Türlerarası Ulaşım Sisteminin Bileşenler

Ekonomik ve fiziksel anlamda etkin olan türlerarası ulaşım sisteminin kent içi ulaşımda uygulanabilir hale gelebilmesi için toplumsal boyutlarının da ele alınması gerekmiştir. Bu ölçütler, Vuchic (1999)’in belirttiği gibi tarifelerin eşgüdümünü, ücretlendirmeyi ve bilgilendirmeyi içermektedir. Ancak, günümüzde ulaşım sistemlerinin yapılanmasında en önemli konulardan biri olan kurumlar arası eşgüdüm de bu sistemin bir bileşeni olarak ele alınmalıdır. Sistemin diğer bir temel bileşeni ise türler arasındaki mekansal bütünleşmedir. Bununla birlikte kent içi ulaşımına yönelik kurgulanacak türlerarası ulaşım sisteminin en önemli önceliği, tüm bileşenlerinin insan merkezli olarak ele alınması gerekliliğidir.

Mekansal Bütünleşme

Günümüzde, özellikle büyük metropollerde, iki nokta arasındaki ulaşım artık tek bir türle sağlanamamaktadır. Bu büyüklükteki kentlerde ulaşım iki ya da daha fazla türle

sağlanabilmektedir. Bu durum, türlerin, mekansal olarak, belli aktarma noktalarında birleştirilmeleri gerekliliğini doğurmuştur.

Farklı ulaşım türlerinin belirli aktarma noktalarında bütünleşmesi, türlerarası ulaşım sisteminin en temel bileşenlerinden biridir. Bu birliktelik, yolcuların sistem içerisinde, türler arasındaki hareketliliğini kolaylaştırmaktadır. Ancak mekansal bütünleşmede önemli olan konu, aktarma merkezlerinde yolcuların kolay hareket edebilmesinin sağlanmasıdır. Aktarma merkezlerinde yaya hareketliliğini kolaylaştıracak ölçütler, ‘yürünebilirlik ölçütleri’ altında 5. bölümde ele alınmıştır. Bu ölçütlere ek olarak, aktarma merkezlerinde, kullanıcıları yönlendirme amacıyla yapılan işaretlendirme çalışmaları sayılabilir. Farklı tasarım teknikleri kullanılarak yapılan işaretlendirme levhaları, algıyı kuvvetlendirerek yolcu akımlarını düzenleyebilmektedir.

Mekansal bütünleşme, aktarma merkezlerinde bir araya gelmenin yanısıra, farklı ulaşım türlerinin sistemde birbirini tamamlamasıyla da sağlanabilmektedir. Bu bütünleşmeye örnek olarak tekerlekli sandalye kullanan bir kişinin otobüsü ya da tramvayı kullanması, bisiklet kullanıcısının bisikletini deniz aracına ya da otobüse yükleyerek bisikletle gideceği yolun bir kısmını araçta alması gösterilebilir. Farklı ulaşım türlerinin birbirleriyle eşgüdümlü bir şekilde çalışması, türlerarası ulaşım sisteminin önemli bir unsurudur.

Türlerin birbirlerini tamamlamalarına yönelik yapılan çalışmaların yanısıra farklı otopark politikalarının benimsenmesi de mekansal bütünleşmenin bir parçası olarak görülebilmekte ve türlerarası ulaşım sistemine katkıda bulunabilmektedir. Örneğin, toplu taşıma duraklarında –özellikle metro istasyonlarında– otopark alanlarının sağlanması, özel araç kullanıcılarının araçlarını otoparklara bırakarak yolculuklarına toplu taşımayla devam etmelerini sağlamaktadır. Bu şekilde sistemin toplamdaki verimliliğinde artış görülmektedir.

Kurumlararası Eşgüdüm

Türlerarası ulaşım sisteminin en temel bileşenlerinden biri, ulaşım sisteminin daha etkin bir şekilde çalışabilmesi için, kurumlar arasında sağlanan eşgüdümdür (Kılınçaslan, 2007).

Kentlerde ulaşım sisteminin planlamasında ve işletmesinde birbirinden farklı kurumlar yetkili olabilmektedir. Örneğin, kentin içinden geçen, fakat bölgeler arasında hizmet veren yolların yapım, bakım ve onarım işlerinden merkezi hükümetin birimleri sorumluyken, kentteki diğer yolların yapımından yerel yönetim sorumlu olabilmektedir. Ulaşım donatılarının fiziksel ihtiyaçlarının yanısıra, sistemde kullanılan ulaşım türlerinin işletmesi de farklı kurumlar tarafından yapılabilmektedir. Tüm bu koşullar, ulaşım sisteminde kopukluklar oluşmasına neden olmakta ve kent ulaşımı, tek bir sistem olarak algılanamamaktadır.

Bu sorunları çözebilmek için ABD gibi ülkeler çıkardıkları yasalarla ulaşım sisteminde kurumlar arası eşgüdümü ulusal düzeyde sağlamaya çalışmaktadırlar (ISTEA, 1991). Bunun yanısıra kent yönetimleri, kent içi ulaşımda yetkin kurumlar ile özel şirketler, sendikalar, dernekler gibi farklı grupları tek bir çatı altında birleştirme çalışmaları yapmaktadır.

Kurumlar arasında eşgüdümün sağlanması, planlama çalışmalarına büyük kolaylık sağlamaktadır. Bu sayede, ulaşım sistemi tek bir bütün halinde planlanabilmektedir. Ayrıca ulaşımla ilgili olan kurumların planlama çalışmalarına katılması, planın uygulama aşamasında kolaylık sağlamakta ve plan işlerlik kazanmaktadır.

Tarifelerin Entegrasyonu

Türlerarası ulaşım sisteminin öngördüğü bir başka konu, ulaşım türlerinin tarifeleri arasındaki entegrasyondur. Vuchic (2006), toplu taşımanın tercih edilebilirliğini sağlayan en önemli faktörlerden birinin, tarifelerin zamanlamasının, türlerarası dolaşıma olanak verecek şekilde düzenlenmesi olduğunu söylemektedir. Kişilerin toplu taşımayı tercih etmeleri için ulaşım türleri arasındaki zamanlamada bağlantıların olması gerekmektedir. Örneğin, ulaşım türlerinden birini kullanan kişi, kullandığı türden diğer bir ulaşım türüne aktarma yaparken beklemek zorunda kalmamalı, rahatlıkla diğer türe geçebilmelidir. Farklı ya da aynı türdeki araçların aktarma noktalarında aynı anda buluşmaları, aktarmayı etkin kılmaktadır.

Aktarmalarda birbirini takip eden tarifelendirme çalışmalarından farklı olarak, Vuchic (2006), sistemin kullanıcılar tarafından güvenilir bir şekilde algılanmasını sağlamak için

türlerinde aksamaların olmaması ve yolcuların duraklardan alışılmış saatte alınması, sistemin güvenilirliğini ve böylelikle tercih edilebilirliğini artırmaktadır. Böylelikle kullanıcılar, özellikle çalışan kesim, düzenli bir toplu taşıma sistemini özel araç kullanımına tercih edebilmektedir.

Ücretlendirme

Türlerarası ulaşım sisteminin günlük hayatı etkileyen en önemli özelliği sistemde ücretlendirme ile ilgili yapılan çalışmalardır. Bu çalışmalarda en önemli konu, servisin tek bir biletle sağlanmasıdır. Bu durum organizasyon ve bilgi kontrolünde önemli bir atılım sağlamıştır.

Rodrigue ve diğ. (2006), değişik türler tarafından taşınan yolcu hareketlerinin güvenli, güvenilir ve fiyat etkin kontrolü için gerekli olan veri elde etme, işleme ve dağıtma sistemlerinin, modern türlerarası ulaşımın temelinde yer almakta olduğunu belirtmiştir: “Ulaşım sisteminde esas nokta her biri ayrı ayrı belgelenen ve ücretlendirilen, bağımsız yönetim sistemine sahip bir dizi ulaşım kolundansa tüm seyahatin bir bütün olarak görülmesidir” (Rodrigue ve diğ., 2006).

Türlerarası ulaşım sisteminde ücretlendirmenin tek bir biletle sağlanmasında ulaşım teknolojilerindeki gelişimin rolü büyüktür. Birçok ülkede akıllı bilet sistemlerinin kullanılması, türler arası aktarmalarda yeniden ücretlendirme yapılmamasını sağlamakta, tek bir ulaşım aracının ücreti alınarak yolcular için seyahat ekonomik kılınmaktadır. Akıllı bilet sistemlerinin bir diğer faydası ise aktarma noktalarında gişelerde bekleme yapılmasını engellemek ve sistemi daha akıcı hale getirmektir. Bu uygulamalar sayesinde toplu taşıma sistemi kullanıcılar için daha çekici ve ekonomik olmaktadır. Bilgilendirme

Türlerarası ulaşım sisteminin diğer bir bileşeni ise, sistemi kullananları bilgilendirme amacıyla yapılan çalışmalardır. Bilgilendirme, yolcuların sisteme olan güveninin kurulması açısından gerekli olan konular içinde yer almaktadır. Bilgilendirme sayesinde yolcular, gidecekleri istikametin sistem içinde nerede yer aldığını, o istikamete hangi araçları kullanarak gidebileceklerini, istikamete gidebilecekleri farklı güzergahları öğrenebilmektedir. Bu durum, yolculara ulaşım sistemi içinde seçme fırsatı yaratmakta

ve sistemi kavranabilir hale getirmektedir. Bilgilendirme aynı zamanda, sistem içindeki bir ulaşım türünü ilk defa kullananlar için yönlendirici özellik taşımaktadır.

Bilgilendirme çalışmaları çeşitli yöntemlerle yürütülmektedir. Bu yöntemler kentten kente değişim göstermektedir. Hemen hemen tüm kentlerde, toplu ulaşım araçlarının duraklarında ulaşım sisteminin görüntüsü, sistemdeki duraklar ve yolcunun bulunduğu durak harita üzerinde işaretlenerek yolculara bilgi verilmektedir. Duraklardaki bilgilendirme dışında bilgi teknolojisindeki gelişmelerin bir getirisi olarak internet üzerinden de bilgilendirme sağlanabilmektedir. Kullanıcılar internette belirtilen sayfaları ziyaret ederek, bulundukları ve gitmek istedikleri yeri internet sayfasından seçmekte ve yolculuklarını en kısa hangi güzergahta, hangi ulaşım araçlarını kullanarak yapabileceklerini öğrenmektedirler.