aza indirecektir.
Fotograf 25: Reklam panosu aydınlatması.
Reklam panoları ile ilgili önemli bir konuda nereye yerleştirildiği ile ilgilidir. Reklam amaçlı oldukları için dikkat çekiciliği ön planda olsa da özellikle sürücülerin dikkatini dağıtmayacak şekilde yerleştirilmesi konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Taksim Meydanının en önemli özelliklerinden biri Taksim Anıtıdır. Anıt metal halide lambanın yaydığı beyaz ışıkla aydınlatılmaktadır. Fotoğraf 26, 27 ve 28 de farklı açılardan Taksim Anıtının görünüşü yer almaktadır. Arka planlarda yer alan reklam panoları, bina ve cephe aydınlatmaları anıtın yeteri kadar görünmesine engel olmaktadır. Anıt detayları fark edilmemektedir. Meydanın genel aydınlatmasını gösteren fotoğraf 13’e tekrar bakarsak anıtın cephe ve reklam amaçlı aydınlatma kargaşasında kaybolduğu açıkca gözükmektedir (Bakınız 2. Bölüm, Meydan Aydınlatması). Anıtla sular idaresi duvarı arasında kalan bölge meydanın en karanlık tarafıdır. Duvar üzerinde çeşmeler bulunmaktadır. Farklı aydınlatma tasarımlarına açık olmasına rağmen herhangi bir aydınlatma yapılmamıştır. Anıtla uyum sağlayacak bir düzenleme yapılabilir (fotoğraf 29).
Fotoğraf 26: Taksim anıtı aydınlatması.
Fotoğraf 27-28: Farklı açılardan Taksim Anıtının görünüşü.
Fotoğraf 29: Sular İdaresi duvarı.
Bölgede aydınlatılmayan yerlerden biri de İstiklal caddesi girişinde sağda yer alan çeşmedir(fotoğraf 30). Çeşme, sular idaresi duvarı ve heykelle uyum sağlayacak bir aydınlatma tasarımı, meydana çok farklı bir atmosfer katacaktır. Sıraselviler caddesinin olduğu tarafta çeşmenin karşı tarafında büfeler yer almaktadır (fotoğraf 31). Büfe aydınlatmaların da yapılan düzenleme ile ışığın yukarı kaçışı engellenmiştir. Aynı şekilde tarihi bina cepheleri üzerinde mimari detayların öne çıkması ve bina derinliğinin sağlanması amacıyla sıva üstü cephe projektörleri kullanılmıştır. Fotoğraf 32 de cephe de kullanılan projektör ve detayı gösterilmiştir.
Fotoğraf 31 : Büfe aydınlatması ve arka planda çeşme.
Yukarıda yer alan fotoğraf da görüldüğü gibi saçak tarzı bir uygulama ve armatürlerin uygun yerleştirilmesi ile ışığın istenmeyen şekilde yukarı ve farklı
yerlere kaçışı engellenmiştir. Arka planda yer alan çeşmede herhangi bir aydınlatma mevcut değildir. Çeşme farkedilememektedir.
Yandaki fotoğraf da kataner sistemde kullanılan DL 500 serisi armatür ve cephede kullanılan armatür gözükmektedir. Cephe projektörü bina detayını gösterirken aydınlatma açısı ışığın yukarı kaçışını engel olmaktadır. Cephe detayı için yapılacak aydınlatmalarda binanın özelliğine göre yukarıdan aşağıya veya yanlamasına yapılacak montajla farklı efektler elde edilebilir.
Fotoğraf 33: Meydanın köşesinde yer alan çiçekçiler ve arkada Taksim Anıtı.
Meydanın Tarlabaşı tarafında çiçekçiler bulunmaktadır. Aydınlatmayı flüoresan ve metal halojen lambalarla sağlamaktadırlar. Kullanılan brandalar ışığın kaçmasına izin vermemektedir. Arka planda meydanın bölgeye göre karanlıkda kalan kısmı ve taksim anıtı gözükmektedir.
3.5. ÖNERİLER
Taksim meydanı ve yakın çevresi kültür, sanat, ticaret ve turizm bölgesidir. İstanbul açısından önemi ve değeri büyüktür.
Farklı kültürlerin birleştiği bir kavşak ve kalabalıklara açık bir mekan olarak, kaliteli bir aydınlatma yaratmak kadar güvenlik amaçlı aydınlatma yapmak ayrı bir önem taşımaktadır. Dolayısıyla bu ve benzeri bölgelerde yapılacak aydınlatmalarda,
• Kent kimliğinin oluşturulması açısından kültürel, sanatsal ve tarihi dokunun ön plana çıkarılması
• Bölgeye dair çeşitli özelliklerin belirginleşmesi ve güzelleştirilmesi • Emniyet ve güvenliğin oluşturulması
• Aydınlatmanın bölgenin kentsel dokusu ile uyum içerisinde olması • Işık kirliliğinin önlenmesi
özellikle dikkat edilmesi gereken unsurlardır.
Bölge her yönüyle bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Planlama, tasarım ve projelendirme aşamalarında ışık kirliliği konusu göz ardı edilmemelidir. Bu nokta da Yerel Yönetimler’e büyük görevler düşmektedir. Meydan ve çevresinde yapılan düzenlemelerle belli standartlara ulaşılmıştır. Bu olumlu bir gelişmedir. Örneğin İstiklal caddesi aydınlatması belli sorunları çözmek amacıyla tasarlanmış ve yapılmıştır. Çevrede bulunan işyerlerinde, reklam amaçlı aydınlatmalarda, cephe aydınlatmalarında ise karmaşa devam etmektedir. Bu noktada toplumsal bir duyarlılığın gelişmesi, ışık kirliliği konusunda bilinçlenme ve yasal düzenlemeler büyük önem kazanmaktadır.
Dikkat edilmesi ve yapılması gerekenler şöyle özetlenebilir. • Çok fazla ışık iyi aydınlatma anlamına gelmemelidir.
• Meydanda reklam amaçlı aydınlatma ön plandadır. Bu tarz aydınlatmaların standartlara uygunluğu ve kontrolü yapılmalıdır. Özellikle kentin bir takım değerlerinin ön planda olması gereken durumlarda tarihi bir esere, heykele veya bölgeye ait özelliği olan bir objeye aydınlatma yapılırken arka plan ve yan taraflarda yer alan bir pano, görüntü açısından kirliliğe yol açabilir. Bu durum Taksim meydanında da yer almaktadır.
• Meydan havası ortadan kalkmış durumdadır. Bunu ortaya çıkaracak bir tasarıma ihtiyaç vardır.
• Anıt ışık karmaşasında kaybolmuştur. Aydınlatma sistemi yenilenebilir. Sularidaresi duvarı, çeşme, çiçekçiler ve anıt birbiriyle uyum içinde aydınlatılabilir.
• Varolan genel aydınlatmanın bakım ve kontrolünde belli periyotlara uyulmalıdır.
• Armatürlerin ve lambaların seçimine özel önem gösterilmeli, ışığın yönlendirilmesine dikkat edilmelidir. Işığı direkt yukarı ve her yöne yayan armatürlerden vazgeçilmelidir.Yanlış yönlendirilmiş armatürlerle yapılan uygulamalar enerji israfıyla birlikte maliyeti de yükseltecektir. Yerleştirilen
armatürlerde yapılacak bir açı ayarı, ışığın taşmasını ve kamaşmayı engelleyecektir.
• Dış aydınlatma projelerinde aydınlık düzeyi hesapları yanında ışıklılık düzeyi hesabı ve ölçmeleri değerlendirmeye alınabilir.
BÖLÜM 4 SONUÇ
BÖLÜM 4 SONUÇ:
Işık kirliliği uzun bir süre çevre sorunu olarak görülmemiş hatta yaygın bir yaklaşıma göre bir kent ne kadar çok aydınlatılırsa o kadar gelişmiş olarak kabul edilmiştir. Ancak ışık kirliliği görmezden gelinecek bir sorun değildir. Önemli bir çevre sorunudur ve sınırlı olan enerji kaynaklarının her geçen gün azalmasına katkıda bulunan bir faktördür. Işık kirliliği sonucunda enerji boşa harcanmakta, büyük bir ekonomik kayıp ortaya çıkmaktadır.
Bir kentin tarihi, sanatsal, kültürel ve doğal güzelliklerinin ortaya çıkartılmasında kent aydınlatmasının rolü belirleyicidir. Bu yüzden tez çalışmasında İstanbul için ayrı bir önem ve değere sahip bir bölge olarak Taksim Meydanı ve yakın çevresi ışık kirliliği açısından incelenmiş, ölçüm ve hesaplama sonuçları aktarılmış, değerlendirme yapılıp öneriler belirtilmiştir. Bu örneğin meydanın iyileştirme çalışmaları ve başka alanlar içinde yarar sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu tez kapsamında 1. ve 2. bölümde yer alan temel konular ışığında Taksim Meydanı ve yakın çevresinin icelenmesinde görüldüğü gibi, kent aydınlatmasında, genel aydınlatma sistemlerinin bütünü kadar, armatürlerden yayılan ışığın açısal dağılımı, zeminden ve cephelerden yansıyan ışığın dağılımı ve aydınlatma sistemlerinin birbiriyle ilişkisi önemli hale gelmektedir. Bu yüzden cepheler, yüzeyler ve yansıtma faktörleri, ışık kirliliği açısından aydınlatma tasarımı yapılırken daha da önem kazanır. Bölgeye bu açıdan baktığımızda da karmaşık bir durum gözlenmektedir. Tarihi binalar, modern binalar, farklı cepheler, farklı yüzeyler, her biri için farklı aydınlatmalar birbirine karışmış durumda görsel bir keşmekeş yaratmaktadır. Bu yüzden başarılı bir kent aydınlatması planlama ve tasarım süreçlerini içermelidir. Burada önemli olan kent kimliğini oluştururken abartıdan, yanlış yerde, yanlış şekilde yapılan aydınlatmadan kaçınmaktır. Doğal yapıyla bir bütün oluşturacak aydınlatma anlayışı öne çıkmak zorundadır. Kent içinde birbirinden ayrı uygulamalar yerine master planları hazırlanabilir.
şehir mobilyası işlevi gördüğü unutulmamalıdır. Aydınlatılacak bölgenin özellikleriyle uyum içinde olabilecek ve kent kimliğine katkı sunabilecek armatür ve aydınlatma elemanlarının seçimi görsel ve estetik açıdan kentin güzelleştirilmesine ayrıca katkı sunacaktır.
Teknolojideki yeni gelişmelere paralel olarak yeni ve ışık kirliliğini minimum düzeye indirecek ürünlerin üretimi ve kullanımı desteklenmelidir. Teknolojinin getirdiği olanakları, doğaya ve insana saygıyla birleştirdiğimizde bu sorunun çözümü hiçte zor değildir. Özelikle astronomik gözlemler açısından alçak basınçlı sodyum lambaların kullanımı özel bir önem taşımaktadır. Bu tarz lambaların ve ışığın kontrolünü sağlayan sistemlerin kullanımı teşvik edilebilir.
Diğer önemli bir faktör bu konuda toplumsal duyarlılığın ve bilgi paylaşımının eksikliğidir. Gece aydınlamasının doğal kaynağı aydır. İnsanlık bir taraftan aya reklam verme projesini düşünüp doğal yaşama olan duyarlılıkla bundan vazgeçerken diğer taraftan çok basit ancak bir o kadar yaygın uygulamalarla, gökyüzünün doğal görünümü içinde yıldızların bile görünmesini engelleyecek çalışmalar yapmaktadır. Bu yüzden ışık kirliliği konusunda toplumun bütün kesimlerine önemli görevler düşmektedir. Bu konuda dünya genelinde pek çok çalışma yapılmakta, yasalar çıkarılmakta, dernekler kurulmaktadır. Yasalar kadar kişisel çaba ve toplumsal duyarlılık bir o kadar önemlidir. Yerel yönetimler, üniversiteler, meslek odaları, kullanıcılar, bu alanda hizmet veren kurum ve kuruluşlar kaliteli ve doğru aydınlatmanın gereğini kabul edip birlikte çalışma kültürünü oluşturmalıdırlar.
“Geceyi aydınlatmak hayatı aydınlatmaktır, kuşkusuz yapılan doğru bir aydınlatma ise”.
KAYNAKLAR:
• Aslan, Z: Türkiye den Uzaya Kaçan Şehir Işıkları, Akdeniz Ünv. ve Tübitak Ulusal Gözlemevi, 3. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 2000, İTÜ, Taşkışla. • Aslan, Z: Işık Kirliliği, Akdeniz Ünv. ve Tübitak Ulusal Gözlemevi, Işık
Kirliliği ve Karanlık Gökyüzü Toplantısı,16 Kasım 2001, Antalya.
• Betin, Y: İstiklal Caddesi, Professional Lighting Desing Türkiye, Sayı 1, sayfa 54.
• Çelek, T: Renk, Fotografya, Sayı 15.
• Çetegen, D., Batman, A: Işık Kirliliği, İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü.
• Çetin, F. D., Gümüş, B., Özbudak B: Işık Kirliliği Problemi ve Diyarbakır Ölçeğinde İncelenmesi, Dicle Ünv. EMO Dergi, Sayı 420.
• Dokuzer, L: Kent Aydınlatma İlkeleri, Y.T.Ü. Yapı Fiziği Bilim Dalı Yayını, 1992.
• Efendi, M: Işık Kirliliği, Ankara Ünv. Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Ens. 2001.
• Elibal, İ: Göz ve Görme, Körler Fedarasyonu İnternet Sitesi Yayını, 2005.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Dış Aydınlatma Yönetmeliği.
• Guidance Notes For The Reduction of Light Pollution, Instution of Lighting Engineers, ILE copright 2000.
• Handbook IESNA Lighting, chapter 21-22-23, 2001.
• IES Lighting Handbook Application Volume1987. • İ.T.Ü. Fiziksel Çevre Kontrolü Ders Notları.
• Onaylığil, S: Kent İçi Aydınlatma, Işık Kirliliği ve Karanlık Gökyüzü
• Özen, Ş., Çömlekçi S., Çolak Ö. H: Yeni Bir Çevresel Sorun Olarak Işık Kirliliği, Önemi ve Aydınlatma Mühendisliği, 3. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 2000, İTÜ, Taşkışla.
• Özkaya, M: Aydınlatma Tekniği,. Birsen Yayınevi, 2004.
• Selçuk N., Arabul H: Elektrik Enerjisinde Ulusal Politika, Ekim 2000
• Sirel, O: Fotometrik Ölçmeler, Teknolüks Semineri, 16.09.2004 • Sirel, Ş: Sistem Dekor dergisi Ocak 1991, Sayı 1, sayfa 12.
• Sirel Ş: Aydınlatma Tasarımında Temel Kurallar, Yapı Fiziği Uzmanlık Enstitüsü . Kitapçık no:7.
• Stein, B., Reynolds, J. S: Mechanical and Electrical Equipment for Buildigs, Night Edition, John Wiley & Sons Inc., 2000.
• Şerefhanoğlu, M., Ünver R: İstanbul Kentsel Tasarım Klavuzu, Bölüm 5, Y.Ü. 1992.
• Şerefhanoğlu Sözen, M: Aydınlatma ve Kent Güzelleştirme, 3. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 2000, İTÜ, Taşkışla.
• Şen, Z: İstanbul Tarihi Yarımada Kentsel Değerlerin Aydınlatma Yönünden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, YTÜ, 1997.
• Tuna, İ,.E: Sultanahmet Bölgesinin Kent Aydınlatma İlkeleri Yönünden İncelenmesi, Yüksek Lisana Tezi, YTÜ, 1994.
• Ünal, A., Özenç, S: Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi, 2004.
• Ünver, R: Yapıların İçinde Işık- Renk İlişkisi, Yıldız Ünv. Doktora Tezi, 1984.
• Ünver, R: Parıltı ve Işıklılık Terimlerinde Tarihsel Gelişme ve Bugünkü Tanımlar, Yapı Fiziği Kürsüsü Yayınları, İDMMA.
• Ünver, R: İç Aydınlık Düzeyinin Değişimine Pencere İle Engel Arasındaki Uzaklık, Pencere ve Engel Boyutlarının Etkisi, İTÜ Mim.Fak. M.M.L.S. Tezi. • Yazgan, S: Işık Kirliliği ve Enerji Tasarrufu, 1999.
İnternet Kaynakları: 1. www.zamandayolculuk.com/cetinbal/spektrum.htm , (15.01.2005). 2. www.lrc.rpi.edu/programs/nlpip/lightinganswers/lightpollution/lightPollution .asp, (12.11.2005). 3. www.yfu.com, (22.02.2005). 4. www.fotografya.gen.tr/issue-15/t_tasarim_15index.htm, (22.02.2005). 5. www.sunsite.bilkent.edu.tr/pub/korler/korler/gorkim7.htm ,(07.01.2005). 6. www.epson.com.tr/whatsnew/tecno/colore/cap1.htm, (07.01.2005). 7. www.ikuk.tug.tubitak.gov.tr/kirlilik.html, (11.02.2005). 8. www.tug.tubitak.gov.tr/isik/kirlilik.htm, (11.02.2005). 9. www.ibb.gov.tr, (19.09.2005). 10. www.siteco.com, (19.09.2005). 11. www.erco.com, (22.02.2005). 12. www.lighting-technologies.com, (22.02.2005). 13. www.spacecannon.com/gallery, (24.03.2005). 14. www.darksky.org, (14.01.2005). 15. www.iesna.org, (10.02.2005). 16. www.interscience.com, (10.02.2005). 17. www.isinet.com, (11.11.2005). 18. www.lighting.philips.com, (06.05.2005) 19. www.emo.org.tr , (19.09.2005) 20. www.pld-turkiyecom , (25.12.2005)
21. www.peyzajonline.com , (04.05.2005)
22. www.elektrokentperpadergisi.com/teknik/teknik3.htm (27.01.2005)