TPP’de risk ve teminat yönetiminin daha etkin yapılabilmesi amacıyla, Bankamızın hizmet verdiği diğer piyasalarda uygulanan risk, teminat ve temerrüt yönetim yapısının TPP için uyarlanmasına yönelik 2019 yılında başlanmış olan mevzuat ve altyapı çalışmaları tamamlanarak uygulamaya alınmıştır. Bu kapsamda yenilenmiş olan TPP Sözleşmesini imzalayan kurumlar TPP’de işlem yapmaya devam etmektedir.
TPP’de risk, teminat, temerrüt ve takas yönteminde ana hatlarıyla aşağıda belirtilen değişiklikler yapılmıştır.
• Teminatlardaki mevcut sınırlamalar yerine diğer piyasalarda uygulanmakta olan; teminat grupları, değerleme katsayıları ve üst limit oranları uygulamaya alınmıştır.
• İşlem teminatlarında; başlangıç teminatı, zorunlu teminat ve asgari teminat uygulanmaya başlanmıştır.
• Başlangıç teminatı olarak mevcut teminata konu olan varlıklar (Teminat mektubu, DİBS vb.) kabul edilirken, zorunlu teminatın teminat mektubu haricindeki teminat türlerinden (DİBS, Kira Sertifikası, VDMK, Nakit TL/YP, Altın, Pay vb.) oluşması gerekmektedir. Zorunlu teminat oranları ilgili üyenin TPP riskinin kendi özkaynağına olan oranı dikkate alınarak %2, %4 ve %6 olarak uygulanmaya başlanmış olup üçer aylık dönemlerde gözden geçirilmektedir.
• Temerrüt yönetim kaynakları oluşturulmuş ve kullanım sırası belirlenmiştir. Bu kapsamda, üyelerin temerrüde düşmesi halinde oluşabilecek zararların ilgili üyelerin teminatlarını aşan kısmı için kullanılmak üzere üyelerin katkı payları ile katılımı zorunlu olan bir garanti fonu oluşturulmuştur. Garanti fonu sabit katkı payı tutarı 10.000 TL olarak belirlenmiş olup, 1.000’er TL’lik adımlarla artış göstermektedir.
40
• TPP üyelerinin temerrüdü halinde; Bankamız uygulama değişikliği öncesinde, aldığı teminatları ve ilave olarak kendi ödenmiş sermayesi kadar kaynağı kullanarak yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt ederken, yeni yapıda aldığı teminatları, garanti fonu katkı paylarını ve TPP için tahsis ve taahhüt ettiği sermayesini kullanarak yerine getirmeyi taahhüt etmektedir. Temerrüt halinde başvurulacak teminatların, garanti fonu katkı paylarının ve Takasbank kaynaklarının kullanımında belirlenen öncelik sırasına uygun hareket edilmektedir.
• TPP’de tahsis ve taahhüt edilen sermaye tutarlarının belirlenmesinde, Takasbank’ın hizmet verdiği piyasalardaki sermaye tahsisatı oranının yeknesaklaştırılması hedefi doğrultusunda merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalardaki toplam sermaye tahsisatı garanti fonu oranının kullanılması esası benimsenmiştir. Bununla beraber garanti fonunun toplam büyüklüğüne ilişkin hesaplama üç aydan fazla olmamak kaydı ile yenilenmektedir.
• TL cinsinden nakit teminat ve garanti fonu katkı payları Takasbank tarafından mümkün olan en iyi koşullarla nemalandırılmaktadır.
• TPP’de gerçekleştirilen işlemlere ilişkin nakit
yükümlülükler, serbest hesaplar (11-1) yerine Takasbank nezdinde üye bazında açılan TPP takas hesapları (TPPTK) kullanılarak yerine getirilmeye başlanmıştır.
• Yeni uygulama öncesi takas saati itibarıyla borcunu yerine getirmemiş üye bulunsa dahi alacaklı üyelere alacak tutarlı tam olarak aktarılmakta iken değişen takas yapısında; takasta borçlu üyelerin borçlarını (yükümlülüklerini) kısmi olarak yerine getirmeleri ya da hiç getirmemeleri halinde, alacaklı üyelere alacak dağıtımı oransal olarak yapılmaktadır. Takas işlemlerinin tamamlanması, borçlu üyelerin yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi koşuluna bağlı olmaktadır.
Borçlu üyeler yükümlülüklerini tamamladıkça alacaklı üyelere alacakları oransal olarak dağıtılmaktadır.
• Temerrüde düşen üye nedeniyle takas günü kendisine ödeme yapılamayan üyeye mağduriyet ödemesi yapılmasına başlanmıştır. Ancak aynı gün içerisinde gecikmeli olarak yapılan ödemeler için mağduriyet ödemesi yapılmamaktadır.
Takasbank Para Piyasası’nın 2020 yılı rakamlarına ilişkin özet verileri aşağıdaki gibidir:
» TPP’de 2020 yılı içerisinde 52’si aracı kurum, 16’sı mevduat, 9’u kalkınma ve yatırım bankası, 51’i finansal kurumlar, 8’i varlık yönetim şirketleri, 1’i emekli yardım sandığı ile 8’i sigorta ve emeklilik şirketleri olmak üzere toplam 145 kuruluş işlem gerçekleştirmiştir
» 2020 yılında toplam işlem hacmi bir önceki yıla göre %21 artarak 671 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Ortalama işlem büyüklüğü ise geçen yıla göre %25 artarak 3 milyon TL olmuştur.
» Geçen yıla göre günlük işlem hacmi ortalaması %19 artışla 2,7 milyar TL, toplam işlem adedi %3 azalışla 221.399 ve işlem adedinin günlük ortalaması %5 azalışla 879 adet olmuştur.
» TPP’de işlem yapan yatırım fonu ve ortaklığı sayısı 2020 yılına göre %6 oranında artış göstererek 734’e ulaşmıştır.
Bununla birlikte, toplam işlem hacmi içerisindeki payları geçen yıla göre %29 artışla 295 milyar TL olmuştur.
TPP’de işlem yapan yatırım fon ve ortaklıklarının toplam işlem hacmi içindeki payı %22 olarak gerçekleşmiştir.
» 2020 yılında TPP’de gerçekleşen işlemlerin satış tarafında %44’ü yatırım fon ve ortaklıkları, %25’i aracı kurum ve bankaların portföyleri, %19’u aracı kurum ve bankaların müşterileri, %9’u Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği kapsamında tanımlanan kurumlar, %4’ü ise finansal kuruluşlar, emeklilik ve sigorta şirketleri ile varlık yönetim şirketleri tarafından yapılmıştır.
Alış tarafında ise %56’sı aracı kurum ve bankaların portföyleri adına yaptıkları işlemlerden, %42’si de diğer finansal kuruluşların yaptıkları işlemlerden oluşmaktadır.
41
Günlük O/N Ağırlıklı Faiz Oranları Ortalamaları ve Gösterge Tahvil (%)
2 Yıllık Gösterge Tahvil Verimi Repo-Ters Repo Pazarı TPP
17 16 15 14 13 12 10 9 8 7
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Takasbank Para Piyasası Günlük İşlem Ortalamaları
Aylar Ortalama İşlem
Hacmi (TL) Ortalama İşlem Adedi
Ocak 2.507.613.000 832
Şubat 2.023.697.950 810
Mart 2.032.905.455 789
Nisan 2.075.924.762 779
Mayıs 2.488.027.353 818
Haziran 2.558.607.818 841
Temmuz 2.488.098.238 821
Ağustos 2.814.362.100 895
Eylül 2.835.738.682 876
Ekim 3.098.985.190 968
Kasım 3.524.678.905 1.052
Aralık 3.403.088.087 1.041
Üye Tipine Göre TPP İşlem Hacmi Dağılımı (%)
Aracı Kurumlar
%63,9
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%4,3 Mevduat Bankaları %7,2 Sigorta ve Emeklilik Şirketleri %2,3
Finansal Kurumlar
%22,2
Varlık Yönetim Şirketleri %0,2
42
Dönem Tefas İşlem Hacmi
(Milyar TL)
2015 13,6
2016 21,6
2017 25,5
2018 27,4
2019 52,2
2020 166,1