• Sonuç bulunamadı

Işık kirliliği açısından kent aydınlanması ve Taksim meydanı örneği

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Işık kirliliği açısından kent aydınlanması ve Taksim meydanı örneği"

Copied!
134
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

IŞIK KİRLİLİĞİ AÇISINDAN

KENT AYDINLATMASI VE TAKSİM

MEYDANI ÖRNEĞİ

Hilal Dokuzcan

(2)

T.C.

BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ

IŞIK KİRLİLİĞİ AÇISINDAN

KENT AYDINLATMASI VE TAKSİM

MEYDANI ÖRNEĞİ

Hilal Dokuzcan

F.B.E. Mimarlık Anabilim Dalı

Çevre Tasarımı Programında Hazırlanan

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Selma Kurra

(3)
(4)

ÖNSÖZ

Kent olgusu ve aydınlatma hem fen bilimleri hem de sosyal bilimler açısından önemli değer taşımaktadır. Aydınlatma teknik bir konu olmakla birlikte, insan üzerindeki genel etkileri dolayısıyla mimariden, psikolojiye, verimlilikten, ekonomiye uzanan bir yelpaze içinde yer alıyor. Kent kavramı ise siyaset, ekonomi, kültür, sağlık ve sanat ile bir bütün.

Kent ve aydınlatmanın birleştiği yer ise doğal olarak farklı disiplinlerin buluşma noktası. Kent, kentlilik, kentleşme süreçleri birçok sorunu ve çözümsüzlüğü kendi bünyesinde barındırıyor. Bu sorunların çözümü bir ölçüde farklı alanlarda uzmanlaşmış kişilerin bir arada çalışmasından elde edilen bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasından geçiyor.

Elektrik Yüksek Mühendisi olarak başladığım, Yerel Yönetimler ve Kent Planlama Çevre Tasarımı Yüksek Lisans Programı’nda, aldığım eğitim süresince hukuktan, yerel yönetimlere, mimariden, planlamaya kadar edindiğim bilgi ve deneyim sürecinin bana çok şey kattığını düşünüyorum.

Bu programa katılmamda öncülük eden sevgili hocam Prof. Dr. Semih Eryıldız’a programı hazırlayan akademisyen kadro ve emeği geçen herkese, bu tezi hazırlamam konusunda desteğini benden esirgemeyen tez danışmanım, hocam Prof. Dr. Selma KURRA’ya, Prof. Dr. Rengin Ünver’e, Yrd. Doç. Dr. Emine Ümran Topçu’ya, Doç.Dr. Hülya Sirel’e, Y. Mimar Araş. Gör. B. Onur Turan’a, Y. Mimar Araş. Gör. Ebru Ergöz Karahan’a, İ.B.B. Yapı İşleri Müdürü Abdurrahman Atmaca’ya, İ.B.B. Elektrik Mühendisi Sami Uysal’a, Ulaşım A.Ş Halkla İlişkiler’den Mustafa Bilgin’e, Siteco Aydınlatma’dan Mimar Yeşim Betin’e, tez çalışmalarım esnasında mesleki deneyimleriyle her konuda yardımcı olan arkadaşlarım, Total Aydınlatma’dan Yük.Mimar Nergiz Arifoğlu’na, Çevre Müh. Araş. Gör. İlkay Öztürk’e, İnşaat Yük. Müh. Şebnem Tiryakioğlu’na , Berat Gümüş’e, İnşaat Mühendisi Nazan Çeliker’e, Peyzaj Mimar’ı Gülay Odabaş’a, Deniz Gümüş’e, Eda Aydoğdu’ya, Zafer Berkol’a, Güler Ülgen’e, ayrıca kızım Eylül ve annemle babama sonsuz teşekkür ediyorum.

(5)

ÖZET

IŞIK KİRLİLİĞİ AÇISINDAN KENT AYDINLATMASI VE TAKSİM MEYDANI ÖRNEĞİ

Dokuzcan, Hilal

Yüksek Lisans Çevre Tasarımı Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Selma Kura

Şubat 2006, 121 sayfa

20. yüzyılın ikinci yarısında bilim ve teknolojideki gelişmelerle orantılı olarak kentleşme ve kent aydınlatması konuları yeni yaklaşımlarla karşı karşıya kalmıştır. Her geçen gün yeni ürünlerin ortaya çıkması ve kentlerin büyümesi kent aydınlatmasında farklı seçeneklerle birlikte farklı sorunların da ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Ülkemizde kent aydınlatma uygulamaları genellikle doğru yapılmamaktadır. Kent aydınlatması, gece koşullarında fiziksel parametrelerin istenilen değerlerini sağlamasının yanı sıra kent kimliğini ortaya çıkaran ve görsel açıdan estetik değer taşıma gibi diğer kriterleri de sağlamalıdır. Ancak yapılan uygulamalarda bu kriterlerin sağlanamaması; günümüzde yeni bir kavram olan ”ışık kirliliği “ sorununu ortaya çıkarmıştır.

Bu çalışmada kent aydınlatması ayrıntılı biçimde ele alınmış ışık kirliliğini oluşturan faktörler incelenmiştir. Daha sonra bir uygulama örneği olarak; Taksim Meydanı ve çevresi ışık kirliliği açısından değerlendirilmiştir. Bu amaçla aydınlık düzeyi ölçümleri yapılmış ve bilgisayar programı yardımıyla yapılan hesaplamalara dayalı ışık dağılım haritası elde edilmiştir. Sonuçlar değerlendirildikten sonra öneriler belirtilmiştir.

Anahtar sözcükler: Dış Aydınlatma, Kent Aydınlatması, Işık Kirliliği, Taksim Meydanı Aydınlatması

(6)

ABSTRACT

CITY LIGHTING WITH REGARD TO LIGHT POLLUTION AND TAKSİM SQUARE AS AN EXAMPLE

Dokuzcan, Hilal

Environment Desing, Masters Degree Program Supervisor: Prof. Dr. Selma Kura

February 2006, 121 pages

Beginning from the second half of the 20th century, in parallel with the new developments in science and technology, urbanization and city lighting issues face new approaches.

Every day beside the introduction of a new product, the growth of the cities and new alternatives in city lighting arise new problems.

The lighting systems used nowadays unfortunately contain many wrong applications. City lighting meets the need of outside lighting in the cities but also poses the city identity and has a visual aesthetics value.

In this study city lighting issues are explained in detail and its relation with regard to light pollution is examined. As an example Taksim Square and its perimeter is examined and by using a computer program, the illuminance values are obtained. Key words: Light pollution, outdoor lighting, city lighting, Illumination of Taksim Square.

(7)

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ... i ÖZET... .ii SUMMARY ... iii İÇİNDEKİLER ... iv ŞEKİL LİSTESİ... vi

TABLO LİSTESİ ... vii

FOTOĞRAF LİSTESİ ... viii

HARİTA LİSTESİ ... ix

EK LİSTESİ ... x

GİRİŞ ... 1

BÖLÜM 1 AYDINLATMA VE IŞIK KİRLİLİĞİ ...3

1.1. Işık ve Görme Olayı ...4

1.2. Aydınlatma Tanım ve İlkeleri ...8

1.2.1 Işık ve Aydınlanma ile İlgili Teknik Tanımlar...11

1.2.2. Aydınlatma Türleri ...13 1.2.2.1. Doğal Aydınlatma ...14 1.2.2.2. Yapay Aydınlatma ...14 1.2.2.3. İç Aydınlatma ...15 1.2.2.4. Dış Aydınlatma ...15 1.3. Işık Kirliliği...16

1.4. Işık Kirliliği Kaynakları ...17

1.5. Işık Kirliliğinin Oluşturan Nedenler ve Sonuçları...18

1.6. Işık Kirliliğinin Etkileri ...29

1.6.1. Işık Kirliliğinin İnsan Üzerindeki Etkisi...29

1.6.2. Işık Kirliliğinin Gökbilimine Etkisi...29

1.6.2.1. Kent Aydınlatmasıyla Oluşan Gök Parlaklığının Hesaplanması...29

1.6.3. Işık Kirliliğinin Ekonomiye Etkisi...30

1.6.4. Işık Kirliliğinin Doğal Yaşama Etkisi ...31 BÖLÜM 2

(8)

2.1.1. Kentsel Değer Aydınlatması...35

2.1.2. Kentsel Değer Dışı Aydınlatma...35

2.2. Kent İçi Aydınlatmada Kullanılan Elemanlar ve Işık Kirliliği Açısından Özelikleri...36

2.2.1. Işık Kaynakları (Lambalar) ve Balastlar...36

2.2.2.Aydınlatma Armatürü Sınıflandırması ...41

2.2.3.Dış Aydınlatma Armatürlerinin Seçimi ve Uygulamasına Yönelik İlkeler ...45

2.3. Kent Aydınlatma Tekniğine İlişkin Temel Kurallar ...51

2.3.1.Yapıların Dış Yüzeylerinin Aydınlatılması...51

2.3.2. Yapıların Dışındaki Kentsel Değerlerin Aydınlatılması...57

2.4. Emniyet ve Güvenlik Aydınlatması Tasarımı ...69

2.5. Yol Aydınlatması...70

2.6. Işık Kirliliği Kontrolü...75

2.6.1. Kirliliğe Neden Olan Aydınlatma Sistemleri...76

2.6.2. Kirliliği Engelleyen Aydınlatma Sistemleri ...77

2.7. Topluma Duyarlı Tasarım...78

BÖLÜM 3 TAKSİM MEYDANI VE YAKIN ÇEVRESİNİN IŞIK KİRLİLİĞİ AÇISINDAN İNCELENMESİ...82

3.1. Alanda Mevcut Olan Aydınlatma Sistemleri...83

3.2. Alanda Ölçüm Çalışmaları...88

3.2.1. Ölçümde Kullanılan Cihaz...88

3.2.2. Uygulanan Ölçme Tekniği...88

3.2.3. Ölçüm Noktaları...88

3.2.4. Ölçüm Sonuçları...94

3.3. Bilgisayar Destekli Aydınlık Düzeyi Hesaplamaları...97

3.3.1. Uygulama Yöntemi ve Yazılımın Tanıtılması...97

3.3.2. Çalışmanın Adımları...98

3.4. Çalışmanın Sonuçları ve Değerlendirmeler...98

3.5. Öneriler ...111

BÖLÜM 4 SONUÇ ...114

(9)

Şekil Listesi:

Şekil 1. Elektromanyetik Tayf (Görünen Işık) ... 5

Şekil 2. Aydınlatma Sistemleri Şeması... 10

Şekil 3. Işık Akısı ve Aydınlık Düzeyi İlişkisi ... 12

Şekil 4. Direğe Monte Edilmiş Dış Aydınlatma Armatürü Örneği... 19

Şekil 5. Doğru ve Yanlış Aydınlatma Yöntemleri ... 19

Şekil 6. Aydınlatma Yöntemleri ... 21

(10)

Tablo Listesi:

Tablo 1. Dış Aydınlatma Uygulamalarında Tavsiye Edilen Aydınlık Düzeyleri . 16

Tablo 2 Uzaklığın Gök Parlaklığına Etkisi ... 30

Tablo 3. Uzaklık ve Nüfus Arasındaki İlişki... 30

Tablo 4. Işık Enerjisi Kaybı ... 31

Tablo 5. Cıva Buharlı Lamba Özellikleri... 38

Tablo 6. Metal Halojen Lamba Özellikleri ... 39

Tablo 7. Yüksek Basınçlı Sodyum Lamba Özellikleri... 40

Tablo 8. Düşük Basınç Sodyum Lamba Özellikleri ... 41

Tablo 9. Projektör Aydınlıkları ... 45

Tablo 10. Çeşitli Gereçlerin Yansıtma Çarpanları ... 56

Tablo 11. Farklı Yol Tipleri İçin Aydınlatma Sınıfları... 70

Tablo 12. Farklı Sınıflamalar İçin Uygulanacak Yol Aydınlatması Kriterleri ... 72

Tablo 13. Yaya Alanlarındaki Yol Tipleri İçin Ortalama Aydınlık Düzeyi ... 73

Tablo 14. Yol Aydınlatmasında Kullanılan Lambaların Karakteristik Özellikleri. 74 Tablo 15. Farklı Lamba Tiplerinin Karşılaştırılması ... 75

Tablo 16. Harita1’de Kullanılan Armatür Tiplerine İlişkin Semboller ve Açıklamalar ... 90

Tablo 17. Taksim Meydanı ve Yakın Çevresi Ölçüm Tablosu... 94

Tablo 18. Aydınlık Düzeyi Ölçüm Sonuçlarının, Hesaplama Sonuçlarıyla Karşılaştırılması ... 103

(11)

Fotoğraf Listesi:

Fotoğraf 1. Türkiye’de Gece Parlaklığı ... 24

Fotoğraf 2. Kuzey Amerika’da Gece Parlaklığı... 24

Fotoğraf 3. İstanbul’da Gece Parlaklığı Görüntüleri ... 29

Fotoğraf 4. İstanbul’da Gece Parlaklığı Görüntüleri ... 29

Fotoğraf 5. İstanbul’da Gece Parlaklığı Görüntüleri ... 29

Fotoğraf 6. Lucerne - İsviçre ... 79

Fotoğraf 7. Berlin Branderburg Kapı Aydınlatma Örneği... 80

Fotoğraf 8. Berlin Branderburg Kapı Aydınlatma Örneği... 80

Fotoğraf 9. Rue de Grand Aydınlatma Örneği ... 80

Fotoğraf 10. City Hall Valladolid - İspanya ... 80

Fotoğraf 11.Toledo Sokakları ... 80

Fotoğraf 12.Taksim Meydanı Genel Aydınlatma ... 84

Fotoğraf 13.Taksim Meydanı Genel Aydınlatma ... 84

Fotoğraf 14.Meydan Aydınlatması ... 85

Fotoğraf 15.Anıt Aydınlatması ... 85

Fotoğraf 16.İstiklal Caddesi Aydınlatması, Kataner Sistem... 86

Fotoğraf 17.Yol ve Kaldırım Aydınlatması ... 86

Fotoğraf 18.Yaya Alanı Aydınlatması ... 86

Fotoğraf 19.Metro Girişi Aydınlatması ... 87

Fotoğraf 20.Kaldırım aydınlatması ... 87

Fotoğraf 21.Dışarı Kaçan Işık ve Parlama ... 104

Fotoğraf 22.Dışarı Kaçan Işık ve Parlama ... 104

Fotoğraf 23.Dışarı Kaçan Işık ve Parlama ... 105

Fotoğraf 24.Işığın Her Yöne Doğru Yayılımı... 106

Fotoğraf 25.Reklam Panosu Aydınlatması ... 107

Fotoğraf 26.Taksim Anıtı Aydınlatması ... 108

Fotoğraf 27.Taksim Anıtı Aydınlatması ... 108

Fotoğraf 28.Taksim Anıtı Aydınlatması ... 108

Fotoğraf 29.Sular İdaresi Duvarı ... 109

Fotoğraf 30.Çeşme ... 109

(12)

Harita Listesi

Harita 1. Genel Çalışma Paftası. Taksim Meydanı ve Yakın Çevresi Aydınlatma

Elemanları ve Ölçüm Noktaları ... 89

Harita 2. Cumhuriyet Cad. Tarafı Armatür Yerleşim Planı ve Ölçüm Noktaları .. 91

Harita 3. Meydan Armatür Yerleşim Planı ve Ölçüm Noktaları ... 92

Harita 4. İstiklal Caddesi Armatür Yerleşim Planı ve Ölçüm Noktaları ... 93

Harita 5. Aydınlık Düzeyi Dağılımı Haritası... 101

Harita 6. Genel Aydınlama Sisteminin İzometrik Görünüşü... 101

(13)

Ek Listesi:

Ek 1: Genel Çalışma Paftası. Taksim Meydanı ve Yakın Çevresi Aydınlatma Elemanları ve Ölçüm Noktaları.

Ek 2: Taksim Meydanı ve Yakın Çevresi Aydınlık Düzeyi Dağılım Haritası. Ek 3: Metro Girişi Aydınlık Düzeyi Dağılımı ve Hesapları.

(14)

GİRİŞ

Yirminci yüzyılda teknolojinin gelişimi ve kentleşmenin artışı, kentleşme olgusuyla birlikte aydınlatma konusunda da yeni arayışların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Kent içinde yol, cadde, sokak aydınlatmaları, reklam ve ilan panoları aydınlatmaları, güvenlik amaçlı aydınlatmalar gibi dış aydınlatma konularının içinde yer alan ve bir kent içinde olması gereken aydınlatma konularının yanı sıra, planlama ve görsellik açısından da kent aydınlatması büyük bir önem taşımaktadır. Hem kullanım hem de görsel açıdan kente ait kültürel, tarihi ve estetik değerlerin ortaya çıkarılması ihtiyacı, kentsel aydınlatma konusunu ortaya çıkarmıştır. Kenti kent yapan kavramlardan biri olarak kentsel aydınlatma, kent kimliğini öne çıkarmada belirleyici role sahiptir ve sadece aydınlatma ihtiyacı ve aydınlatma tekniği ile ilgili bir konu olmayıp estetik, ekonomi, verimlilik, mimari ve sanat ile doğrudan ilgilidir. Bir kent içinde yer alan tarihi yapılar, anıtlar, kalıntılar, alışveriş merkezleri, sosyal ve kültürel alanlar, peyzaj alanları, meydanlar, parklar, bahçeler, gezinti yerleri, doğal güzellikler, çağdaş yapılar ve benzerlerinin aydınlatılması kent aydınlatması konularının içindedir. Ancak aydınlatma ilkelerinin doğru uygulanmaması, aydınlatma sistemlerinin yanlış tasarımı ve gelişen aydınlatma teknolojisinin doğru kullanılmaması günümüzde önemli bir kirlilik çeşidi olan ışık kirliliği kavramını ortaya çıkarmıştır. “Işık kirliliği “ kısaca; yanlış yerde, yanlış şekilde ve yanlış miktarda ışık kullanılması olarak tanılanmaktadır. Işığın yanlış kullanımı; gereksinimi sağlayamayan aydınlatma sistemlerinden dolayı boşa enerji kaybı demektir.

Günümüzde, kentlerde sadece sokak aydınlatmaları için harcanan enerji kentin toplam harcadığı enerjinin %4 ile %6’sına karşılık gelmektedir. Reklam amaçlı aydınlatmalar ve bina cephelerinin aydınlatılmasının oluşturduğu aydınlatmaların bu orana eklenmesi %10’lara varan bir sonuç doğurduğu ve bu tür aydınlatmalarda Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliğinin yaptığı araştırmaya göre, kullanılan enerjinin %30’unun boşa gittiği ifade edilmektedir (Çetin F. Demet, Gümüş Bilal, Özbudak Berivan, Işık Kirliliği Problemi ve Diyarbakır Ölçeğinde İncelenmesi, Dicle Ünv. EMO Dergi, Sayı 420).

Kasım 2001 yılı itibariyle ülkemizden, uzaya kaçan ışığın maliyeti yaklaşık 13 trilyon TL/yıl olduğu saptanmıştır (Aslan Zeki, Işık Kirliliği, Akdeniz Ünv. Ve

(15)

Tübitak Ulusal Gözlemevi, Işık Kirliliği ve Karanlık Gökyüzü Toplantısı,16 Kasım 2001, Antalya).

Bunun yanı sıra, yapılan bazı araştırmalara göre nüfusun %25’inin gökyüzü ve yıldızları tanımadığı ve samanyolunu hiç görmediği belitilmektedir. Toplumsal bilinç, yasalar ve yönetmelikler ışık kirliliğinin önlenmesinde temel unsurlardır. Işık kirliliğinin ekonomi, doğal çevre ve kültüre etkisinin gittikce artabileceği ön görülebilir. Işık kirliliğinin nasıl engellenebileceği, aydınlatmada ne tür armatürlerin kullanılabileceği, aydınlatmanın temel amacından sapmadan doğru ve yerinde uygulamaların nasıl yapılacağı yeni yönetmeliklerin hazırlanmasından, tasarımcıların, uygulayıcıların ve kullanılacıların bu konuda duyarlı davranmasından geçmektedir. Bugün dünya üzerinde ışık kirliliğinin önlenmesi açısından pek çok komite ve dernek kurulmuştur. Amerika’da OLPAC (Ohio Light Pollution Advisory Commitee), İngitere’de NELPAC (New England Light Pollution Advisory Group) ışık kirliliği üzerine çalışan gruplardan bazılarıdır. IDA (International Dark-Sky Association) 1988 yılından beri dünya genelinde bu konuyla ilgilenmektedir. Yerel yönetimlerin birçoğu bu anlamda özel yasalar çıkartmıştır. ABD’de 16 eyalette 74 yerel yönetim (belediyeler ya da eyalet) dış aydınlatma yönetmeliği çıkarmış, Los Angeles’da 240.000 lambanın 1/3’ü yeni kavram lambalarla değiştirilmiştir (Aslan Zeki, Işık Kirliliği, Diğer Ülkeler neler Yapıyor?,TUG).

Ülkemizde de bu alanda çalışmalar yapılmaktadır. Sorunun önlenmesinde mühendisler, mimarlar, çevreciler, armatür üreticileri ve yönetimler birlikte çalışmak zorundadırlar.

Bu tez çalışmasında öncelile genel aydınlatma ilkeleri ve sistemleri incelenmiş; ışık kirliliği kavramı tanıtılmıştır. Örnek bir alan ( Taksim meydanı ve çevresi) seçilerek sorun incelenmiş, sonuçları değerlendirilmiş ve önerilerde bulunulmuştur.

(16)

BÖLÜM 1

(17)

1. AYDINLATMA VE IŞIK KİRLİLİĞİ

Bu bölümde genel aydınlatma parametreleri ve ışık kirliliğini yaratan koşullar incelenmiştir.

1.1. IŞIK VE GÖRME OLAYI

Aydınlatma konusu içinde ışık; göz, nesne ve insan ilişkisi içinde en belirleyici unsurdur. Çevremizdeki her şeyi görmemizi sağlayan şey ışıktır.

Işık, CIE (Uluslararası Aydınlatma Komsiyonu) tarafından,

1. Görme organına bağlı ya da görme organı aracılığı ile olan bütün duyulama ve algıların vergisi

2. Görme organı uyarabilen ışınım

olarak tanımlanmaktadır ve görsel algılama, görme ve ışık aracılığı ile oluşur (Ünver Rengin, Yapıların İçinde Işık- Renk İlişkisi, Yıldız Ünv. Doktora Tezi, 1984 ).

Güneş, yıldızlar ve lambalar ışık kaynağıdır. Bunların dışındaki nesnelerin görünebilir olması için ışık kaynaklarından yeterli ışığı almaları gerekir. Işık yaymayan bir cisim belli koşullar oluşturularak; örneğin lambalarda olduğu gibi ışık kaynağı haline getirilebilir. Işık bu kaynakların verdiği bir enerji türüdür ve doğrusal yolla yayılır.

Dalga teorisine göre ışık, elektromanyetik ışınlanma enerjisinin gözle görülebilen bir şeklidir, foton adı verilen küçük enerjili parçacıklardan oluşmuştur ve belli bir yayılma hızına, frekansa ve dalga boyuna sahiptir. Işığın saniyede ki hızı 300 bin kilometredir.

İnsan elektromanyetik tayf içinde sadece dalga boyu 380nm ile 780nm arasında değişen ve renk olarak tanımlanan kısmını görebilmektedir (Şekil 1).

(18)

Şekil 1 : Elektromanyetik tayf, görünen ışık (www. zamandayolculuk. com/cetinbal/spektrum.htm).

İnsan elektromanyetik spektrumun içinde çok küçük bölümünü görebilir. Bu bölümde mor ile başlayan ve kırmızıyla biten renkler vardır. Dalga uzunluklarına bağlı olan ışık renklerinden kırmızı en uzun dalga boyuna, mavi ve mor en kısa dalga boyuna karşılık gelir. Renk, farklı dalga boylarındaki ışığın insan beyninde yaptığı çağrışımlardır.” Renk ve Işık bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Görsel algılamanın ana öğelerini, ışık, nesneler ve görsel algılamayı gerçekleştiren görme organı olan göz oluşturur” (Ünver Rengin, Yapıların İçinde Işık- Renk İlişkisi, Yıldız Ünv. Doktora Tezi, 1984 ).

Bir ışık demetinin rengini tayfsal özellikleri belirler. İnsan gözünün görünen ışık bölgesindeki, yedi farklı rengi görmesine karşılık, bazı hayvanlar; örneğin bir baykuş kırmızı ışığın ötesindeki kızıl ötesi ışığı, bir ara mor ötesi ışığı da görebilir. Kedi ve köpekler ise siyah ve beyazın dışında başka bir renk göremezler. Üzerine düşen ışığın tam dalga boylarını yansıtan cisim beyaz, tüm dalga boylarını yutan ve yansıtmayan cisim ise siyahtır. Yani beyaz ve siyah renk değildir. Renklerin dalga boyları; Ultraviyole 100-380nm Mor 380-436nm Mavi 436-495nm Yeşil 495-566nm Sarı 566-589nm Turuncu 589-627nm

(19)

Kırmızı 627-780nm

Kızılötesi 780-10.000nm

arasındadır.

Işıkla birlikte göze gelen biçim aynı zamanda o cismin rengini de taşırlar. Bir cismin algılanmasını renk, form, doku, gölge, hareket ve anlam açısından değerlendirmek mümkündür. Renk aydınlatmanın parçasıdır ve ışığın önemli bir öğesidir. Renk ve ışık arasındaki uyum aydınlatma kalitesini de etkileyecektir.

Renklerin görsel, psikolojik ve simgesel etkileri vardır. Aydınlatma bu etkileride göz önünde bulundurmalıdır (Çelek Tülay, Renk, Fotografya, Sayı 15) .

Renk ve ışık arasında ki uyum aydınlatma kalitesini de etkileyecektir. Renk algılaması ve uyumu söz konusu olduğunda şu kriterlere dikkat edilmelidir. • Renk kontrastı;

Açıklık –koyuluk kontrastı Doygunluk kontrastı Sıcak-soğuk kontrastı • Komşuluk kontrastı • Tamamlayıcı kontrast • Alan genişliği kontrastı.

Kontrast; algılanması istenilen hedef eleman veya yüzey ile arka plan arasındaki ayrımların büyüklüğünü gösterir.

Kontrast; görülebilirliği etkiler, psikolojik etki oluşturur, kamaşma dolayısıyla konforsuzluk ve göz yorgunluğu yaratabilir.

Işık Rengi: Işık rengi (renksel özellikleri) üç ayrı biçimde tanımlanabilir.

• Sıcak-soğuk (mavimsi beyaz ışıklar soğuk, kırmızı pembesi ışıklar sıcak olarak nitelendirilir.)

• Renk sıcaklığı

• Renksel geriverim

Renk Sıcaklığı: Birim, Kelvin (K): Bir ışık kaynağının renk sıcaklığı, “kara cisim”

(20)

arttığında, mavi rengin tayf içerisindeki payı büyür, kırmızının payı azalır. Sıcak beyaz bir ışığa sahip bir akkor lamba örneğin 2700K değere sahipken, aynı değer flüoresan lambalarda 6000K olabilir.

Işık rengi, renk sıcaklığı ile de tarif edilmektedir. Burada üç ana grup bulunmaktadır: * Sıcak beyaz < 3300 K (ww)

* Doğal beyaz 3300-5000 K (nw) * Gün ışığı beyazı > 5000 K. (tw)

Aynı ışık rengine rağmen, lambalar, ışıklarının tayfsal bileşimleri nedeniyle çok farklı renksel geriverim özelliklerine sahiptirler.

Renksel Geriverim: Kulanılan yere ve görüş amacına bağlı olarak, yapay ışığın,

renk algılamasının olabildiğince hassas gerçekleştirmesinin (gün ışığında olduğu gibi) sağlanması gerekir. Bunun için ölçüt, bir ışık kaynağının renksel geriverim özellikleridir. Bu özellikler “ Genel Renksel Geriverim Endeksi”nde Rа olarak ifade edilirler.

Ra = 100 değerine sahip bir ışık kaynağı tüm renkleri, referans ışık kaynağı altındaki gibi optimal gösterir.

Ra değeri azaldıkça renklerin doğru olarak yansıması da giderek azalacaktır.

Görme duyusu; ışık, şekil, renk, hareket ve derinlik gibi çok çeşitli özelliklerin toplamıdır. Gözün kamera gibi çalışmasının yanı sıra çoğu zaman göz ardı edilen diğer bir yanı organizma ve sinir sistemi ile olan bağlantısıdır. Çevreden gelen ışık etkileri organizmayı etkilemekte, psikolojik boyuta taşımaktadır (Elibal İbrahim, Göz ve Görme, Körler Fedarasyonu İnternet Sitesi Yayını). Göz duyusu ışık, şekil, renk, hareket ve derinlik gibi çok çeşitli özelliklerin toplamıdır.

Bir cismin görülmesi o cismin gözün ağ tabakasında meydana getirdiği görüntünün aydınlık düzyine ve cismin farklı noktalarının ışıklılıklarına bağlıdır. Görme olayının gerçekleşmesi için ortamda ışığın bulunması ve belli sınırlar içinde olması gerekir. Gözün uyarılmasını sağlayan alt sınır ve kamaşmaya başladığı bir üst sınır vardır.

(21)

Gözün uyarılmaya başladığı en küçük ışıklılık değeri apostilb (asb) olarak belirtilen ışık uyarımıdır.

Gözdeki ağ tabakasında koni ve çubuklar bulunur ve bunlar ışık uyarımlarına aynı derecede duyarlı değillerdir. Tamamen karanlıkta bulunan göz için 10-5 asb’de uyartım başlar ve bu durumda çomaklar çalışmaya başlar. Bu eşik değeri 10-2 asb’ye ulaştığında renk duyarlılığı başlar ve bu değer koniler için alt eşik değeridir. 10-2 asb ile 10 asb arası değerler için koni ve çubuklar beraber çalışır ve buna karma görme denir. 10 asb’nin üstündeki parıltılarda yalnız koniler çalışır ve gündüz görmesi olarak tanımlanır. Bütün bu verileri değerlendirirsek 3 çeşit görme vardır:

• Gece Görmesi (10-5 asb -10-2 asb)

• Karma Görme (10-2 asb -10 asb)

• Gündüz Görmesi (10 asb ve üzeri)

( Ünver Rengin, Yapıların İçinde Işık- Renk İlişkisi, Yıldız Ünv. Doktora Tezi, 1984, Ünal Adem, Özenç Serhat, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları Birsen Yayınevi )

Başka bir ifadeyle açık alanda insan gözünün görme etkinliği fotopik, skotopik ve mezopik olmak üzere üç kategoriye ayrılır. Bu kategoriler çubuk ve koni foto alıcıların uyarlama durumuyla ilgilidir. Fotopik ve skotopik koşulların arasında, mezopik koşullarda hem çubuklar hem koniler aktiftir. Açık alan aydınlatma konularının büyük çoğunluğu mezopiktir (IESNA Lighting Hanbook, chapter 21, The Operating State of the Visual System). Işığın önemi, göz sağlığından aydınlatılan ortamda verimliliğin artmasına kadar geniş bir çerçevede ortaya çıkar. Işık yönü ve gölgelendirme, ışık dağılımı, ışığın rengi ve yansıması, ışıktan nasıl yararlanıldığı aydınlatmanın kalitesini ve doğru aydınlatmayı belirler. Işık kirliliğinin oluştuğu nokta, ışığın yanlış kullanımı ile ilgilidir.

1.2. AYDINLATMA TANIM VE İLKELERİ

İnsanlık varoluşundan beri ışığa ihtiyaç duymuştur. Güneş ve ay ışığının yetmeyişi insanlığı bilimin ve teknolojinin gelişimiyle birlikte yapay aydınlatmaya yönlendirmiştir. 19. yüzyıla kadar mum, kandil, çıra ve yağ lambaları aydınlatma

(22)

araçları olarak kullanılmıştır. T.A. Edison'un 1879'da akkor telli lambayı yeniden icat etmesiyle (“Akkor telli lamba 1845 yılında H. Goebel tarafından icat edilmiş ancak yeterli derecede kuvvetli elektrik kaynağının olmayışı icat'ın sürekliliğini getirmemiştir”( Özkaya Muzaffer, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi , 2004) aydınlatma farklı bir boyut kazanmıştır. Zaman içinde osmiyum, tantal ve tungsten tellerine geçiş ve deşarj lambalarındaki gelişim ile flüerosan lambaların yayılması aydınlatma konusunu bugünkü noktasına ulaştırmıştır. Gündüzleri güneş ışığı ile yaratılan görme koşulları geceleri farklı bir ihtiyaca cevap verecek aydınlatmaların düzenlenmesine yol açmıştır.

Aydınlatmada temel amaç, Uluslararası Aydınlatma Komisyonun’ca benimsenmiş tanıma göre, “nesnelerin ve çevrenin gereği gibi görülebilmesini sağlamak amacı ile ışık uygulamak ” tır. Aydınlatmada amaç yukarıdaki tanımda olduğu gibi herhangi bir nesnenin veya çevrenin görsel olarak algılanmasını sağlamaktır. Aydınlatma tasarımlarında dikkat edilmesi gereken temel ölçütler; aydınlığın niceliği, aydınlığın niteliği, ışıklılık ve yüzey özellikleridir. Aydınlığın niceliği, aydınlık düzeyi ile ilgili bir kavramdır. Aydınlığın niteliği ise aydınlık düzeyi dağılımı, ışığın doğrultusu aydınlıkta oluşan gölgeler ve ışığın rengi ile ilgilidir (Sirel Şazi, Aydınlatma Tasarımında Temel Kurallar, Yapı Fiziği Uzmanlık Enstitüsü, Kitapçık No:7, Ünal Adem, Özenç Serhat, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi, 2004).

Aydınlatma yapılacak alanın ne olduğu, nasıl bir aydınlatmanın uygulanacağı, nesnenin veya çevrenin fiziksel özellikleri, renkleri, dokuları, hareketli veya hareketsiz oluşları, mekanın iç veya dış yüzeyi, mimarisi, küçüklüğü veya büyüklüğü aydınlatmanın niceliğini, dolayısıyla niteliğini de belirler.

"Aydınlatma tekniği, işte bütün bu değişkenleri dikkate alarak, aydınlatmanın nasıl yapılması gerektiğini belirleyen tekniktir. Aydınlatma tekniği böylece, bir yandan görsel algılamanın en iyi koşullarda gerçekleşmesini sağlarken, öte yandan, bunun, ilk yapım giderleri ve kullanma harcamaları bakımından en ekonomik bir çözümle elde edilmesini, insan doğasına uygunluğunu ve sonucun estetik değerler ve mimariye uyum bakımından da doyurucu olmasını sağlar" (Sirel Şazi, Sistem Dekor Dergisi, Ocak 1991, Sayı 1, sayfa 12, www.yfu.com).

(23)

Aydınlatmanın yapılışı, aydınlatma amacı, aydınlatma kaynağı, aydınlatma alanı ve aydınlatma karakteristiklerine göre sınıflandırılabilir. Şekil 2 de aydınlatma sistemi şeması verilmiştir.

Şekil 2: Aydınlatma sistemleri şeması (İ.T.Ü. Fiziksel Çevre Kontrolü Ders Notu) Kısaca aydınlatmanın temel konuları; ışık, ışığın üretimi, dağıtımı, ekonomisi, verimliliği, ölçülmesi ve insan üzerindeki etkilerinden oluşur. Bu etkiler ışık

Aydınlatma Sınflandırması Aydınlatma Amacına Göre Aydınlatma Alanına Göre Aydınlatma Karakteris- tiğine Göre Aydınlatma Kaynağına Göre Psikolojik Aydınlatma İlgi Çekici Aydınlatma Reklam Amaçlı Aydınlatma Sahne Aydınlatması Tarihi Yapı Aydınlatması Dekoratif Aydınlatma Doğal Aydınlatma Yapay Aydınlatma Bütünleşik Aydınlatma İç Aydınlatma Dış Aydınlatma Dolaysız Aydınlatma Yarı Dolaysız Ayınlatma Dolaylı Aydınlatma Yarı Dolaylı Aydınlatma Yayınık Aydınlatma

(24)

aydınlatılması gereken alana gereksinim duyulan kadar ışık göndermekle mümkündür. Kullanılmayacak alanların aydınlatılması, kullanılan alanların gereğinden fazla aydınlatılması enerjinin boşa kullanılmasına yol açtığı gibi yetersiz yapılan aydınlatma da güvenlik ve konfor açısından önemli sorunlara yol açacaktır. İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır.

• Gözün görme yeteneği artar • Göz sağlığı korunur

• Kazalar azalır

• Yapılan işin verimi yükselir • Ticarette iş hacmi büyür • Ekonomik potansiyel artar • Güvenlik sağlanır

• Estetik ve konfor gereksinimine yanıt verilir (Özkaya Muzaffer, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi, 2004).

Işık ve renk, ışık kaynakları, yüzeylerin ve gereçlerin ışık yansıtma ve geçirme özellikleri, estetik, mimari, ölçme teknikleri, hesap biçimleri, insan ve görme bağlantıları içinde aydınlatma konusunu temel amacın ışık olduğu alandan, aydınlatma için doğru seçimlere yönelmeye, oradan da görsel algılamada ışığın çokluğunun değil niteliğinin daha önemli olduğu anlayışına doğru hızla yol almasına yol açmıştır. Işık ve insan arasındaki bağlantı ve gelişen teknoloji psikolojik, ekonomik ve sosyal boyutuyla kent içi aydınlatma konusunda da temel amacın değişmesine yol açacaktır.

1.2.1. IŞIK VE AYDINLATMA İLE İLGİLİ TEKNİK TANIMLAR

a) Işık ve Işınım: Işık, insan gözünde duyulanma uyandıran, yani görülebilen,

elektromanyetik ışınımın adıdır. 360 ile 830 nm arasındaki elektromanyetik ışınımlar ışık olarak adlandırılır.

b) Işık akısı Φ, Birim: Lümen (lm): Işık akısı (Φ) olarak, ışık kaynağından verilen

(25)

c) Işık Şiddeti I, Birim, Candela (cd): Bir ışık kaynağı, ışıksal akısını (Φ) genelde

çeşitli yönlere ve değişik şiddette yayar. Belli bir yönde yayılan ışığın yoğunluğu, ışık şiddeti I olarak adlandırılır.

d) Aydınlık Düzeyi E, Birim, Lux (lx): Aydınlık düzeyi E, düşen ışıksal akının

aydınlatılacak yüzeye olan oranını bildirir. Aydınlık düzeyi, 1Lm değerindeki ışık akısının 1m² yüzeye eşit yayılmış şekilde düştüğü durumda 1lx değerindedir.

e) Işıksal Parıltı L, Birim, Beher m² için Candela [cd/m²]: Bir ışık kaynağının veya

aydınlatılan bir yüzeyin aydınlatma yoğunluğu L, algılanan aydınlık etkisi için esastır.

Şekil 3: Işık akısı ve aydınlık düzeyi ilişkisi ( Mechanical and Electrical Equipment for Building, Stein Benjamin, Reynolds John S., Ninth Edition, 2000, sayfa1053).

Aydınlatma tekniğinde kullanılan bağıntılar:

Işık Yeğinliği (I) cd = Hacim açısından ışık akısı Ф /Hacim açısı Ω [sr] Aydınlık Seviyesi (E) Lx = Düşen ışık akısı (lm)/Aydınlatılan yüzey (m²) Aydınlık Seviyesi (E) Lx = Işıksal yeğinlik (cd)/Metre olarak mesafe (m²) Işıklılık (L) cd/m² = Işık Şiddeti (cd)/Görülen aydınlatma yüzeyi (m²)

(26)

f) Işık Dağılım (Polar Fotometri) Eğrisi: Noktasal bir ışık kaynağından geçen

düzlem üzerinde, kaynağın çeşitli doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının geometrik yeridir.

g) Armatür Verimi (h ) : Bir aydınlatma armatüründen çıkan ışık akısının armatür

içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.

h) Bir armatürün işletimdeki geriverimi: Bir armatürün işletimdeki geriverimi,

ekonomik açısından sınıflandırılmasında önemli bir kriterdir. Bu değer armatürden çıkan ışık akısının, armatür içerisinde takılmış olan lambanın ışık akısına olan oranını ifade eder.

ı) Alt Yarı Uzay Işık Akısı Oranı (DLOR) : Armatürün alt yarı uzaya yaydığı ışık

akısının, içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.

i) Üst Yarı Uzay Işık Akısı Oranı (ULOR) : Armatürün üst yarı uzaya yaydığı ışık

akısının, içindeki lambanın ürettiği ışık akısına oranıdır.

j) Işıksal Verim (η): Birimi, Beher Watt için Lümen [Im/W]: Işıksal verim η,

kullanılan elektrik gücünün, hangi ekonomik düzeyde ışığa dönüştüğünü bildirir.

k) Koruma Derecesi : Aydınlatma armatürlerinin toza, katı cisimlere ve suya, neme

karşı dayanıklıklarının göstergesidir. Uluslararası kabullere göre IPX1X2 kodları ile

gösterilir. Koruma derecesindeki ilk rakam (X1) katı cisimlere, ikinci rakam (X2) ise

suya karşı koruma derecesini gösterir ( TS 3033 )( Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Dış Aydınlatma Yönetmeliği, Teknik terimlerle ilgili bilgi aşağıdaki adresten alınmıştır. www.emo.org.tr/modules.php?op=modload&name= Downloads &file=index&req=getit&lid=).

1.2.2. AYDINLATMA TÜRLERİ

Aydınlatmada kullanılan ışığın kökenine ve aydınlatılacak yerin özelliklerine göre farklı aydınlatma türleri vardır. Kullanılan ışığın kökenine uygun olarak doğal ve yapay aydınlatma, aydınlatılacak yere göre de iç aydınlatma ve dış aydınlatma kavramları ortayaçıkar. Tez konusu gereği incelenen kentsel aydınlatma ve ışık kirliliği mekan ve yer açısından dış aydınlatma ve yapay aydınlatma türleriyle doğrudan bağlantılıdır. Kentsel aydınlatma sisemlerinin tasarımı dış aydınlatmadan

(27)

daha farklı özelliklere sahip olduğu için bu çalışmada daha geniş olarak işlenmiş; doğal aydınlatma ve iç aydınlatma üzerinde durulmamıştır.

1.2.2.1. DOĞAL AYDINLATMA

Doğal aydınlatmada temel kaynak güneştir. Dolayısıyla bu tür aydınlatmada temel amaç doğal ışığın en uygun şekilde kullanılmasıdır. Ekonomi ve mimarlık açısından doğal ışığın aynı zamanda yapay ışıkla birlikte kullanılması ve verimliliğin sağlanmasında projelendirme doğal aydınlatma konuları içindedir. Gün ışığı kullanımında temel yaklaşım ışığın yönü ve yeğinliğinin dikkate alınmasıdır.

Özellikle iç mekan aydınlatmalarında gün ışığı söz konusu olduğunda, ışığın parlama yapmamasına ve ışığın göze doğrudan gelmemesine dikkat edilmelidir. Aydınlatma ihtiyacına göre mekan içinde farklı düzenlemeler yapılarak çeşitli sorunlar ortadan kaldırılabilir.Aydınlığın niteliğine göre günışığının özelikleri; ışık rengi açısından, aydınlık düzeylerinin dağılımı açısından, ışık akısının doğrusal yapısı ve gölge niteliği açısından açısından değerlendirilebilir. Günışığı, kentin doğal renginde algılanmasını sağlar. Günışığı aydınlık düzeyi güneşe bağlı olduğundan denetlemez, çevrede bulunan yapıların yükseklikleri, uzaklıkları ve yansıtma çarpanları denetlenebilir tek etkendir (Ünver Rengin, İç Aydınlık Düzeyinin Değişimine Pencere İle Engel Arasındaki Uzaklık, Pencere ve Engel Boyutlarının Etkisi, İTÜ Mim.Fak. M.M.L.S. Tezi).

1.2.2.2. YAPAY AYDINLATMA

Yapay aydınlatmada kullanılan ışık kaynağı, elektrikli ışık kaynaklarıdır. Kullanılacak ışık kaynağının türüne göre farklı alt türlere ayrılabilir;

• Akkor telli lambalar • Deşarj lambalar • Floresan lambalar

Burada belirleyici olan lambaların türüdür. Farklı armatürlerin kullanımı verimlilik ve maliyet açısından önemlidir.

(28)

1.2.2.3. İÇ AYDINLATMA

İç aydınlatmada temel alan kapalı mekanların aydınlatılmasıdır. Ev, okul, sinema, hastane, tiyatro, fabrika gibi alanların aydınlatılması iç aydınlatma konularıdır. Bu aydınlatma türü kullanılan ışığın aydınlatılacak yere gelişine göre kendi içinde direkt, yarı direkt, karma, endirekt ve yarı endirekt olarak ayrılır. Burada belirleyici olan aydınlatma aracının türüdür.

1.2.2.4. DIŞ AYDINLATMA

Dış aydınlatmanın konusu dış yani açık alanlar olup yollar, park ve bahçeler, meydanlar, otoparklar, iskeleler, duraklar ve benzerleri bu aydınlatma türünün temel alanlarıdır. Dış mekan ve iç mekan aydınlatmaları birbirinden farklıdır. Gündüzleri evrensel standart güneş ve gökyüzüdür. Geceleri ise farklı aydınlatma gereksinimleri ortaya çıkar. Gece yapılan aydınlatma insanın hem gözlerini hem de duygularını farklı şekilde etkiler. Aydınlatma ihtiyacında da farklılıklar oluşur.

Dış aydınlatma tasarımları karmaşık bir yapıya sahiptir ve tasarımlarda göz kamaşması, görülebilirlik, renk, aydınlık ve parlaklık gibi teknik faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir.

Aşağıda yer alan Tablo 1 de dış aydınlatma uygulamalarında tavsiye edilen aydınlık düzeyleri belirtilmiştir. Anıtlar ve yol aydınlatmaları için tavsiye edilen aydınlık düzeyleri 2. bölümde ayrıca yer almıştır (Bakınız Tablo 9, 10, 11, 12, 13, 14).

(29)

Tablo 1: Dış aydınlama uygulamalarında tavsiye edilen aydınlık düzeyleri (IES Lighting Handbook 1987 Application Volume ).

1.3. IŞIK KİRLİLİĞİ

Işık kirliliği ışığın, enerji savurganlığına neden olacak, astronomi gözlemlerini engelleyecek ve doğal hayatı bozucu etkiler oluşturacak şekilde, yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda kullanılması olarak ifade edilmektedir.

Alan Tanımı Lüks (lx) Lümen

İnşaatlar Genel Yapı Kazı Alanları 100 10 20 2 Bina Dışı Alanlar Girişler Aktif Pasif

Yaşamsal Değere Sahip Yerler Bina Çevresi 50 5 10 1 50 5 10 1 Anıt ve Yapılar Parlak Çevre Aydınlık Yüzey Orta AydınlıkYüzey Orta Karanlık Yüzey Karanlık Yüzey Karanlık Çevre

Aydınlık Yüzey Orta Aydınlık Yüzey Orta Karanlık Yüzey Karanlık Yüzey 150 15 200 20 300 30 500 50 50 5 100 10 150 15 200 20 Reklam ve İlan Panoları

Parlak Çevre Aydınlık Yüzey Karanlık Yüzey Karanlık Çevre Aydınlık Yüzey Karanlık Yüzey 500 50 1000 100 200 20 500 50 Bahçeler Genel Aydınlatma Yaya Yolu Basamaklar

Çitler, Parmalıklar, Duvarlar (Arka Plan) Çiçek Yatakları, Kaya Bahçeleri

Vurgulanmak İstenen Ağaç ve Çalılıklar

Toplanma Noktaları ( Büyük)

Toplanma Noktaları ( Küçük) 5 0.5 10 1 20 2 50 5 50 5 100 10 200 20

(30)

Toz, su buharı ve diğer parçacıklar atmosfere yayılan ışığı yansıtır ve dağıtır. Sonuç gökyüzünde kentsel alanlar üzerindeki parlaklıktır ve bu bazen atmosferik veya astronomik ışık kirlenmesi olarak adlandırılır (Çetegen Duygu, Batman Alp, Işık Kirliliği, İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü).

Aydınlatmada ışığın aydınlatılacak yüzeyin dışına taşarak oluşturduğu etkiye ışık kirliliği denir. Işık kirliliği kötü aydınlatma sonucu oluşur ve yeni bir kirlilik çeşididir. Hem ülkemizde hem de dünyada çok kötü gece aydınlatması uygulamaları yapılmıştır ve kaynakların yanlış kullanımı sonucu büyük enerji kayıpları ortaya çıkmaktadır.

Görme olayının gerçekleşmesi için sadece aydınlık düzeyine dayalı ışık düzenlemeleri, gerekli görme koşullarının oluşması için yeterli olmamaktadır. Kent içi aydınlatmada bu tarz yaklaşım ciddi bir ışık kirliliğinin oluşmasına yol açmaktadır. Kentsel aydınlatma içinde mimari tasarıma benzeyen bir aydınlatma tasarımına yönelme, tasarım ve planlama konusunda uzmanlaşma ve çevre ile uyum sağlıklı bir kent aydınlatması için zorunluluktur. Yapılacak doğru aydınlatma ışık kirliliğini önleyecek en önemli faktördür.başlıcaları şunlardır:

1.4. IŞIK KİRLİLİĞİ KAYNAKLARI

Günümüzde doğru aydınlatma sistemlerini görebilmek ne yazık ki mümkün olmamaktadır. Bilinçsizce yapılan aydınlatmalarla ışık kirliliği oluşmakta, ekolojik denge zarar görmekte ve enerji kaybı ortaya çıkmaktadır. Işık kirliliği kaynakları; • Yol, cadde ve sokak aydınlatmaları,

• Park, bahçe aydınlatmaları

• Otopark ve spor alanlarının aydınlatmaları

• Turistik tesislerin aydınlatılması

• Binaların dış cephe aydınlatmaları

• Reklam panoları

(31)

• Güvenlik amaçlı aydınlatmalar ile ortaya çıkmaktadır.

(Guidance Notes For The Reduction of Light Pollution, Instution of Lighting Engineers, ILE copright 2000)

1.5. IŞIK KİRLİLİĞİNİ OLUŞTURAN NEDENLER ve SONUÇLARI

Işık gerektiğinden fazla ya da yanlış bir biçimde kullanıldığında rahatsızlık oluşturduğu için gürültü kirliliğinde olduğu gibi bir kirlilik türü olarak tanımlanmaktadır. Aydınlığın niceliği ve niteliği bakımından aydınlatma ilkelerine uymayan her türlü tasarım ışık kirliliğine yol açabilir. Bu nedenle ışık kirliliğini oluşturan nedenlerin başında;

• Aydınlatma amacı ve aydınlatma ilkelerine uygun olmayan armatür ve lamba seçimi

• Hedeflenen aydınlatma alanın dışında taşma oluşturacak şekilde yapılan yanlış montaj, ışığın yanlış yönlendirilmesi (doğrultusal yapısı)

• Gereğinden fazla ışık kullanımı gelmektedir.

Şekil 4 de dış aydınlatma da kullanılan direğe monte edilmiş bir armatürün oluşturduğu ışık kirliliği ve aydınlatılmak istenen alan gözükmektedir. Sarı ile gösterilen alan aydınlatılmak istenilen alanı belirtirken dışarı kaçan ışık ve kamaşma beyazla gösterilmiştir.

(32)

Şekil 4: Direğe monte edilmiş tipik bir dış aydınlatma armatürü örneği (What is the Light Pollution, Lighting Research Center, ILE’den (Institution of Lighting

Engineers)uyarlama. www.lrc.rpi.edu/programs/nlpip/lightinganswers/lightpollution) Şekil 4 de görüldüğü gibi aydınlatma hedefinden sapmış ve istenmeyen sonuçlara yol açmıştır. Armatür değişikliği, montaj yüksekliği ve açı ayarı ile bu sorunlar giderilebilir. Bu durum aynı zamanda ışık kirliliği konusuna yeterince önem verilmemesi ve bilgi eksikliği ile doğrudan bağlantılıdır. Işık kirliliğinin önlemesinde armatür ve lamba seçimi çok önemlidir. Aydınlatma amacına uygun armatür seçilmeli ve doğru şekilde yönlendirilmelidir. Şekil 4 de sokak, duvar ve pano aydınlatmasında ışığın yönlendirilmesi ile ilgili doğru ve yanlış uygulamalar yer almaktadır.

Şekil 5: Doğru ve yanlış aydınlatma (Yazgan Sibel, Işık kirliliği ve Enerji Tasarrufu)

(33)

Şekil 5 ve şekil 6 da farklı armatürlerin kulanımı ile ilgili doğru ve yanlış seçimler ve uygulamalar gösterilmiştir. Korumalı ve reflektörlü armatürler, ışığın gökyüzüne doğru yönelimini engellemektedir.

Yanlış tasarım yada yanlış uygulamalarla oluşan ışık kirliliği sonucunda, üç temel sorunun ortaya çıktığı ifade edilmektedir. Bunlar;

• Gökyüzü parlaklığı

• Işığın aydınlatılacak bölge sınırlarının dışına taşması • Kamaşmadır.

(International Dark Sky Association (IDA), http://www.darksky.org , Çetegen Duygu, Batman Alp, Işık Kirliliği, İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü).

Gökyüzü Parlaklığı:

Işık kirliliğinin temel bileşenlerinden biri gece oluşan gökyüzü parlaklığıdır. Özellikle kentlerde oluşan gökyüzü parklaklığının bir çok nedeni vardır. Çevre kirliliği, atmosferde yer alan toz ve gaz miktarı, gökyüzüne yansıyan ışık yoğunluğu en belirginleridir.

Kötü yapılmış aydınlatma gökyüzü parlaklığını arttırır. Aydınlatmanın bütünü bir yoğunluk sağlayabileceği gibi, armatürlerden yayılan ışığın açısal dağılımı, zeminden ve cephelerden yansıyan ışığın dağılımı önemli hale gelir. Şekil 4-5 ve 6 yanlış uygulamaların gece parlaklığına katkısı açıkca gözükmektedir.

Fotoğraf 1 ve fotoğraf 2 de yer alan uydu fotoğraflarında Türkiye ve ABD genelinde gece parlıklığı dağılımı görülmektedir. Özellikle büyük şehirler yoğun ışık yaymaktadır. Fotoğraf 3-4 ve 5 de İstanbul’da oluşan gece parlaklığı ile ilgili görüntüler yer almaktadır.

(34)

Şekil 6. Aydınlatma yöntemleri (Murat Efendi, Işık Kirliliği, Ankara Ünv. Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Ens. 2001).

Işığın Aydınlatılacak Bölge Sınırlarının Dışına Taşması:

Işığın istenmeyen ya da gerekmeyen yeri aydınlatması ile oluşur. Yer seviyesinde istenilen bir bölgeyi aydınlatmak amacıyla kullanılan aydınlatma armatüründan çıkan ışık yatay düzlemi aşarak gökyüzüne yayılır. Bu şekilde yayılan ışık Şekil 2 de olduğu gibi konutlara ve diğer alanlara da yayılarak kirlilik oluşturur (IESNA Lighting Handbook 2001).

Kamaşma:

Parıltı olarak tanımlanan cd/m² değerinin aşırı derecede yüksek olmasına veya ışık kaynağından yayılan ışınımların direkt olarak göz tarafından rahatsız edici olarak

(35)

algılanmasına kamaşma denir. Kamaşmayı otaya çıkaran faktörler; ışık kaynağının ışıklılığı, arka planın ışıklıklığı, ışık kaynağının boyutları ve konumudur (Ünver Rengin, Parıltı ve Işıklılık Terimlerinde Tarihsel Gelişme ve Bugünkü Tanımlar, Yapı Fiziği Kürsüsü Yayınları, İDMMA).

Göz kamaştırıcı ışık rahatsızlığa neden olur. Geceleyin sokak lambalarından gelen ışığı yansıtan ıslak yol yüzeyleri ve trafik akışı gece sürüşünü oldukça zorlayan parıltılara ve göz kamaşmalarına neden olur. Görmeye engelleyen göz kamaşması gözün içinde dağılarak retinal görüntünün kontrastını azaltan yayılmış ışık nedeniyle oluşur. Sokak lambaları, kaldırım lambaları, aydınlatma projektörleri, peyzaj lambaları, parlak reflektörler ve çeşitli yansıtıcılar görmeyi engelleyen göz kamaşmasına neden olurlar. Rahatsız edici göz kamaşması görüş alanındaki yüksek kontrast veya görüş alanındaki doğrusal olmayan aydınlık dağılımı, kamaşmaya yol açan kaynağın konumu nedeniyle oluşur.

Kamaşma türleri;

1. Konforsuzluk Kamaşması: Görsel algılamayı etkilemeden, kişide rahatsızlık yaratan kamaşmadır.

2. Yetersizlik Kamaşması: Görsel algılamayı bozan ve ayrıntıların seçimini zorlaştıran kamaşmadır. Bu durumda kişi rahatsız olmayabilir.

3. Köreltici Kamaşma: Belirli bir süre görmeyi engelleyen kamaşma türüdü. Zararlı göz kamaşması sayısal olarak ölçülmemiştir ancak araştırmalar sürmektedir. Esas itibariyle zararlı göz kamaşması, ışığın ait olmadığı yerde bulunması sonucu ortaya çıkar. Herhangi bir yansıtıcı yüzeyden parlayan ışık, örneğin pencerelerde parlayan ışık zararlı göz kamaşması olarak ifade edilebilir (IESNA Lighting Handbook 2001).

Rahatsız edici göz kamaşması, ışık kaynağının ışıklılığının azaltılmasıyla, ışık kaynağı etrafındaki arka zemin ışıklılığının arttırılması veya hedef açının ayarlanması ile azaltılabilir ( Mechanical and Electrical Equipment for Building, Stein Benjamin, Reynolds John S., Ninth Edition, 2000).

(36)

Şekil 7. Kötü ve iyi aydınlatma yöntemleri (Efendi Murat, Işık Kirliliği, Ankara Ünv. Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Ens. 2001, Özen Şükrü, Çömlekçi Selçuk, Çolak Ö. Halil, Yeni Bir Çevresel Sorun Olarak Işık Kirliliği, Önemi ve Aydınlatma Mühendisliği, 3. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 2000, İTÜ, Taşkışla).

(37)

Fotograf 1: 9 Şubat 1997’de Türkiye’de gece parlaklığı dağılımı (Aslan Zeki, Akdeniz Üniversitesi ve TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi, Türkiye’den Uzaya Kaçan Şehir Işıkları).

Fotograf 2: Kuzey Amerika’da gece parlaklığı uydu fotoğrafı (www.darksky.org/images/slide-set-a1.html).

(38)

Işık kirliliğinin oluşumu ve sonuçları ile ilgili göz önüne alınması gereken konular ve yapılması gerekenler aşağıda özetlenmiştir.

Aydınlık, Işıklılık ve Parıltı İlişkileri:

Lüx birimiyle ölçülen aydınlık, bir yüzeye gelen akı yoğunluğunun ölçüsüdür. Çoğunlukla açık alan aydınlatması proje ve tasarımlarında kullanılan metrik aydınlıktır. Işıklılık ve parıltı ifadeleri her ne kadar birbirlerine çok yakın kavramlar olarak gözükse de anlamları farklıdır. Bir kaynak veya yüzeyin ışıklılığı, o kaynak ve yüzeyin bir gözlemcinin yönündeki yoğunluğudur. Geniş anlamda parıltı ise, kaynak veya yüzeyin ışıklılığı sonucu bireyin gördüğü veya algıladığıdır (Ünver Rengin, Parıltı ve Işıklılık Terimlerinde Tarihsel Gelişme ve Bugünkü Tanımlar, Yapı Fiziği Kürsüsü Yayınları, İDMMA).

Kaynak boyutları, zaman frekansı (parıltı veya titreme) ve tayfsal güç dağılımı (renk) da algılanan parıltıyı etkiler. Parlaklık aydınlatma gerecinin bulunduğu çevreden etkilenir. Bir ortamın arka plan ışıklılığı arttıkça, aydınlatma armatürünün parlaklığı azalır. Gündüz yakılan araç farları yüksek ışıklılık fakat düşük parlaklık oluşturan durumlara iyi bir örnektir. Ayrıca bir aydınlatma düzeninin öznel doğası nedeniyle herhangi biri aydınlatma armatürünü parlak bulurken diğeri bulmayabilir.

Yüzey Işıklılığı ve Kaynak Işıklılığı:

Yüzey ışıklılığı ve kaynak ışıklılığı açık alan aydınlatmalarında karşımıza çıkan diğer önemli faktörlerdir. Karayolları, bisiklet yolları, kaldırımlar ve otoparklar yatay yüzey aydınlatma örnekleridir. Düşey ışıklandırılmış yüzeyler, insanın yüz ve bedenini, yapıların cephelerini, çeşitli yapıları, heykel ve ağaç gibi peyzaj elemanlarını içerir (IESNA Lighting Handbook 2001).

Yüzey ışıklılığı açık alan düzenlemelerine ilginçlik ve derinlik katar. Ayrıca dış aydınlatmada bazı alanların iyi görünürlüğü güvenlik açısından da çok önemlidir. Önemli olan aydınlatmanın kaynağını görmek değil, etkisini görmektir.

Bir aydınlatma armatürünün ışıklılığı sadece kullanılan lambanın değil armatürün reflektörünün, lensinin, ızgarasının da sonucudur. Parıltıyı en aza indirmek için aydınlanma aygıtının görüş yönündeki ışıklılığının en az olması gerekir. Tipik görüş açıları 45° ile 85° arasındadır. Işıklılık verileri bazı açık alan aydınlatma gereçlerinin

(39)

parıltısını gösterir. Peyzaj elemanlarının ışıklarının, projektörlerin, yol kenarlarında yer alan babaların dikkat dağıtmayacak ve az dikkat çekecek şekilde düşük oranlarda seçilmesine özen gösterilmelidir.

Yüksek açı (80° lik düşey açı) ışığı üreten aydınlatma gereçleri insanlara, yapılara ve çevreye yoğun düşey aydınlığı ileterek, görünürlüğü iyileştirebilir ve güvenlik duygusu hissedilmesini sağlar. Daha yüksek açılı ışık da geniş bir alanı etkileyerek daha az direk ve daha az armatür ile ekonomik bir çözüm oluşturur. Bununla birlikte, bu yöntem alçak montaj yükseklikleri ve yüksek lümen değerleriyle parıltıyı artırır (IESNA Lighting Handbook 2001).

Işıklılık Oranları:

Görüş alanı içersinde bulunan alanlar veya yüzeyler arasındaki aşırı ışıklılık farkları görmeyi engelleyebilir, güvenlik bakımından tehlike yaratabilir, rahatsızlığa neden olabilir.

Açık alan aydınlatma projelerinde güvenlik, görünürlük, rahatsızlık yaratmama ve toplum için uygunluğu göz önüne alınarak, ışıklandırılacak alanın ve ışıklılık oranlarının kriterlerinin belirlenmesi çok önemlidir. Bu oranlar aydınlatılan alan ile o alanın görülebildiği diğer alanlar arasında en büyük izin verilebilir ışıklılık seviyelerini düzenlemelidir. Genel bir kural olarak ışıklılık oranları 20:1’i aşmamalıdır. Obje ile çevre arasında ki 3:1 ışıklılık oranı fark edilmeyi sağlar ancak ilgi çekmez, 10:1 ışıklılık oranında ortada ilginç bir şey varsa ilgi çekebilir, 50:1 veya daha yüksek oranlarda obje çevredeki bütün elemanlardan daha çok fark edilir ( Mechanical and Electrical Equipment for Building, Stein Benjamin, Reynolds John S., Ninth Edition, 2000).

Çeşitli durumlarda esneklik olabilir. Örneğin, bir mahallede daha düşük kapsamlı aydınlatma seviyelerini korumak için daha küçük veya daha büyük ışıklılık oranlarına karar verilebilir. Bir kent içerisinde (mahalle veya siteler) reklam aydınlatması veya cephe aydınlatmasında esneklik sağlanması için daha yüksek ışıklılık oranları seçilebilir. Işıklandırılacak alanın arka plan ışıklılığı, ışıklı çevrelerden, mahallelerden daha karanlık çevrelere ve en karanlık çevrelere değiştikçe aydınlatma gereci ışıklılığı daha önemli hale gelir. Örneğin şehir

(40)

zamanda aydınlatma araçları açısından da önemlidir (IESNA Lighting Handbook 2001).

Işığın İzinsiz Yayılımı:

Işığın izinsiz yayılımı öznel bir konudur, çünkü ölçülemeyen ve tanımlanamayan faktörlerle ilgilidir. Bunun en tipik örneği “Işık penceremde parlıyor”, örneğidir. Bu probleme basit çözüm, rahatsızlık yaratan aydınlatma armatürünün bir şekilde kamufle edilmesidir. Böylece ışıklılık şikayet eden kişiye doğrultulmamış olur. Işığın izinsiz yayılımı, bitişik mahallerden gelen istenmeyen ışık ve görüş alanında oluşan fazla parıltıyla oluşur. Bu olayın kontrol edilmesi için aşağıdaki önerileri dikkate almak gerekir:

• Aydınlatma projesi alanına komşu alanların araştırılması ve yerleşim alanlarını, yolları, hava alanlarını ilgilendiren herhangi bir potansiyel problem olup olmadığının tanımlanması ve göz önünde bulundurulması.

• Yansıtıcılar ve reflektörler kullanarak yoğunluk dağılımı kontrolu olan armatürlerin seçilmesi.

• Proje alanındaki aydınlatma armatürlerinin seçimi ve yerleşimlerinin dikkatlice yapılması.

• İyi korunaklı aydınlatma armatürlerinin seçilmesi. Montajdan sonra potansiyel bir problem çıkma olasılığını göz önünde tutarak, korunaklı hale getirilebilen donatıların seçilmesi önemlidir.

Aşağıda yer alan fotograflar da İstanbul’da gece parlaklığı ile ilgili örnekler yer almaktadır.

(41)

Fotoğraf 3-4-5: İstanbul’da gece parlaklığı görüntüleri (Yazgan Sibel, Işık kirliliği ve Enerji Tasarrufu).

(42)

1.6. IŞIK KİRLİLİĞİNİN ETKİLERİ

Işık kirliliği birçok alanda etkisini göstermektedir. Aşağıda ışık kirliliğinin farklı alanlardaki etkileri incelenmiştir.

1.6.1. IŞIK KİRLİLİĞİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Işık kirliliğinin çevre ve ekonomi üzerinde yarattığı sonuçların insan üzerindeki etkileri dışında başka etkileri de vardır. Kamaşma, yansıma gibi durumlar dikkat dağıtabilir ve kazalara yol açabilir. Emniyet ve güven duygusu aydınlatma ile doğrudan ilgilidir.

1.6.2. IŞIK KİRLİLİĞİNİN GÖKBİLİME ETKİSİ

Uzayla ilgili araştırmalarda, gece gökyüzünün karanlık olması gerekir. En iyi gözlem zamanı, ay gökyüzünde olmadığında; akşam karanlığı ile sabah karanlığı arasında kalan “geç gece” denilen zaman aralığıdır. Işık kirliliği istenmeyen ya da gerekmeyen yerin aydınlatılması sonucu gökyüzüne boşa ışık yayılımıdır. Bu ışıklar göğün parlamasına neden olur. Oluşan yapay gök parlaklığı gözlem evlerini olumsuz etkilemektedir ve gözlem yapılan zaman olan geç gece süresini de azaltmıştır. Önceleri kentlerin uzağında olan gözlem evleri kentlerin büyümesiyle ışık kirliliğinin ortasında kalmıştır. Birçok ülke bu nedenle gözlem evlerini başka yerlere taşımak zorunda kalmıştır.

Işık kirliliğinin olmadığı bir yerde (bulutsuz ve mehtapsız) gece, çıplak gözle beş altı bin yıldız görülebilir. Ancak ışık kirliliğinin büyümesi yıldızların gökyüzünde farkedilebilmesini çok güçleştirmiştir.

1.6.2.1. KENT AYDINLATMASIYLA OLUŞAN GÖK PARLAKLIĞININ HESAPLANMASI

Kent içinde cadde, sokak aydınlatmaları, işyeri ve evlerin güvenlik aydınlatmaları ve reklam aydınlatmalarından oluşan parlaklığa kentsel gök parlaklığı adı verilir. Walkers Yasası olarak bilinen bu formül,

I= 0.01*P*d-2.5

(43)

I, Doğal arka fon gök parlaklığı üzerindeki artma miktarını, P, Kent nüfusunu,

d, kilometre biriminde kent merkezinden olan uzaklığı ifade eder.

Aynı zamanda gök parlaklığı ile nüfus arasında ilişki vardır. Örneğin, gözlem yerinden yüz kilometre uzakta bulunan ve nüfusu bir milyon olan kent formülün verdiği değerden %10 kadar daha fazla ışık parlaklığı oluşturabilir.

Tablo 2: Uzaklığın gök parlaklığına etkisi (Efendi Murat, Işık Kirliliği, Ankara Ünv. Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Ens. 2001).

Uzaklık (d) km 10 20 30 40 50 60 80 100

Işık düzeyi 316 56 20 10 6 4 2 1

Tablo 3: Uzaklık ve nüfus arasındaki ilişki (Efendi Murat, Işık Kirliliği, Ankara Ünv. Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Ens. 2001).

Uzaklık (d) km 10 25 50 100 200

Nüfus (P) 3160 31250 177000 1000000 5660000

1.6.3. IŞIK KİRLİLİĞİNİN EKONOMİYE ETKİSİ

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de enerji gereksinimi hızla artmaktadır. Gelişen teknoloji, nüfus artışı, tüketim gibi faktörler dış aydınlatmanın elektrik tüketimindeki payını her geçen gün büyütmektedir. “1999 yılı istatistiksel verilerine göre ülkemizde tüketilen 91222 Gwh’lik elektrik enerjisinin %4.7’si genel aydınlatma amacı ile kullanılmıştır”(Selçuk N., Arabul H., Elektrik Enerjisinde Ulusal Politika, Ekim 2000).

Bu tüketimin büyük bir bölümü yol, park ve bahçe aydınlatmalarında harcanmaktadır. İyi bir aydınlatma tesisatından ihtiyaca göre ışık göndermesi beklenir. Kullanılmayan alanların aydınlatılması, kullanılan alanlarda gereğinden fazla aydınlatma yapılması enerji savurganlığına yol açarak maliyetleri arttıracaktır. Işığın üretim maliyeti yüksektir. Yapılan yanlış uygulamalarla dış aydınlatmada ışığın %30 kadarı boşa gitmektedir. Böylelikle maliyet daha da yükselmektedir. Tablo 4’de kaybolan enerji çok açık bir şekilde gözükmektedir.

(44)

Tablo 4’ü incelediğimizde enerji kaybı değerleriyle her yıl boşa harcanan para hesaplanabilir. Bu miktar 1997 yılı itibariyle, İstanbul için yılda yaklaşık 600 milyar Lira, Ankara için 300 milyar Lira ve İzmir için 150 milyar Liradır. Kişi başına göğe giden enerji Tablo 4’deki kentler için 1,6 ile 2,3 kwh/yıl arasındadır. Bu kentler için verilen ortalamayı Türkiye ortalaması olarak kabul edersek; Türkiye’den uzaya kaçan elektrik enerjisinin parasal karşılığı 6 trilyon Liradan fazladır.Buna kentler arası yol aydınlatması dahil değildir.

Yanlış aydınlatmanın ABD’de ki maliyeti yaklaşık 2 milyar Dolar, İngiltere’de ki maliyeti ise 50 milyon Sterlin civarındadır.

Tablo 4: 9 Şubat 1997’de DMSP tarafından algılanan enerji ve bundan hesaplanan ışık enerjisi kaybı (Defence Meteorological Satellite Program) (Aslan Zeki, Türkiye den Uzaya Kaçan Şehir Işıkları, Akdeniz Ünv. ve Tübitak Ulusal Gözlemevi, 3. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 2000, İTÜ, Taşkışla).

Gözlenen Değer Işık Enerji Kaybı Alan Enerji kaybı/alan

10-8 Watt/cm²/st/µm 106 kwh/yıl km2 106 kwh/yıl/km2

İstanbul 2,27 10³ 13,6 2808 4,85 10 -3 İzmir 5,58 10 2 3,34 1086 3,08 10 -3 Bursa 2,92 10 2 1,75 739 2,37 10 -3 Ankara 1,13 10³ 6,77 1745 3,88 10 -3 Londra 6,01 10³ 36,0 3210 1,12 10 -3 Belfast 2,10 10 2 1,26 774 1,62 10 -3 Paris 8,08 10³ 48,4 4521 1,07 10 -2 New York 2,26 10 4 136 9095 1,50 10 -2 Viyana 1,20 10³ 7,19 1080 6,66 10 -3

1.6.4. IŞIK KİRLİLİĞİNİN DOĞAL YAŞAMA ETKİSİ

Işık kirliliği insanlar kadar doğal yaşamı da olumsuz yönde etkilemektedir. Kuşlar yön bulurken ışık kirliliğinin oluşturduğu birtakım olumsuzluklardan etkilenmekte ve

(45)

binlerce kuş ölüm tehlikesiyle yüz yüze gelmektedir. Kuşların doğal denge üzerindeki etkisi yadsınamayacak derecede önemlidir, kuşlar zararlıların dengelenmesi ve bitki tohumlarının yayılmasında önemli rol oynar. Bu durum kısa vadede çok tehlikeli algılanmasa da ekolojik denge açısından uzun vadede oldukça geniş çaplı bir tahribat oluşmasına yol açacaktır. Kuşlar takımyıldızlar’ından yararlanarak yön bulur, ışık kirliliği yön bulmalarını zorlaştırmaktadır. Aynı şekilde deniz hayvanları açısından da ışık kirliliği tehlike oluşturmaktadır. Örneğin kaplumbağalar yumurtalarından çıktıktan sonra denize ulaşamamakta ve nesillerinin tükenmesi tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Mercanlar üzerlerine düşen aşırı ışık yüzünden, kendilerine renklerini veren mikroskobik bitkileri reddetmektedir. Bütün bunların yanı sıra ışık kirliliğinin ortadan kaldırılması noktasında yapılacak önlemlerle, enerji tüketiminin azalması, nükleer, termik veya elektrik santrallerinin sayısının azaltılması sağlanabilir. Doğal kaynakların boşa harcanmaması temiz bir çevre ve ekolojik denge açısından oldukça önemlidir.

(46)

BÖLÜM 2

KENTSEL AYDINLATMA KRİTERLERİ VE IŞIK KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ

(47)

2. KENTSEL AYDINLATMA KRİTERLERİ VE IŞIK KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ

Bu bölümde kentsel aydınlatma kiterleri ve aydınlatma sistemleri ışık kirliliği açısından incelenmiştir.

2.1. KENTSEL AYDINLATMA KRİTERLERİ

Yirminci Yüzyılda teknolojinin gelişimi ve kentleşmenin artışı, kentleşme kavramıyla birlikte aydınlatma konusunda da yeni arayışların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bir önceki bölümde incelenen dış aydınlatma konularının içinde yer alan ve bir kent içinde olması gereken aydınlatma konularının yanı sıra planlama ve görsellik açısından kent aydınlatması büyük bir önem taşımaktadır. Hem kullanım hem de görsel açıdan kente ait kültürel, tarihi ve estetik değerlerin ortaya çıkarılması ihtiyacı kentsel aydınlatma kavramını ortaya çıkarmıştır ve kentsel aydınlatma, kent kimliğini öne çıkarmada belirleyici bir role sahiptir. Sadece aydınlatma ihtiyacı ve aydınlatma tekniği ile ilgili bir konu olmayıp estetik, verimlilik, mimari ve sanat ile doğrudan ilgilidir. Bir kent içinde var olan aydınlatmayı kentsel aydınlatma ve dış aydınlatma konuları içinde ikiye ayırdığımızda iki alan karşımıza çıkar. Bunlar, • Kentsel değer aydınlatması

• Kentsel değer dışı aydınlatmadır.

Dış aydınlatmanın kentsel aydınlatma konularının dışında kalan aydınlatmalarında esas yaklaşım belli bir aydınlık düzeyi oluşturmaya dayalıdır. Dış aydınlatmada temel amaç bir yüzey parçası üzerindeki aydınlığın değişmeden düzgün bir biçimde yayılmasını sağlamaktır. Kent aydınlatmasında ise amaç sadece aydınlığın düzgün yayılımı olmayıp aydınlatılması amaçlanan mekanın kentsel, sanatsal, estetik ve mimari özelliklerinin de en iyi şekilde ortaya çıkmasını sağlayacak bir aydınlatmanın oluşturulmasıdır. Burada mimari yaklaşım özel bir önem taşır.

Bu tez çalışmasının 1. ve 2. Bölümün’de yer alan konular ve sorunların çözümü noktasında; belli elektriksel bilgiler, hesaplamalar, ölçmeler kadar yüzey, boyut, yapı özellikleri noktalarında da verimli bir kentsel aydınlatma tasarımı ve uygulaması mühendis ve mimarların ortaklaşa çalışması ile mümkün olacaktır.

Şekil

Şekil 1 : Elektromanyetik tayf, görünen ışık (www. zamandayolculuk.  com/cetinbal/spektrum.htm)
Şekil 2: Aydınlatma sistemleri şeması (İ.T.Ü. Fiziksel Çevre Kontrolü Ders Notu)  Kısaca  aydınlatmanın  temel  konuları;  ışık,  ışığın  üretimi,  dağıtımı,  ekonomisi,  verimliliği,  ölçülmesi  ve  insan  üzerindeki  etkilerinden  oluşur
Şekil 3: Işık akısı ve  aydınlık düzeyi ilişkisi ( Mechanical and Electrical Equipment  for Building, Stein Benjamin, Reynolds John S., Ninth Edition, 2000, sayfa1053)
Tablo 1: Dış aydınlama uygulamalarında tavsiye edilen aydınlık düzeyleri (IES  Lighting Handbook 1987 Application Volume )
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Çün- kü aynı bölgenin karanlık gece gök- yüzü görüntüsü ile ışık kirliliğinin faz- la olduğu gece gökyüzü görüntüsü birbirine neredeyse hiç benzemez..

Based on the quantitative research conducted in the Chinese university, aspects concerning International Strategy,Organization and Management, Internationalization of Teachers,

In the contextual factors section, based on the results, a total of 82 open codes, 31 central codes and 9 selected codes were obtained from the fields and contexts affecting

Bu durumu; ışık yoğunluğu yüksek olan ışık cihazının, kompomer rezinlerin içerisinde bulunan ve sarı renkli kamforokinonu daha iyi dönüştürmüş olması, buna

İç ve dış mekânlar, kamera hareketleri, lens çeşitleri, ışıklandırma tipleri ve stilleri, mekân derinliği dâhil tüm konuları kombine eden bir proje. Son hafta

Daha çok enerji taşıyan fotonlar daha çok titreşir ve dalga zirveleri arasındaki uzaklık da daha küçüktür.. Bir dalga zirvesiyle onu takip eden, yani

Güneş ne kadar alçakta olursa, başucu yayı- nın çapı da o kadar geniş olur, fakat başucu yayı- nın en parlak göründüğü an Güneş’in yaklaşık 22°. yüksekte

• Yönetmenler ve ışığı yönlendiren görüntü yönetmenleri öznenin normal olarak iki ışık kaynağına ihtiyaç duyduğu varsayımından hareket ederler: Ana ışık ve dolgu