TAŞ TÜRLERİ VE SINIFLANDIRILMASI

4.1.1 Magmatik Kayaçlar

Magma yer kabuğunun içinde erimiş ve kızgın halde bulunan, kimyasal bakımından çesitli gazları içeren silikat karışımıdır. Magmatik kökenli doğal taşlar, bu magma adı verilen tamamen erimiş silikat sıvısının, yerkabuğunun değişik derinliklerine sokulması ve bazen de yüzeye çıkmaya çalıştığı çatlaklar boyunca veya yüzeye çıktığı alanlarda soğuyarak katılaşması sonucu oluşurlar73_.

Magmatik kayaçların tanınması ya mineralojik olarak polarizan mikroskopla veya kimyasal analizlerle mümkündür74_{. Magmatik taşlar; değişik renklerde irili}

ufaklı kristal ve levhacıkları bir bağlayıcı çimento içinde yayıldığı ve parladığı, homojen izotop ve sert taşlardır. Magmatik kayaçların kimyasal, fiziksel ve mineralojik özellikleri oldukça değişkendir. Magnatik kayaçların ayırıcı özellikleri kristallerinin parlaması, damarsız kırıksız bir kütle içinde değişik renk tabakaları olmayan homojen görünümlarindedir. Magmatik taşlar, sert yapıları itibariyle işlenmeleri zordur. Her ne kadar sağlamlık, direnç ve dış etkenlere dayanıklılık bakımından çok elverişli olsalarda yontulma güçlükleri ve her yerde bulunmadıklarından tortul taşlara oranla daha az kullanılırlar75_.

Magmatik kayaçlar derinlik (plütonik) kayaçları ve yarı derinlik kayaçları olmak üzere ikiye ayrılırlar.

4.1.1.1 Derinlik (Plütonik)Kayaçları

Magmanın yerkabuğu derinliklerinde, yavaş soğuma ve tam kristalleşmesiyle oluşurlar. Derinlik kayaçları genellikle eşit ve yaklaşık eşit boyutlu, aynı veya farklı

73 _{Tintin, 2012: 5} 74 _{Dal, 2005:6} 75 _{Lazzarini, 1988: 90}

cins minerallerden oluşmaktadır. Granitler heykelde kullanılan derinlik kayaçları sınıfına giren kayaçlara örnek olarak verilebilir.

Granit: Asidik bileşimli bir kayaçtır. İçindeki elemanlar gözle görülebilir

büyüklüktedir, bileşiminde feldspat, kuvars ve mika bulunur. Bunun haricinde bazı minerallere de az miktarda rastlanır. Farklı kombinasyonlar şeklinde renk ve dokularda olabilirler, içinde bulunan minerallerin cins ve miktarlarına göre granit renk alır.

4.1.1.2 Yarı Derinlik Kayaçları

Derinlik kayaçlarından yapıları, dokusu ve jeolojik konumları ile ayırt edilebilmektedirler. Yapıları damar kenarına doğru tane boyutları, ortadan inceye doğru olup; kayaç eşit dağılan kristal yapılı bir dokuya sahiptir. Koyu renkli mineraller kayaca hakim durumdadır. Bu kayaçların kalınlıkları değişken damarlar halinde oluşmuşlardır. Örnek olarak Andezit, Dasit, Bazalt verilmektedir76_.

4.1.2 Metamorfik Kayaçlar

Kelime anlamı ile “metamorfizma” başkalaşım demektir. Metamorfitler, yer küresi içinde çesitli işlemlerle değişime uğramış olan kayaçlardır. Bu değişimler, doku olarak da adlandırabileceğimiz, minerallerin kendi aralarındaki kısmi değişimleri veya kayacın her türlü fiziksel özelliğinin değişimine neden olan yeni mineral oluşumları ve buna bağlı olarak yeni bir kayacın ortaya çıkmasıdır. Metamorfik kayaçlar, magmatik, sedimanter veya eski metamorfik kökenli kayaçların ısı ve basınç sonucu başkalaşıma uğramasıyla oluşan kayaçlardır.77

Basınç, ısı ve kesme kuvvetleri sonucunda oluşan metamorfizma sırasında taşların karakteri değişir. Yapısı, dokusu ve kristal şekli başka olan yeni tip mineraller meydana gelir. Fakat kültelerin kimyasal bileşimi değişmez. Örneğin: Kalkerler ısı

76 _{Lazzarini,1988:92} 77 _{Lazzarini,1988: 92}

ve basınç altında mermere, kumtaşları kuvarsite, alçı taşı ısı ve basınç altında albatrlara, kil taşı ise ısı ve basınç altında benekli sistlere dönüşürler78. Magmatik kayaçlarda olduğu gibi görünüşleri genellikle iri kristalli ve tanelidir. Fakat bu durum kayaçların etkilendiği sıcaklıkla değişiklik gösterir. Metamorfizma uzun süreli devam etmişse kristalleri iri yapılı oluşur.79 Kristallerin sınırları düzensizdir. Metamorfizmaya uğrayan taşların kimyasal bileşimlerinin, doku, ortam ve şartlarının farklı olmasından dolayı kesin bir sınıflandırmaları yoktur.80 _{Metamorfik taşların}

sınıflandırılması çesitli kişiler tarafından değişik şekillerde yapılmaktadır. Metamorfik kayaçlarda bulunan esas mineraller kuvars, feldspat, mangenez, dolamit, talk, serpantin, diotit, klorit, hornblend gibi maddelerdir (Örneğin: mermerler).

Mermerler: Kireçtasının zamanla doğada meydana gelen ısı ve basınç

etkisiyle kristalize olmuş şeklidir81_{. Mermerlerde az oranda silisyum dioksit ve renk}

veren metal oksitlerde (pigmentler) bulunmaktadır. Mermerlerin renkleri içeriklerindeki mineral yapılarına göre değişmektedir; beyaz, gri, siyah, kırmızı ve yeşil vb. pek çok renk çeşidi vardır. Saf oldukları zaman yarı saydam ve beyaz renklidirler82. Tek renkli mermere nadir rastlanmaktadır, bu yüzden tek renkli mermerler oldukça değerlidir. Mermerler yapı, doku, tane boyutu ve renk bakımından her ocakta farklıdır, hatta bir ocakta bile yer yer değişiklikler görülebilir83_.

Mermer; taneli görünümde, parlak, asitle reaksiyona giren masif bir kayaçtır. Mekanik aşınmaya karşı dayanıklıdır, kristalli mermerlerin dokuları sıkı bir metamorfizmaya uğramış, yani kristaller, belirli doğrultularda boşluk bırakmaksızın 78 _{Lazzarini, 1988:92 ; Küçükkaya, 2004:4} 79 _Dal,2005:6 80 _{Yıldırım, 2007:4} 81 _{Önem, 1997: 25} 82 _{DPT, 1996: 1} 83 _{Tulgar, 2007:13}

birbirine girmiştir. Donma etkisi ile oluşacak fiziksel ayrışmayı, porozitenin (gözeneklilik) az oranda olması önlemektedir. Isı iletkenlikleri oldukça yüksek olup, sıcaklık değişiminin fazla olduğu yerlerde, yüzeyde ve damar denilen bölgelerde ayrışmalar söz konusu olabilir.

4.1.3 Sedimenter Kayaçlar (Tortul Kayaçlar)

Rüzgar, su, dalga ve buzullarla mineral veya organik maddelerin taşınıp göl, akarsu, deniz içinde veya karalarda üst üste yığılmasına tortulaşma denir. Sedimanter kayaçlar, farklı yapıdaki diğer kayaçların birtakım atmosferik ve tektonik olaylarla parçalanarak tabakalar halinde tortullaşması sonucu oluşmuş heterojen taşlardır. Bazı maddelerin su içinde erimesi ve suyun buhar haline gelmesiyle suyun içindeki kum tanecikleri, çakıllar ve fosillerin tabakalar halinde çökelmesine yol açar. Genellikle kalsiyum karbonat bileşikli bir doğal çimento bu maddeleri bağlar. Dünya yüzeyindeki kayaçların %75’i tortul kayaçlarıdır.84 _{Tortul kayaçların bir kısmı}

kimyasal yolla, bir kısmı da organik ya da kimyasal aktivitelerle meydana gelir. Tortul kayaçların içinde, oluş ortamına göre deniz, göl veya karalar için karakteristik hayvan veya bitki fosilleri bulunur. Bu fosiller yardımıyla da kayaçların oluş zamanları, ortamları anlaşılır.85

Bu kayaçların Karalarda ve denizlerdeki çökeldikleri yerler sırasıyla; Dağ eteklerindeki yamaç molozları, akarsularda alüminyumlar, göllerdeki tatlı su çökeltileri, bataklıklardaki bataklık çökeltileri; Sığ denizlerdeki, az derin ve derin denizlerdeki çökeltilerdir.86 _{Sediment taşlar, çok zaman tabakalı yapıları ve fosilli}

olmalarıyla kolayca tanınırlar. Bu taşların özelliklerinden biri, değişik renk, doku ve karakterdeki tabakaların üst üste gelmesidir. Sedimanter kökenli doğal taşlar içerisinde kum taşı, kireç taşı (kalker), travertenler örnek olarak verilebilir.

84 _{Lazzarini, 1988: 95} 85 _{Lazzarini, 1988:95} 86 _{Küçükkaya, 2004: 16}